Γιατί τον Γενάρη δεν έχουμε δημοψήφισμα για λύση του Κυπριακού, αλλά προεδρικές εκλογές; Την απάντηση τη σιγοψιθύριζαν διάφοροι επιτελείς της ΕΕ την περασμένη βδομάδα στις Βρυξέλλες, την δίνουν κάποιοι πρέσβεις που παρακολουθούν από κοντά το Κυπριακό, την είπε χονδροειδώς ο πρώην Βρετανός ΥΠΕΞ Ζακ Στρο και εν γένει την ξέρει πολύ καλά και τη βροντοφωνάζει με κάθε τρόπο ο μέσος πατριώτης Κύπριος, είτε αυτός είναι Ε/Κ, είτε Τ/Κ: «Μας/Σας βόλεψε όλους το status quo».
Για να ανανεώσουμε τη σημασία αυτής της λατινικής φράσης, να θυμίσουμε ότι φράση status quo παραπέμπει στην κατάσταση πραγμάτων που υπάρχει, που έχει δημιουργηθεί. Το ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά την ιστορική πορεία αυτής της φράσης είναι ότι είχε και ουρά. Η φράση συγκεκριμένα ήταν «status quo ante bellum», δηλαδή στρατιωτικά σήμαινε την επαναφορά της κατάστασης πραγμάτων πριν από τον πόλεμο, με αποτέλεσμα να δοθεί στους διπλωμάτες η ευκαιρία να διαπραγματευθούν την ειρήνη.
Στην Κύπρο χρησιμοποιούμε τη μισή φράση, δηλαδή μόνο status quo, για να περιγράψουμε την καθεστηκυία τάξη που έχει δημιουργηθεί μετά την τουρκική εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, αφού εκείνο το ante bellum κατάντησε να θεωρείται όνειρο θερινής νυκτός. Με βάση αυτή την κατάσταση πραγμάτων, η Τουρκία ελέγχει το 37% της χώρας, διατηρώντας στο έδαφός της γύρω στους 40.000 στρατιώτες. Σαράντα τρία χρόνια μετά τον διαχωρισμό αυτό, τίποτε δεν έχει αλλάξει. Η κατάσταση παραμένει ως έχει από το 1974. Οπότε, ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι ποιος ελέγχει και ποιον ωφελεί το status quo στην Κύπρο.
Διαπραγματεύσεις
Υπό το καθεστώς αυτό, από το 1975 ξεκινήσαμε διαπραγματεύσεις. Ξεκινήσαμε να συζητούμε υπό το βάρος των τετελεσμένων της εισβολής, ή αν θέλετε να είμαστε πιο ειλικρινείς, ως η πλευρά των ηττημένων. Σε ό,τι αφορά την Ιστορία, μάλλον αυτός είναι ο κανόνας. Κάπως έτσι σύρθηκε η ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το Α' Παγκόσμιο Πόλεμο να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών που διαμέλιζε την αυτοκρατορία. Με παρόμοιο τρόπο η Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο συνθηκολόγησε. Διά της συνθήκης του Potsdam, τον Αύγουστο του 1945, αποδέχτηκε διχοτόμηση της χώρας και τετραπλή κατοχή από τις ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανία και Γαλλία.
