Μπήκαμε στο 2019 με πολλές εκκρεμότητες. Το Κυπριακό μένει για μια ακόμα χρονιά άλυτο. Η οικονομία βελτιώνεται σε αριθμούς, πολλοί ωστόσο συμπατριώτες μας εξακολουθούν να υποφέρουν. Η εφαρμογή του Σχεδίου Υγείας κινείται μετ' εμποδίων, η μεταρρύθμιση στην παιδεία δεν φαίνεται ακόμα στον ορίζοντα, η αναδιοργάνωση δήμων και κοινοτήτων εξαντλείται προς το παρόν σε μια άγονη συζήτηση, ενώ κάποιες παθογένειες παραμένουν αναλλοίωτες: Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης νοσεί, η γραφειοκρατία στο Δημόσιο το καθιστά αντιπαραγωγικό, το πελατειακό σύστημα εξακολουθεί να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της ύπαρξης και λειτουργίας του κυπριακού κομματικού συστήματος.
Αν θέλουμε να συμπυκνώσουμε πολιτικά, ιδεολογικά αλλά και πρακτικά τα προβλήματα που το 2018 κληροδοτεί στο 2019 θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ως χώρα, παρά την αδιαμφισβήτητη πρόοδο που έχουμε κάνει σε κάποιους τομείς, εξακολουθούμε να κατατρυχόμαστε από μια σειρά σοβαρών παθογενειών και αγκυλώσεων που μας κρατούν στάσιμους στο παρόν με αρνητικό πρόσημο, αφού αναζητούμε λύσεις αντλώντας ή εμμένοντας σε αδιέξοδες πρακτικές του παρελθόντος. Η επίλυση των προαναφερθέντων χρόνιων προβλημάτων δεν προχωρεί, όχι γιατί δεν θέλουμε ως λαός. Έχω την εντύπωση ότι δεν προχωρούμε γιατί απλούστατα δεν μπορούμε. Για να λυθεί το Κυπριακό, να μπει σε τάξη η οικονομία, να μεταρρυθμιστούν η υγεία, η παιδεία, η δικαιοσύνη και εν γένει η δημόσια υπηρεσία χρειάζεται να βελτιωθεί σημαντικά ο κοινωνικός αλγόριθμος διαχείρισης της πολυπλοκότητας που απαιτεί πλέον ένα ευρωπαϊκό κράτος. Πίσω από αυτή την ανικανότητα μας ως λαού κρύβονται σοβαρά προπατορικά αμαρτήματα, στα οποία ούτε η πολιτική ούτε η παιδεία κατάφεραν να δώσουν άφεση.
Η μη λύση στο Κυπριακό
Αναρωτήθηκε κανένας γιατί δεν μπορούμε να λύσουμε το Κυπριακό; Κάποιοι λένε ότι είναι θέμα εισβολής και κατοχής και δεν μπορεί να λυθεί αν δεν αρθούν τα τετελεσμένα της εισβολής διά της επιστροφής όλων των προσφύγων στα σπίτια τους. Αυτή η εν πολλοίς συναισθηματική προσέγγιση οδηγεί σε μια λογική άσπρου - μαύρου, με μεγάλη δόση αλήθειας βέβαια. Αν επιμείνουμε όμως σε αυτή τη θέση τότε η λογική λέει ότι αυτό που χάσαμε από έναν πόλεμο θα πρέπει να το ανακτήσουμε με έναν