Η αυριανή επέτειος είναι απλώς η αφορμή. Είναι όμως κι ένα από τα πιο χειροπιαστά παραδείγματα για να δει κανείς τι πραγματικά συμβαίνει στη ζωή μας και στο μυαλό μας.
Έχουν γίνει άπειρες σοβαρές συζητήσεις τις τελευταίες δεκαετίες για το τι πραγματικά ήταν το 1955-59, τα όσα σημάδεψαν τους ανθρώπους εκείνης της εποχής και τις γενιές μέχρι σήμερα. Κατά κανόνα, αυτές οι συζητήσεις μοιάζουν να κινούνται σε παράλληλους δρόμους. Ελάχιστη όσμωση υπάρχει.
Αυτό βέβαια είναι κλασικό χαρακτηριστικό κοινωνιών με μεταφυσική κουλτούρα και χωρίς διαλεκτική παιδεία. Γιατί, ο διάλογος και η διαλεκτική προσέγγιση δεν είναι μέθοδοι, είναι τρόπος ζωής, είναι καθημερινός τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς, σε κάθε μας βήμα. Και προϋποθέτουν εμπιστοσύνη στον ορθολογισμό. Σε κοινωνίες με έντονη μεταφυσική σκέψη, όπως τη δική μας, οι άνθρωποι τείνουν να έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στο ένστικτό τους, στο τι «πιστεύουν», στην «ενόραση», στο τι θέλουν και στο τι φοβούνται. Σε τέτοιες κοινωνίες η επιστήμη και ο διάλογος δεν έχουν τον κύριο λόγο στην αναζήτηση της αλήθειας. Γι’ αυτό και πολύ συχνά δυσκολευόμαστε να κάνουμε έστω και συμβατικό διάλογο μεταξύ μας, ακόμη και για απλά πράγματα (θυμηθείτε τις συζητήσεις στο σωματείο σας, στον σύλλογο, στη συνέλευση της συντεχνίας σας, αλλά και τους διαλόγους με τους φίλους σας στην καφετέρια). Γι’ αυτό και στις συζητήσεις χρησιμοποιούμε πιο συχνά τη φράση «εγώ πιστεύω ότι». Ακόμη και για πράγματα που είναι εύκολα αποδείξιμα ή ανατρέψιμα με την επιστήμη και τη λογική. Διότι, το «εγώ πιστεύω ότι» με προστατεύει από την ανάγκη να ακούσω τη διαφορετική άποψη, θωρακίζει αυτό που έχω στο μυαλό μου από τον κίνδυνο της ανατροπής του από την επιστήμη και τη λογική. Το «εγώ πιστεύω ότι ο ήλιος ανατέλλει από τη Δύση» είναι ανίκητο, γιατί δεν επιτρέπει στη λογική και στην επιστήμη να το ακουμπήσουν. Είναι ενός άλλου κόσμου, μεταφυσικού.
Όπως και να έχει το πράγμα όμως, τα αποτελέσματα της διαλεκτικής και της επιστήμης δεν είναι μηδενικά, ακόμη και σε κοινωνίες του «εγώ πιστεύω ότι», όπως η δική μας. Γι’ αυτό και οφείλουμε σήμερα να κάνουμε αυτό που είναι εφικτό, και το οποίο δεν ήταν πριν από είκοσι χρόνια: Να χρησιμοποιήσουμε την 1η του Απρίλη ως μιαν άσκηση διαλεκτικής. Να επιχειρήσουμε να δούμε άλλους τρόπους σκέψης, πιο συνθετικούς, να σταματήσουμε να βαδίζουμε με τη μακαριότητα της βεβαιότητας, ο καθένας στον δικό του παράλληλο και μη τεμνόμενο δρόμο.
Οι πολλές αλήθειες
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε όταν συζητούμε για επίμαχα θέματα είναι αποδεχτούμε πως υπάρχουν παράλληλες αλήθειες, ανάλογα με την οπτική γωνία. Προσοχή, αυτό δεν είναι σχετικισμός («όλα είναι σχετικά, άρα δεν υπάρχει αλήθεια»), ούτε και επιλεκτισμός («διαλέγω την αλήθεια που με βολεύει και είμαι εντάξει»). Είναι αποδοχή του ότι, εκτός από αυτό για το οποίο είμαι προσωπικά ευαίσθητος, υπάρχουν και άλλοι τρόποι να δεις το ίδιο ιστορικό ή σημερινό θέμα:
(α) Η συνειδητή θυσία πολλών αγωνιστών της ΕΟΚΑ είναι αλήθεια, είναι γεγονός. Αλήθεια είναι επίσης ότι κάποιοι αγωνιστές την κρίσιμη στιγμή διάλεξαν την επιβίωση, χωρίς αυτό να είναι εξ ορισμού κατώτερη επιλογή.
