14 χρόνια μετά από μια απόφαση που, αν μη τι άλλο, καθόρισε την πορεία του Κυπριακού και τις προοπτικές του, κόμματα θυμήθηκαν την επέτειο του δημοψηφίσματος με διθυραμβικές ανακοινώσεις. Η ΕΔΕΚ χαιρέτισε την ετυμηγορία του λαού για απόρριψη «του διχοτομικού και ρατσιστικού σχεδίου Ανάν», ενώ το ΔΗΚΟ εξήρε τον «Τάσσο Παπαδόπουλο, ο οποίος ηγήθηκε της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού, σε μια κορυφαία πράξη αξιοπρέπειας, θάρρους και ευθύνης, εκφράζοντας την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι «η απόρριψη του σχεδίου δεν έτυχε σεβασμού... αφού οι επιλογές των κυβερνήσεων μετά το 2008 οδήγησαν το Κυπριακό στη χειρότερή του φάση». Επιβεβαιώνοντας πως οι πράξεις και οι εκτιμήσεις μας ελάχιστα επηρεάζονται από δεδομένα και πραγματικότητες.
Σκοπός του κειμένου δεν είναι να ασχοληθεί με το περιεχόμενο του σχεδίου. Άλλωστε και οι πρόνοιές του και οι διαφορετικές προσεγγίσεις έχουν συζητηθεί διεξοδικά. Βλέποντας όμως κάποιος όλες αυτές τις δηλώσεις αυτοδικαίωσης των πρωταγωνιστών, δεν μπορεί παρά να διερωτηθεί σε πόσο καλύτερη φάση ήταν το Κυπριακό πριν το 2008; Όταν, για να βγούμε από τη γωνία, σπεύδαμε να επιβεβαιώσουμε τη βάση λύσης (που σήμερα απορρίπτουν) και συγχαίραμε την Τουρκία για τη συμβολή της στις προσπάθειες λύσης του; Αλλά να υπενθυμίσει πως σε αυτό το «ρατσιστικό και διχοτομικό» σχέδιο οδήγησαν αυτοί που το διαπραγματεύτηκαν. Όσοι κάλεσαν τον γ.γ του ΟΗΕ να επαναρχίσει τις συνομιλίες για να αποφύγουμε την ευρωδιχοτόμηση, βρέθηκαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στο τελικό σχέδιο (που ο Τάσσος Παπαδόπουλος χαρακτήρισε χειρότερο από το αρχικό), αποδέχθηκαν την επιδιαιτησία. Και να υποδείξει το αυτονόητο: Ότι το γεγονός πως σήμερα το Κυπριακό βρίσκεται «στη χειρότερή του φάση» δεν είναι αποτέλεσμα της διαχείρισης όσων με συνομιλίες επιχείρησαν την άρση του αδιεξόδου, αλλά η φυσιολογική εξέλιξη της παρόδου του χρόνου (που και οι ίδιοι διαχρονικά σημείωναν πως κυλούσε εναντίον μας). Απόρροια ενός status quo που με τις ενέργειές τους στήριξαν και συνεχίζουν να στηρίζουν. Και πως όσο σεβαστή κι αν είναι η ετυμηγορία του λαού, δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται κορυφαία μια πράξη που «κλείδωσε» τα τετελεσμένα της διαίρεσης. Κυρίως από τη στιγμή που καμία θετική εξέλιξη, καμία προοπτική δεν έχουμε να προτάξουμε ως αποτέλεσμα εκείνης της απόρριψης. Θεωρώ, όμως, πως τα συμπεράσματα και τα μαθήματα που μπορεί και θα πρέπει να αντλήσει κάποιος από το 2004 υπερβαίνουν μια αναμέτρηση του Τάσσου Παπαδόπουλου (και των συνεχιστών της φιλοσοφίας του) με την Ιστορία. Διότι το 2004 με την Ιστορία αναμετρήθηκε η ίδια η κοινωνία.