άλλο νικηφόρο πόλεμο. Επειδή όμως δεν μπορούμε να τον κερδίσουμε, κολλήσαμε τα τελευταία 45 χρόνια σε ένα status quo το οποίο βεβαίως αποδείχθηκε ότι ευνοεί τον κατακτητή. Με βάση αυτά τα δεδομένα κάποιοι πολιτικοί μας λένε ότι αποδέχθηκαν να μπούμε στη λογική ενός συμβιβασμού. Συζητούμε λοιπόν εδώ και 40 χρόνια λύση ομοσπονδίας. Ποτέ όμως, όσο κοντά κι αν πλησιάσαμε σε λύση, η πλειοψηφία του κόσμου δεν αποδέχθηκε αυτόν τον συμβιβασμό ως μια συμφωνία win-win. Γιατί άραγε; Διότι δεν έχουμε την κουλτούρα του συμβιβασμού στο πολιτικό μας DNA. Διότι ο πολιτικός πολιτισμός της πλειοψηφίας στην Κύπρο θεωρεί στο πλαίσιο ενός Zero-sum game ότι πρέπει να τα κερδίσει όλα. Οτιδήποτε άλλο είναι προδοσία. Από την άλλη το παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος μπορεί να σε οδηγήσει να τα χάσεις όλα. Αυτό δεν θα ήταν επίσης προδοσία; Η ευκολία εν ολίγοις με την οποία ο συμβιβασμός θεωρείται προδοσία εμπόδισε τον Τάσσο Παπαδόπουλο το 2004 (παρότι είχε αποδεχθεί και τις επιδιαιτησίες και τα χρονοδιαγράμματα) να υποστηρίξει τη λύση, εμπόδισε τον Δημήτρη Χριστόφια να κλείσει την εσωτερική πτυχή του Κυπριακού το 2010 με τον Ταλάτ παρουσία του Μπαν Κι-μουν και βεβαίως ανάγκασε τον Νίκο Αναστασιάδη να φύγει από το Κραν Μοντανά τον Ιούλιο του 2017. Όλοι κρατούσαν στα χέρια τους τις δημοσκοπήσεις και τη βούληση ενός φοβισμένου λαού και επέλεξαν να κρυφτούν πίσω του. Ο Νίκος Αναστασιάδης αυτή την περίοδο κάνει συνεχώς δημοσκοπήσεις. Οι άνδρες, λέει, ανησυχούν περισσότερο για τη λειτουργικότητα της λύσης, οι δε γυναίκες για την ασφάλεια. Αν κρίνουμε μάλιστα από τις δηλώσεις του, ο κ. Πρόεδρος δεν ηγείται αλλά προσαρμόζεται στις ανησυχίες και τους φόβους των πολιτών. Δεν βγαίνει να πει ως εκλελεγμένος ηγέτης με 56% «Κυρίες και κύριοι αυτό που διαπραγματευόμαστε θα είναι και λειτουργικό και ασφαλές». Αντί τούτου διαπραγματεύεται δημόσια με τον Ακιντζί, μαζί με τον οποίο δηλητηριάζουν την κοινή γνώμη. Με λίγα λόγια όσο η πολιτική μας κουλτούρα κινείται μεταξύ νίκης και ήττας, μεταξύ ηρωισμού και προδοσίας, όσο είμαστε άτεγκτοι και λαϊκιστές, δεν μπορούμε να προσβλέπουμε σε σοβαρές εξελίξεις στο Κυπριακό. Ακόμα κι αν φτάσουν αυτές οι εξελίξεις και πάλι θα πούμε… «ότι δεν έγινε σωστή προετοιμασία ή ότι κάποιοι μας ξεγέλασαν».