(β) Ο τρόπος που βίωσαν, εκείνες τις στιγμές, την προσωπική τους συμμετοχή στον αγώνα, όσοι συμμετείχαν και έτυχε να επιβιώσουν, είναι μια πραγματικότητα. Κανένας δεν μπορεί να τους πει ότι δεν ένιωσαν την περηφάνια, την αποφασιστικότητα, ή τον φόβο, τη βεβαιότητα ή την αμφιβολία, αν πράγματι τα ένιωσαν εκείνες τις στιγμές.
(γ) Το πώς πιστεύουν σήμερα οι πιο πάνω ότι βίωσαν το τότε, είναι μια άλλη πραγματικότητα. Που διαμορφώθηκε μέσα από το μετέπειτα κλίμα, τον αναλογισμό κ.λπ. Τότε μπορεί να ένιωσαν φόβο, ή ντροπή για κάποιες επιμέρους επιλογές, σήμερα μπορεί να έσβησαν αυτά τα συναισθήματα και κράτησαν μόνο όσα δεν τους πονούν συνειδησιακά. Αυτό που νιώθουν σήμερα είναι μια άλλη πραγματικότητα, αλλά εξακολουθεί να είναι μια πραγματικότητα.
(δ) Αλήθεια, επίσης, είναι αυτό που ένιωσε τότε ο αδελφός του εκτελεσθέντος από την ΕΟΚΑ για προδοσία ή «προδοσία», και μια άλλη πραγματικότητα αυτό που νιώθει σήμερα ο ίδιος ή τα παιδιά του.
(ε) Το ότι υπήρξαν συνεργάτες των Βρετανών τότε είναι μια πραγματικότητα, αλλά είναι επίσης πραγματικότητα το γεγονός ότι πάρα πολλές εκτελέσεις έγιναν για λόγους εντελώς άσχετους με την προδοσία.
(στ) Το ότι υπήρξαν πολλοί ιδεολόγοι και ανιδιοτελείς αγωνιστές είναι μια πραγματικότητα, αλλά είναι επίσης πραγματικότητα ότι υπήρξαν πολλοί εμπαθείς και ιδιοτελείς, ιδιαίτερα σε επίπεδο ηγεσίας.
(ζ) Το ότι οι Βρετανοί είχαν εξαρθρώσει ή εξαγοράσει μεγάλο μέρος της δομής της ΕΟΚΑ από το 1957 είναι μια αλήθεια. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι, έστω και αποδυναμωμένη και αναποτελεσματική, δεν την εξάρθρωσαν εντελώς ποτέ, μέχρι και το 1959.
(η) Το τι πιστεύουμε συλλογικά σήμερα για το τότε είναι μια άλλη πολλαπλή πραγματικότητα.
Δίπλα σε όλα αυτά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και πάρα πολλά άλλα. Κανένα δεν είναι ψευδές. Και μάλιστα, τα περισσότερα είναι τυπικά χαρακτηριστικά ή συμπτώματα σχεδόν όλων των ένοπλων δράσεων.
Τι κερδίζουμε
Μια από τις πρώτες ενέργειες του Ανδρέα Παπανδρέου όταν ανέβηκε στην εξουσία το 1981, ήταν η αναγνώριση της ενιαίας εθνικής αντίστασης κατά των κατακτητών της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Νεαροί και αδαείς Κύπριοι εμείς, τότε, χωρίς βιωματική γνώση των συνθηκών του εμφυλίου και της μετεμφυλιακής Ελλάδας, στεκόμασταν αμήχανοι μπροστά στην είδηση. Με το «σπουδαία τα λάχανα» κάτω από τη γλώσσα μας, έτοιμο σχεδόν να βγει. Εκ των υστέρων, αποδείχτηκε πως αυτή ήταν ίσως η σημαντικότερη πολιτική πράξη της πρωθυπουργίας του. Όχι μόνο γιατί σήμανε το πραγματικό τέλος του εμφυλίου στην Ελλάδα, αλλά κυρίως γιατί βοήθησε τις συνειδήσεις να διώξουν την ομίχλη. Έκτοτε, οι άνθρωποι δεν ήταν πια μόνο δεξιοί και αριστεροί. Ο δεξιός που αντιστάθηκε στους Γερμανούς άρχισε για πρώτη φορά να διαχωρίζει τη θέση του από τον δεξιό συνεργάτη των Γερμανών. Και ο αριστερός ιδεολόγος αντιστασιακός άρχισε να διαχωρίζει τη στάση του από τον ιδιοτελή σκληροπυρινικό αριστερό που είχε διαπράξει ακρότητες. Το αποτέλεσμα, σήμερα, είναι να έχουμε πια εντελώς διαφορετικές κλίμακες αξιολόγησης των συμπεριφορών. Σίγουρα πιο κοντινές στη λογική και στην επιστήμη.
