Η Κύπρος είναι μια χώρα που την έχουν διχάσει παρόμοιες ή όμοιες πολιτικές κουλτούρες. Μια χώρα που τη διχάζουν εθνικιστικά ρεύματα είναι πολύ δύσκολο να την ενώσεις με την πολιτική κουλτούρα που οριοθετεί ο εθνικισμός. Και αυτή είναι η αλήθεια, η δεσπόζουσα ιδεολογία που κυριαρχεί στις τουρκοκυπριακές και τις ελληνοκυπριακές ελίτ είναι ακόμη ο εθνικισμός.
Όταν λέμε ότι έχουμε δύο ειδών εθνικισμούς ίσως μπορούμε να κάνουμε αυτή τη διάκριση: Αυτούς που αντιτίθενται στην ιδέα του ομοσπονδιακού κράτους και την πολεμούν, και τους εθνικιστές που αποδέχονται το ομοσπονδιακό κράτος, και συμφωνούν με πραγματιστικούς όρους στην ίδρυσή του.
Για όσους ανήκουν στην πρώτη κατηγορία δεν έχουμε να πούμε και πολλά. Αυτοί, αν δεν ξέρουν τι θέλουν, ξέρουν τι δεν θέλουν, και επιστρατεύουν όλα τα μέσα που τους προσφέρει η εθνικιστική ιδεολογία εναντίον της ιδέας του ομοσπονδιακού κράτους.
Η δουλειά που έχουν οι πραγματιστές που βρίσκονται στη δεύτερη κατηγορία είναι πιο δύσκολη. Από τη μία πιστεύουν ότι είναι αναγκαιότητα η ίδρυση ενός ομοσπονδιακού κράτους στο νησί, και από την άλλη αγωνίζονται απέναντι στις ρίζες τους που υπαγορεύονται από την εθνικιστική ιδεολογία και έχει μακρύ παρελθόν. Ο χώρος όπου βρίσκονται είναι υπό την επιρροή της ισχυρής κληρονομιάς του εθνικισμού, και μέσα σε αυτόν τον χώρο έχουν θέση τόσο ως υποκείμενο δύναμης μετατροπής όσο και ως το καθοριζόμενο αντικείμενο. Διότι, τα υποκείμενα υιοθετούν τις κυρίαρχες νόρμες και υποχρεώνονται να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους τρόπους.
Αλλά αυτή δεν είναι μια σχέση μονόπλευρη. Στον βαθμό που τα υποκείμενα επηρεάζονται από τον χώρο άλλο τόσο έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τον χώρο. Για να το πούμε διαφορετικά, οι παίκτες δεν είναι μόνο αντικείμενα, μέσα στο πεδίο είναι και υποκείμενα που αγωνίζονται για αλλαγή του χώρου.
Σε αυτή την έντονη διαδικασία αλληλεπίδρασης εκτός από το Πολιτιστικό Κεφάλαιο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και το Συμβολικό Κεφάλαιο. Το Πολιτιστικό Κεφάλαιο συγκροτείται από αξίες που έχουν συγκεκριμένες έννοιες για τις κοινότητες: Τρόποι συμπεριφοράς, γλώσσα που χρησιμοποιείται, θρησκευτικές γνώσεις, σπουδές, έργα τέχνης κ.λπ.
Το Κεφάλαιο των Συμβόλων κατέχει έναν ειδικό τόπο, γιατί το Κεφάλαιο αυτό διαμορφώνει τις αντιλήψεις για τις αξίες.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που έχουν οι παράγοντες που επιθυμούν να λύσουν το Κυπριακό πρόβλημα στη βάση του ομοσπονδιακού κράτους είναι ότι τα Κεφάλαια του Πολιτισμού και των Συμβόλων λειτουργούν σε αντιπαλότητα με την ιδέα της λύσης ομοσπονδίας. Με άλλα λόγια, τους λείπουν τα Κεφάλαια του Πολιτισμού και των Συμβόλων που να είναι απαλλαγμένα από τον εθνικισμό.