Αυτά είναι πικρά μαθήματα που παίρνουν λαοί και ηγεσίες, που όταν μαθαίνουν από τα παθήματά τους καταφέρνουν να ξανασταθούν στα πόδια τους. Λίγα χρόνια μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, οι Τούρκοι, με επικεφαλής τον Κεμάλ Ατατούρκ, κατάφεραν, νικώντας τους Έλληνες στον Μικρασιατικό Πόλεμο, να κτίσουν το 1923 μια νέα Τουρκία. Η οποία σήμερα με ηγέτη τον αμφιλεγόμενο Ταγίπ Ερντογάν ανήκει στους G20, δηλαδή στο πλουσιότερο κλαμπ του πλανήτη. Οι Γερμανοί σήμερα, όχι μόνο έχουν επανενώσει τη χώρα τους, αλλά αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της Ενωμένης Ευρώπης, η οποία αποτελεί την ισχυρότερη οικονομία στον πλανήτη. Για να μην συγκρίνουμε την Κύπρο με μεγαθήρια, θα μπορούσαμε να βρούμε παρόμοια ιστορική αναλογία με τη λιλιπούτεια Σιγκαπούρη, η οποία μέχρι το 1965 έδινε τη μάχη της αποαποικιοποίησης από τη Βρετανία, αλλά και της απεξάρτησης από μητέρες πατρίδες, όπως η Μαλαισία, η Κίνα και η Ινδονησία. Τα κατάφερε μια χαρά.
Ο ρεαλισμός
Τόσο η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Γερμανία, όσο και δεκάδες άλλες χώρες και Λαοί, μετά τις ιστορικές τους ήττες έβαλαν κάτω το μυαλό τους και με ρεαλισμό και σκληρή δουλειά αντιμετώπισαν το πρόβλημα για να το ξεπεράσουν. Οι Γερμανοί σίγουρα καλύτερα, οι Τούρκοι ακόμα το παλεύουν, αφού είναι μια χώρα με τεράστια ακόμα δημοκρατικά ελλείμματα. Εμείς εδώ στην Κύπρο δεν δείξαμε όλα αυτά τα χρόνια ότι διαθέτουμε μυαλό, αλλά ούτε και ρεαλισμό. Μετά το 1974 ουσιαστικά λειτουργούμε ως ο πνιγμένος που πιάνεται από τα μαλλιά του για να σωθεί. Έχουμε αναδείξει το status quo ως τη μοναδική γραμμή άμυνάς μας κατά τρόπο σχεδόν σχιζοφρενικό: Θεωρούμε ότι η οποιαδήποτε λύση προκύψει θα είναι κακή γιατί θα αντανακλά την ισορροπία δυνάμεων επί τους εδάφους. Την ίδια στιγμή παραδεχόμαστε ότι το status quo όπως έχει διαμορφωθεί δεν μας συμφέρει, διότι εμπεδώνει τα τετελεσμένα. Παρ' όλα αυτά προτιμούμε το κακό status quo αντί μιας λύσης, η οποία, λένε οι περισσότεροι, θα χειροτερέψει την υφιστάμενη κατάσταση. Η ανάλυση αυτή είναι, κατά τη γνώμη μου, απλοϊκή για τους πιο κάτω λόγους:
- Όλοι δεχόμαστε ότι το status quo στην Κύπρο έχει επιβληθεί από την Τουρκία και εξαιτίας αυτού η Τουρκία έχει προχωρήσει σε τετελεσμένα: Κατοχή, εποικισμός, ανάπτυξη εκ περιουσίων, αναβάθμιση μιας κρατικής οντότητας στον Βορρά.
- Όλοι δεχόμαστε ότι αυτό το status quo δεν μπορούμε να το ανατρέψουμε με βάση την ισορροπία ισχύος στην περιοχή. Οπότε, το πάνω χέρι το έχει η Τουρκία.
- Όλοι δεχόμαστε ότι αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να ανατρέψει αυτό το status quo είναι η Τουρκία. Αυτή ελέγχει τη γραμμή αντιπαράταξης, αυτή μπορεί και να την επεκτείνει, όπως έκανε στα Στροβίλια, ή ακόμα αν θέλει και αν βρει ευκαιρία, να προχωρήσει και πάρα πέρα.
- Όλοι ακόμα γνωρίζουμε ότι η Τουρκία, ακόμα και αν κρίνει ότι δεν της χρειάζεται μια τρίτη εισβολή, θα μπορούσε άνετα να αποσταθεροποιήσει τον Νότο. Μια ριπή ή μια ανταλλαγή πυροβολισμών στην Πράσινη Γραμμή ίσως θα ήταν ικανή να τινάξει την οικονομία της Κυπριακής Δημοκρατίας στον αέρα σε επίπεδο τουρισμού αλλά και προσέλκυσης επενδύσεων.