Η Κύπρος ατύχησε, και γεωγραφικά. Με αποτέλεσμα να μείνει σε μεγάλο βαθμό κολλημένη στη μεταφυσική φάση της ανθρωπότητας. Προσοχή: Η μεταφυσική σκέψη και συμπεριφορά δεν είναι ταυτόσημες με το πόσο θρησκεύουμε. Έχουν να κάνουν με την καθημερινότητά μας. Με το πόσο φυλακισμένοι θέλουμε να παραμένουμε στο «εγώ πιστεύω ότι», ή με το πόσο ανοιχτοί θέλουμε να είμαστε στον διάλογο, στη διαλεκτική προσέγγιση της πραγματικότητας, στον ορθολογισμό. Από την πιο απλή μας καθημερινή επιλογή, μέχρι το 1955-59.
Τώρα, μπορούμε πια να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά από τους πατεράδες και τους παππούδες μας. Φτάνει να το επιδιώξουμε. Και μην μας παρασύρει η «εικόνα» του κυρίαρχου αφηγήματος. Οι εθνικοί σχολικοί εορτασμοί θα επιμένουν στη μιαν αλήθεια. Είναι η φύση τους. Οι κοινωνίες όμως είναι πάντα πιο ώριμες. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι εγκαταλείπουν το καράβι των τρελών, αμφισβητούν τη μεταφυσική ερμηνεία της μιας και μόνης αλήθειας. Και είναι έτοιμοι να ανοίξουν την πόρτα στη λογική.
Καλάθι
- Ο Ερντογάν, ενόψει των κρίσιμων σημερινών εκλογών στην Τουρκία, πουλά εδώ και δυο μήνες εθνικές κορώνες για να κερδίσει τους βασικούς δήμους. Κάπως έτσι, εμείς δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε. Από αύριο, όμως, τι θα κάνουμε χωρίς αυτές; Μάλλον την ξέρουμε τη λύση: Θα εντείνουμε τις δικές μας ενόψει ευρωεκλογών. Κάπως έτσι γράφεται η Ιστορία όταν δεν θέλεις.
- Υπάρχει μια σύγχρονη κατάρα στην πολιτική: Το σύνδρομο της «συνέπειας». Μέχρι να τελειώσει αυτή η θλιβερή και εξευτελιστική ιστορία με την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ., τα δύο τρίτα των πολιτών της θα θέλουν την παραμονή. Και δυο χρόνια μετά, θα αναπολούν νοσταλγικά τον καιρό της συμμετοχής τους στην ΕΕ εννιά στους δέκα Βρετανούς. Κι όμως, από τη Μέι μέχρι τον Κόρμπιν, από τους Συντηρητικούς μέχρι τους Εργατικούς, όλοι τρέμουν μόνο ένα πράγμα: Μην τους πει κανείς ότι κινούνται ή εξελίσσονται. Μην και θεωρήσει κανείς πως δεν είναι απολιθώματα. Κάπως έτσι, με τη συλλογική ευθύνη ενός παράλυτου Κοινοβουλίου, θα πάμε φαίνεται σε ένα άτακτο Brexit.
- Εντυπωσιακή και η νέα «επιτυχία» του γενικού εισαγγελέα με την απώλεια της δίκης για τις αποκοπές των δημοσίων υπαλλήλων. Κάποιος να τον κάνει αμέσως Πρόεδρο της Δημοκρατίας επιτέλους. Η ζημιά που θα κάνει μέχρι να λήξει η θητεία του στην Εισαγγελία θα είναι χειρότερη.