Η «Κρίση της Ένωσης» που βιώσαμε έντονα, πηγάζει όπως είπα από τον ρόλο των Κεφαλαίων του Πολιτισμού και των Συμβόλων που είναι αντίθετα στην ομοσπονδιακή λύση. Ενώ απουσιάζουν πραγματικά η «πολιτική της Ένωσης» ή το «αίτημα της Ένωσης», η «κρίση της Ένωσης» που ζήσαμε ήταν αποτέλεσμα της μονοπώλησης του Κεφαλαίου των Συμβόλων από τις εθνικιστικές ελίτ. Οι εθνικιστές που αντιτίθενται στη λύση επιτίθενται στη διαδικασία της λύσης χρησιμοποιώντας ως ασπίδα τις «ιερές αξίες» του παρελθόντος, τις οποίες δεν αμφισβητεί κανείς εύκολα. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να δούμε ως «συνηθισμένη αναφορά σε ένα ιστορικό γεγονός» τη συμπερίληψη της ψηφοφορίας του 1950 για την Ένωση μεταξύ των επετείων που αναφέρονται στα σχολεία και την πραγματοποίηση ολιγόλεπτης ομιλίας εκείνη την ημέρα στα σχολεία. Αυτό είναι η επιστράτευση του Κεφαλαίου των Συμβόλων, όπως και άλλων μέσων, εναντίον της λύσης.
Η απόφαση του ΔΗΣΥ να τηρήσει αποχή, που έδωσε την ευκαιρία στην πρόταση να περάσει, όπως και να τη δούμε είναι απαράδεκτη. Εάν το έκανε για να επωφεληθεί από το Κεφάλαιο των Συμβόλων, πρόκειται για χονδροειδή καιροσκοπισμό. Εάν πάλι το έκανε διότι δεν ήξερε τι σημασία έχει για τους Τουρκοκύπριους η Ένωση στην ιστορία της Κύπρου, το πράγμα είναι ακόμη πιο απελπιστικό.
Αλλά το χειρότερο είναι ότι οι δυνάμεις που πιστεύουν στο ομοσπονδιακό κράτος στην Κύπρο δεν έχουν γλώσσα συμβόλων που να είναι πέραν του εθνικισμού. Και αυτό τους φέρνει σε μια εξαιρετικά ευάλωτη θέση απέναντι στους εθνικιστές. Ενώ το άγχος για το μέλλον τούς ωθεί να κινηθούν αποφασιστικά προς το ομοσπονδιακό κράτος, οι ιστορικές αποσκευές ή τα Κεφάλαια του Πολιτισμού και των Συμβόλων τους τραβάνε προς τα πίσω. Γιατί και οι ίδιοι κινούνται μέσα στο περιβάλλον που δημιούργησαν αυτά τα κεφάλαια. Η στάση του ΔΗΣΥ, που λέει ότι πιστεύει στη λύση, στην ψηφοφορία για το θέμα της Ένωσης είναι η πιο καθαρή απόδειξη. Αύριο, για διάφορους άλλους λόγους θα αντιμετωπίσουμε άλλες εντάσεις.
Από αυτή την κακοδαιμονία είναι αδύνατον να γλυτώσουμε με μονομερείς ή ξεχωριστές ενέργειες. Διότι οι κυρίαρχες πολιτικές κουλτούρες των εθνικών ομάδων, κουλτούρες που προέρχονται από το παρελθόν, δεν συνάδουν με τις αξίες που καθίστανται απαραίτητες για ένα ομοσπονδιακό κράτος. Η διέξοδος είναι πιθανή μόνο με μια διάκριση που θα κάνουμε πέρα από την εθνικότητα. Όπως πολύ σωστά είπε ο Άιντε, η διαφωνία δεν είναι μεταξύ Τουρκοκύπριων και Ελληνοκύπριων, είναι μεταξύ όσων υπερασπίζονται το ομοσπονδιακό κράτος και όσων διαφωνούν. Αν τα γεγονότα κριθούν υπό αυτό το πρίσμα, διαμορφώνεται μια νέα αντίληψη και έτσι μπορεί να εμποδιστεί η χρήση του Κεφαλαίου των Συμβόλων, που σώρευσαν οι εθνικές ομάδες στη διάρκεια του ιστορικού γίγνεσθαι, από όσους αντιτίθενται στη λύση. Διαφορετικά, θα νικηθούμε από το ζωντανό Κεφάλαιο των Συμβόλων των εθνικιστικών σχεδίων της Ένωσης όπως και του Τακσίμ, που πέθαναν αλλά δεν θάφτηκαν καλά, και από τα φαντάσματα που στραγγαλίζουν τη χώρα…