Η Τουρκία μας κοιμίζει
Γιατί δεν κάνει κάτι από τα πιο πάνω η Τουρκία; Γιατί δεν θέλει να υπονομεύσει την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία έχει γίνει το σύμβολο αντίστασης κάποιων Ε/Κ πολιτικών του Ενδιάμεσου; Θα μπορούσαν βεβαίως οι πολιτικοί αυτοί να δώσουν μια πειστική απάντηση αν ήθελαν. Ότι ειδικά μετά το 2004, όταν μπήκαμε στην ΕΕ, η Τουρκία δεν μπορεί να παρέμβει σε ευρωπαϊκό έδαφος. Δεν θα το πουν όμως, διότι, αν το παραδεχθούν, τότε λογικά αυτό θα ισχύει και μετά τη λύση ομοσπονδίας. Οπότε, πώς θα σταθεί το επιχείρημά τους ότι και μετά τη λύση η Τουρκία θα έχει δικαιώματα επέμβασης στην Κύπρο, επιχείρημα με βάση το οποίο τρομοκρατούν τον κόσμο; Η απάντηση λοιπόν στο διαχρονικό ερώτημα, γιατί η Τουρκία δεν υπονομεύει στρατιωτικά την Κυπριακή Δημοκρατία, είναι απλή. Διότι της συμφέρει να μην το κάνει. Διότι η Κυπριακή Δημοκρατία του 63% του εδάφους της Κύπρου είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να της συμβεί. Διότι η στάση αυτή, δηλαδή της αποδοχής του status quo μετά το 1974, είναι ό,τι ήθελε από το 1955, όταν ξεδίπλωσε την τουρκική στρατηγική στην Κύπρο ο Νιχάτ Ερίμ. Εν ολίγοις, όσοι πολιτικοί υποστηρίζουν ότι αντί λύση θα πρέπει να προστατεύσουμε την Κυπριακή Δημοκρατία του 63%, στην πραγματικότητα λειτουργούν ως συνοδοιπόροι της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και ως πραγματικοί σύμμαχοι της Τουρκίας στην Κύπρο. Αγωνίζονται για τη διατήρηση ενός status quo το οποίο έχει επιβάλει η Τουρκία και το οποίο εξυπηρετεί πλήρως τα συμφέροντά της. Προτείνουν βέβαια μέτρα και νέες στρατηγικές σε μια προσπάθεια να πείσουν ότι η σφεντόνα του Δαυίδ μπορεί ως αξίωμα στρατηγικής να επιβληθεί του κάθε Γολιάθ. Κώνωψ, ωστόσο, επί κέρατος βοός! Το πιο τραγικό; Έχουν πείσει μια σχετικά μεγάλη ομάδα πολιτών να τους ψηφίζουν νομίζοντας ότι επιτελούν πατριωτικό καθήκον.