Η οικονομία
Αν προσέξει κανείς πώς προχωρεί η κυπριακή οικονομία τα τελευταία χρόνια θα διαπιστώσει μια παντελή έλλειψη σεβασμού στους απλούς πολίτες του κυπριακού κράτους. Ξεκινώντας από τις αρχές του 21ου αιώνα με το σκάνδαλο του ΧΑΚ, φτάνοντας στις φούσκες των ακινήτων, των χρεογράφων και των αξιογράφων, για να καταλήξουμε στα κουρέματα και στη νέα φούσκα των πύργων, μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι η ασεβής ελίτ αυτής της χώρας επέτρεψε στους κυρίως ενόχους (πολιτικούς, επιχειρηματίες, τραπεζίτες, δικηγόρους, λογιστές) στο σύνολό τους να διασωθούν και επιπλέον, μέσω των λειψών μας νόμων, να δικαιωθούν και ενώπιον των δικαστηρίων. Την πλήρωσαν οι απλοί πολίτες με μειώσεις μισθών και συντάξεων, με ανεργία, με μισθούς των 700 ευρώ, με εκποιήσεις των σπιτιών και των περιουσιών τους. Πώς δικαιολογείται το ασεβές κυπριακό κατεστημένο; Οι δεξιοί πολιτικοί μας λένε ότι υπήρξε κρίση οπότε πρέπει πρώτα να ευημερήσουν οι αριθμοί και μετά οι πολίτες. Οι αριστεροί πολιτικοί τα ρίχνουν στο φιλελεύθερο σύστημα και τις ανισότητες που δημιουργεί, αλλά στη συνέχεια δεν έχουν τίποτε άλλο να προτείνουν. Η Κύπρος λειτουργεί σε ένα καθεστώς ελεύθερης οικονομίας, όπως και ο υπόλοιπος δυτικός κόσμος με μία όμως μεγάλη διαφορά. Το παιχνίδι στην Κύπρο δεν διέπεται από κανόνες. Ναι ακόμα και αυτούς τους κανόνες του καπιταλισμού και του φιλελευθερισμού. Η βασική αρχή του φιλελευθερισμού είναι ο σεβασμός προς όλους τους πολίτες ενός κράτους. Αυτή η αρχή έχει δύο σκέλη: Το πρώτο λέει ότι όλοι έχουν δικαίωμα στην ελευθερία σε όλα τα επίπεδα ακόμα και στην αναζήτηση δίκαιου κέρδους. Το δεύτερο μιλά για το δημόσιο συμφέρον. Ότι κάθε κοινωνία πρέπει να κινείται ομαδικά προς την εξυπηρέτηση της ευημερίας για όλους τους πολίτες της. Όλες οι πρόσφατες κυβερνήσεις στην Κύπρο δεν έκαναν τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Εξυπηρέτησαν τη μικρή ομάδα του κατεστημένου της χώρας μας με το αζημίωτο. Δέστε τι γίνεται στη Λεμεσό τα τελευταία χρόνια. Στήσαμε έναν μηχανισμό έκδοσης διαβατηρίων σε συνδυασμό με την προσωρινή επαναδραστηριοποίηση της οικοδομικής βιομηχανίας. Προέκυψε ένας τζίρος 5 δις τα τελευταία 4 χρόνια. Πού πήγαν αυτά τα χρήματα; Κατά κύριο λόγο σε 500 άτομα. Αν υπήρχε σεβασμός και κυρίως αίσθηση κοινωνικής δικαιοσύνης, αυτή η βιομηχανία έκδοσης διαβατηρίων σε ένα πραγματικά δίκαιο διανεμητικό σύστημα, θα μπορούσε να μην διοχετευθεί μόνο σε πύργους, αλλά για τη δημιουργία και άλλων καινοτόμων επιχειρήσεων, οι οποίες θα πρόσφεραν μόνιμες δουλειές σε εκατοντάδες Κύπριους επιστήμονες που σηκώνονται και φεύγουν στο εξωτερικό.