Αν κάτι μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει από την πορεία προς το δημοψήφισμα είναι η άνεση με την οποία ο Τάσσος Παπαδόπουλος και τα Μέσα χειραγώγησαν την κοινή γνώμη. Ο τότε Πρόεδρος με διάφορες εξάρσεις που τον έφερναν κάθε λίγο μακριά από το τραπέζι της διαπραγμάτευσης, «δημιουργώντας κλίμα». Τα Μέσα με τις συνεχείς «αποκλειστικές πληροφορίες» του Μιχάλη Ιγνατίου, δημοσιογράφων του ΡΙΚ και άλλων περί μιας διαπραγμάτευσης που έδινε τα πάντα στην Τουρκία, που διαμόρφωσαν μια κοινή γνώμη που μπροστά της είχε πεποιθήσεις παρά δεδομένα. Όπως και η ευκολία με την οποία η συντριπτική πλειόνοτητα της κοινωνίας υιοθέτησε τις σκιές που άφηνε ο Τάσσος για πολιτικούς αντιπάλους, χαρακτηρισμούς από τον πολιτικό του κύκλο για ξενοκίνητους, συνθήματα που χώρισαν την κοινωνία σε αυτούς που αγαπούν την πατρίδα τους και αυτούς που υπερασπίζονται τα ξένα συμφέροντα. Στην ουσία το 2004 ήταν ως ιστορική απόφαση το δικό μας Brexit. Ο δικός μας Τραμπ. Όχι επειδή η κοινωνία απέρριψε ένα σχέδιο (με καλά και κακά), αλλά διότι έγινε πιόνι ενός πολιτικού δυναμικού που δεν της επέτρεψε να το συζητήσει. Μια περίοδος κατά την οποία μονοπώλησαν τα fake news, τα φαιδρά συνθήματα, ο φόβος. Όπου ο κόσμος με μεγαλύτερη ευκολία οδηγήθηκε εκεί που κάποιοι ήθελαν να τον κατευθύνουν. Και το πέτυχαν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, χωρίς την ανάγκη επιχειρημάτων.
Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι πόσο απροβλημάτιστα το μέτωπο του «Όχι» μονοπώλησε έκτοτε την πολιτική ρητορεία. Κατηύθυνε τη συζήτηση. Οικειοποιήθηκε τον «πατριωτισμό». Ούτε η αποκάλυψη για συναντήσεις του Τάσσου με τον Ντενκτάς στη Στράκα για να τουμπάρουν από κοινού την προσπάθεια, ούτε η παραδοχή του τότε ΥΠΕΞ ότι το 2004 χρησιμοποίησαν τις διαπραγματεύσεις ως όχημα για ένταξη, χωρίς καμία διάθεση για λύση, ούτε η διάψευση όσων εκτιμούσαν πως εντός ΕΕ θα μπορούσαμε να εξευτελίσουμε την Τουρκία και να την αναγκάσουμε να δεχθεί λύση δικών μας προδιαγραφών, ούτε η εδραίωση της διχοτόμησης ήταν αρκετά για να επαναπροσδιορίσουν τη συζήτηση του Κυπριακού, να αγγίξουν το αφήγημα του 2004. Οι ίδιες πεποιθήσεις που έκριναν το δημοψήφισμα συνεχίζουν να μονοπωλούν τον δημόσιο διάλογο 14 χρόνια μετά.
Το Κέντρο Μελετών Τάσσος Παπαδόπουλος σε ανακοίνωσή του έκανε λόγο για μια επέτειο που «στέλνει μήνυμα, εντός και εκτός Κύπρου, ότι ο κυπριακός ελληνισμός έχει και το σθένος και την αποφασιστικότητα να συνεχίσει να αγωνίζεται για… την Ιστορία του και να αντιστέκεται σε σχέδια που υποσκάπτουν την ΚΔ και αναβαθμίζουν το κατοχικό ψευδοκράτος.
Αν όμως στέλνει ένα μήνυμα η επέτειος του δημοψηφίσματος και η κάλυψη της οποίας τυγχάνει, είναι πόσο παγιδευμένοι παραμένουμε σε ψευδαισθήσεις που έχει αναιρέσει η ίδια η ιστορία. Πόσο ανοικτή παραμένει η κοινωνία σε προσεγγίσεις που αμφισβητούν το κοινό καλό. Πόσο ευάλωτη σε πολιτικούς επικίνδυνους για τη Δημοκρατία. Κι ότι δεν χρειάζονται ξένα σχέδια για να υποσκάψουν την ΚΔ. Διότι το κάνουν με τη βοήθεια της κοινωνίας αυτοί που είναι εκεί για να την προστατεύουν. Ενίοτε και με κορυφαίες πράξεις θάρρους και ευθύνης. Πάντοτε, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