Ο θυμός της Τουρκίας
Η Τουρκία, μάλλον βρίσκεται σε δυσκολότερη θέση κάθε φορά που προσερχόμαστε σε σοβαρές συνομιλίες για λύση του Κυπριακού. Σε όλες αυτές τις φάσεις, ποιο ήταν το ζητούμενο; Οι Τ/Κ θα πάρουν την πολιτική ισότητα που ΕΙΧΑΝ με βάση τις συνθήκες του 1960, αλλά η Τουρκία θα επιστρέψει εδάφη. Μετά δε το 2004, όταν μπήκαμε στην ΕΕ, το τίμημα της λύσης για αυτήν έχει ανέβει. Θα πρέπει να επιτρέψει την εφαρμογή των ευρωπαϊκών νόμων και τις 4 βασικές τους ελευθερίες σε ολόκληρη την επικράτεια, με την επισήμανση ότι αυτοί οι νόμοι θα είναι υπέρτεροι του ομοσπονδιακού Συντάγματος. Με λίγα λόγια, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές και όχι φοβικοί, θα μπορούσαμε να δεκτούμε ότι η ΕΕ, η οποία ακόμα μπορεί να δώσει σοβαρά αντισταθμιστικά οφέλη στην Τουρκία, θα μπορούσε σταδιακά να ανατρέψει το σημερινό status quo. Αυτό θα γίνει βέβαια αν αναλάβουμε το ρίσκο της λύσης. Και ποιο είναι αυτό το ρίσκο αν προκύψει; Το βλέπουμε να εκτυλίσσεται σήμερα μπροστά μας. Αν, δηλαδή, σε μια επανενωμένη Κύπρο οι Τουρκοκύπριοι αποφασίσουν να γίνουν Καταλανοί ή Φλαμανδοί ή Λομβαρδοί, διεκδικώντας δεύτερο κράτος εντός της ΕΕ. Αυτό το ελεγχόμενο ρίσκο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι μικρότερο από την παραμονή στο σημερινό ανεξέλεγκτο status quo, διότι θα επιχειρηθεί οι διαφορές να επιλυθούν εντός της Ευρώπης. Θα είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα. Αντιθέτως, το κυπριακό πρόβλημα σήμερα είναι ένα θέμα που συντηρείται λόγω της γεωπολιτικής υπεροπλίας της Τουρκίας στην περιοχή. Αν η Τουρκία σήμερα προσέρχεται στον διάλογο, το κάνει διότι η μεγάλη πλειοψηφία των Τουρκοκυπρίων ακόμα θέλει να έχει ευρωπαϊκή προοπτική και όχι να καταλήξει η 83η επαρχία της Τουρκίας, με όλα τα τριτοκοσμικά συμπαρομαρτούντα. Ξέρει η Τουρκία ότι αν επιχειρήσει σήμερα να ενσωματώσει τους Τ/Κ θα έχει σοβαρές αντιδράσεις και ίσως χάσει και την ηθική της υπεροχή ως μητέρα- πατρίδα, όπως την έχασε η Ελλάδα μεταξύ των Ε/Κ. Αν παρέλθουν βεβαίως άλλα 10 χρόνια άγονου status quo, αν η Τουρκία συνεχίσει να πληρώνει και να αφομοιώνει τους Τ/Κ, αν ταυτόχρονα συνεχιστεί απρόσκοπτα η πορεία εξισλαμισμού του Βορρά με νέα μουσουλμανικά σχολεία και νέα τζαμιά, τότε δεν θα υπάρξει ποτέ κοινό έδαφος για μια ενωμένη Κύπρο.
Οι ενδοτικοί βαφτίστηκαν πατριώτες
Σαραντα τρία χρόνια μετά, και αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, πρέπει τους επόμενους μήνες να κάνουμε κάτι. Το Κυπριακό έπαψε προ πολλού να αντιμετωπίζεται ως θέμα εισβολής και κατοχής, ακόμα και από τα Ηνωμένα Έθνη. Το ερώτημα που προκύπτει λοιπόν ρεαλιστικά μετά από τόσους γύρους συνομιλιών, και θα αναδυθεί πολύ πιθανό μετά τις προεδρικές εκλογές, είναι κατά πόσον οι Ε/Κ και οι Τ/Κ μπορούν να ζήσουν μαζί ή θα αναζητηθεί νέα προσέγγιση σε ό,τι αφορά τη λύση. Η παραμονή στο status quo είναι αδιέξοδη, η δε προάσπιση της μισής Κυπριακής Δημοκρατίας δεν είναι τίποτε άλλο από μια εμμέσως πλην σαφώς αποδοχή λύσης διχοτόμησης, αφήνοντας μάλιστα την πρωτοβουλία κινήσεων στην Τουρκία. Πρόκειται για μια ενδοτική, ηττοπαθή και φοβική στάση η οποία βαφτίστηκε από κάποιους πατριωτική.