Το Σχέδιο Υγείας
Ποιο θανάσιμο αμάρτημά μας ως Κυπρίων κρύβεται πίσω από τις αντιδράσεις των γιατρών για την εφαρμογή του Σχεδίου Υγείας; Η απληστία. Για χρόνια μια μεγάλη ομάδα μεγαλογιατρών καταφέρνει να φοροδιαφεύγει δηλώνοντας γελοία ποσά στον Φόρο Εισοδήματος. Ένας από τους ελάχιστους γιατρούς που συνελήφθη να κλέπτει οπώρας, δήλωνε επί χρόνια εισόδημα 12.000 ευρώ ετησίως ενώ ήταν επικεφαλής ενός σημαντικού ιατρικού κέντρου. Σήμερα και αυτός και δεκάδες άλλοι δηλώνουν ότι οι 100 και οι 250 χιλιάδες ευρώ ετήσιοι μισθοί που τους εγγυάται το ΓεΣΥ είναι χαμηλοί, διότι θα πέσει τάχα το επίπεδο της υγείας. Κάποιοι από αυτούς, αρκετά ειλικρινείς, μου εμπιστεύθηκαν ότι βγάζουν πάνω από ένα εκατ. ευρώ τον χρόνο, σχεδόν όλα μαύρα. Οπότε και οι 250.000 ευρώ δηλωμένα στον Φόρο ομολογουμένως είναι πολύ λίγα. Η προσωπική απληστία εν ολίγοις δεν τους επιτρέπει να δουν το δημόσιο συμφέρον, ούτε τον όρκο τους στον Ιπποκράτη. Ότι υπάρχει κι ένας καημένος Κύπριος που βγάζει 700 ευρώ τον μήνα αλλά –αν θέλουμε να έχουμε σοβαρό κράτος– δεν μπορεί να πεθαίνει στην ουρά αναμένοντας να εγχειριστεί. Ας σκεφτούν όλοι οι άπληστοι αυτού του τόπου ότι αν οι απλοί πολίτες χάσουν και την τελευταία ρανίδα εμπιστοσύνης σε αυτό το κράτος που δεν είναι άλλη από την ισότητα στην παροχή παιδείας, υγείας και απονομής δικαιοσύνης, τότε δεν θα έχουμε κράτος να παριστάνουν τους κάποιους, αλλά ότι αυτό το κράτος θα παραδοθεί στα χέρια των ακραίων. Με πρώτα θύματα τους ίδιους.
Η παιδεία
Η μεταρρύθμιση στην παιδεία δεν προχωρά (όπως εν μέρει και στην υγεία) διότι σε αυτή τη χώρα πάσχουμε από έναν στείρο και συμφεροντολογικό συντεχνιασμό. Οι καθηγητές και οι δάσκαλοι, αλλά και άλλες κατηγορίες, όπως οι υπόλοιποι δημόσιοι υπάλληλοι, θεωρούν ότι το σχολείο, η δημόσια υπηρεσία και η λειτουργία τους πρέπει πρώτα και κύρια να εξυπηρετούν τους ίδιους και όχι τους πολίτες αυτής της χώρας. Στο πλαίσιο μιας παρωχημένης λογικής το σχολείο γι' αυτούς είναι κυρίως ωράριο, μισθοί, επιδόματα και άλλα ωφελήματα. Δεν είμαι απόλυτος. Κι αυτά είναι σοβαρά και πρέπει να συζητιούνται. Υπάρχουν όμως αξιολογικά και πιο σοβαρά θέματα: Αν π.χ. το σχολείο πάει καλά, αν βγάζουμε σωστούς μαθητές, αν γενικά εξυπηρετείται ο κόσμος (στην περίπτωση της δημόσιας υπηρεσίας). Δυστυχώς αυτά θεωρούνται από πολλούς θέματα δευτερευούσης σημασίας. Έτσι ενώ όλοι ζητούν μεταρρύθμιση, αυτοί συζητούν τις ώρες υπευθύνου και τις απαλλαγές για τις ενδοσχολικές γιορτές. Το πρόβλημα βέβαια της παιδείας είναι πολύ μεγαλύτερο για να επιλυθεί μέσω των συντεχνιών. Είναι καθαρά θέμα πολιτικό. Πρέπει κάποιος να μας πει: Τι μαθητές θέλω; Με ποια παιδεία, ποια κουλτούρα, ποιον πολιτισμό, ποιες δεξιότητες και ποια προσόντα; Τι χώρα θέλω να έχω σε 20 χρόνια; Αλλά πού μυαλό να σκεφτούμε για τα επόμενα 20 χρόνια, όταν το ενδιαφέρον των πολιτικών μας εξαντλείται κάθε μέρα στο τι θα πουν τα κανάλια στο βραδινό δελτίο των 8;
Δήμοι - κοινότητες
Αν παρακολουθήσει κανείς τις εναγώνιες προσπάθειες του υπουργού Εσωτερικών να μεταρρυθμίσει το καθεστώς των δήμων και των κοινοτήτων θα διαπιστώσει ένα ακόμα θανάσιμο αμάρτημα ημών των Κυπρίων. Τη φιλαρχία. Μπέστε σε μια μεγάλη σύναξη και για πλάκα φωνάξτε «κύριε πρόεδρε»… και ίσως διαπιστώσετε ότι θα γυρίσουν οι μισοί. Στην πραγματικότητα θα ήθελαν να γυρίσουν όλοι. Με λίγα λόγια οι δήμοι και οι κοινότητες δεν διαφέρουν από φέουδα κάποιων φιλόδοξων πολιτικών μας και των κομμάτων που εκπροσωπούν. Ολίγον τους ενδιαφέρει αν τα οικονομικά τους πάνε κατά διαόλου, κι αν κάθε χρόνο θα πρέπει το κράτος να ξοδεύει εκατ. ευρώ για τα ελλείμματά τους. Η Λεμεσός των 180.000 πολιτών πρέπει να έχει 7 δήμους, άλλους τόσους η Λευκωσία των 200.000 πολιτών. Η Νέα Υόρκη και το Παρίσι των εκατομμυρίων πολιτών αποτελούν έναν δήμο με αρκετά διαμερίσματα για να εξυπηρετούνται οι άνθρωποι. Για να μην πληρώνουν ξεχωριστές γραφειοκρατικές δομές, ξεχωριστές μελέτες, ξεχωριστά συνεργεία καθαρισμού, ξεχωριστές εκδηλώσεις και διαφημιστικές καμπάνιες των εκδηλώσεών τους.
Ενοποίηση αμαρτημάτων
Εν κατακλείδι στην Κύπρο είμαστε άτεγκτοι, ασεβείς, άπληστοι, συμφεροντολόγοι και φίλαρχοι αν κρίνουμε μόνο από τα θέματα που βρίσκονται σήμερα στην ημερήσια διάταξη της χώρας μας και τα οποία θα μας απασχολήσουν το 2019. Δύσκολο βέβαια να τα επιλύσουμε: Έχουμε μια κουλτούρα στην οποία δεν χωρεί συμβιβασμός. Όποιος θέλει να συμβιβαστεί είναι προδότης. Στην Κύπρο δεν υπάρχει η λογική του win-win, ότι δηλαδή όλοι μπορούμε να κερδίσουμε. Έχουμε μια οικονομική ελίτ που ασεβεί επί του δημοκρατικού πολιτεύματος με αποτέλεσμα και ο μέσος πολίτης να ασελγεί επί του κράτους. Όπου και όταν μπορεί. Έχουμε μια οικονομική διαχείριση που δεν αναδιανέμει τον πλούτο αλλά τον κατανέμει σε μερικές οικογένειες, οδηγώντας τη χώρα μας σταδιακά σε λογικές των άκρων. Έχουμε γιατρούς και δημοσίους υπαλλήλους, που είναι ίσως οι τελευταίοι που συναπαρτίζουν τη μεσαία τάξη της χώρας μας, οι οποίοι προσπαθούν να διαφυλάξουν τα κεκτημένα τους, σκεπτόμενοι όμως άπληστα και συμφεροντολογικά, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το δημόσιο συμφέρον. Έχουμε μια ομάδα κομματικοποιημένων πολιτών που διεκδικούν αξιώματα, από αυτό του μουχτάρη μέχρι και του Προέδρου της Δημοκρατίας, που θεωρεί ότι η πολιτική είναι λάφυρο και όχι μέσο άσκησης πολιτικής και επίλυσης των καθημερινών μας προβλημάτων. Με αυτά τα πέντε θανάσιμα αμαρτήματα κυρίες και κύριοι το 2019 προοιωνίζεται επίσης αρκετά δύσκολο.
