Ποια είναι τα κυρίαρχα θέματα που συζητούνται αυτή τη στιγμή στο Κυπριακό; Ποιες είναι οι βασικές προσεγγίσεις των δύο κοινοτήτων τις οποίες θα κληθούν ίσως σε μια μελλοντική διάσκεψη τύπου Γενεύης να συζητήσουν οι κύριοι Αναστασιάδης και Ακιντζί μαζί με τις εγγυήτριες δυνάμεις σε ένα τελικό πάρε-δώσε;
Τα σοβαρά θέματα που απομένουν δεν είναι πολλά, ωστόσο είναι καθοριστικής σημασίας ώστε το Κυπριακό να μπει σε τελική ευθεία λύσης. Θα πρέπει να τονισθεί ότι όλα τα κεφάλαια έχουν συζητηθεί σε βάθος, όλοι γνωρίζουν τις θέσεις της άλλης πλευράς και θα μπορούσε ακόμα να λεχθεί ότι είναι γνωστά και τα διαπραγματευτικά όρια εκατέρωθεν. Στο κεφάλαιο της διακυβέρνησης παραμένει σε εκκρεμότητα το θέμα της εκ περιτροπής προεδρίας το οποίο εντάσσεται, μαζί με άλλα αιτήματα, σε αυτό που οι Τ/Κ αποκαλούν «αποτελεσματική συμμετοχή» σε όλους τους θεσμούς του ομοσπονδιακού κράτους. Παραμένει ανοικτό το εδαφικό και οι τελικοί χάρτες σε ό,τι αφορά τα διοικητικά όρια των 2 συνιστώντων κρατιδίων. Εκκρεμεί η τελική συμφωνία σε κάποια κριτήρια του περιουσιακού, υπάρχει το τεράστιο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων και τέλος η εφαρμογή των τεσσάρων οικονομικών ελευθεριών για τους Τούρκους υπηκόους.
Διακυβέρνηση
Στο κεφάλαιο αυτό είναι σαφές ότι η ε/κ πλευρά δεν έχει περιθώρια να μην δώσει την εκ περιτροπής προεδρία. Για δύο λόγους: Πρώτον, η εκ περιτροπής σε συνδυασμό με τη στάθμιση και τη διασταύρωση ψήφου είναι μια λύση πολύ καλύτερη από αυτήν της Ζυρίχης, όπου ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος είχαν δικαιώματα βέτο. Ταυτόχρονα θα επιτρέπει στις δύο κοινότητες και τους υποψηφίους τους να συνεργάζονται προεκλογικά ούτως ώστε να απευθύνονται στο σύνολο των Ε/Κ και των Τ/Κ, οδηγώντας στο κτίσιμο μιας υγιούς πολιτείας. Δεύτερον, η εκ περιτροπής είναι αναγκαία για την οικοδόμηση μιας ταυτότητας στους Τ/Κ οι οποίοι μετά την αποτυχία του κράτους του 1960 θα αισθανθούν ότι υπάρχουν ως κοινότητα με πολιτικά δικαιώματα. Το αίτημα των Τ/Κ για συμμετοχή με μία τουλάχιστον ψήφο, μπορεί από κάποιους να εμφανίζεται ως κρυφό βέτο. Από την άλλη η πλειοψηφία που θα έχουν οι Ε/Κ σε κάθε ομοσπονδιακό σώμα, υπό κάποιες προϋποθέσεις θα απέκλειε τους Τ/Κ να έχουν ουσιαστική συμμετοχή στην ενάσκηση της εξουσίας.
Εδαφικό - Περιουσιακό
Η συζήτηση στους χάρτες έχει διαφορά μόλις 1%. Οι Τ/Κ έχουν προτείνει χάρτη 29,2% με τη Μόρφου εκτός, και οι Ε/Κ 28,2% με τη Μόρφου εντός. Οι Τ/Κ γνωρίζουν ότι χωρίς Μόρφου δεν θα οδηγηθούμε ποτέ σε δημοψηφίσματα και λύση. Σε ό,τι αφορά το περιουσιακό η συντριπτική πλειονότητα των κατηγοριών γης και των κριτηρίων έχει συζητηθεί και συμφωνηθεί. Παραμένουν ως εκκρεμότητα οι πολύ μικρές περιουσίες, κατά πόσον δηλαδή θα έχει προτεραιότητα ο χρήστης ή ο ιδιοκτήτης. Επίσης η αποζημίωση των μεγάλων τ/κ αναπτύξεων σε εδάφη που θα επιστραφούν υπό ε/κ διοίκηση. Τέλος από τ/κ πλευράς τέθηκε πρόσφατα όριο αγοράς γης για τους Ε/Κ που θέλουν να δραστηριοποιηθούν οικονομικά στη βόρεια Κύπρο. Είναι σαφές ότι οι Τ/Κ επιδιώκουν ένα όσο το δυνατό πιο «καθαρό» τ/κ συνιστών κρατίδιο τόσο στο επίπεδο του πληθυσμού όσο και στο επίπεδο της ιδιοκτησίας, προκρίνοντας περισσότερες ανταλλαγές και αποζημιώσεις. Η θέση αυτή βέβαια δεν συνάδει με τη βασική σύγκλιση περί εφαρμογής των τεσσάρων βασικών ελευθεριών σε ολόκληρη την Κύπρο.
Οι ειδικές ανάγκες της Τουρκίας
Το θέμα που καίει σήμερα είναι η διακίνηση των Τούρκων υπηκόων στην Κύπρο μετά τη λύση. Αντιλαμβανόμαστε ότι 43 χρόνια μετά, είναι δύσκολο για την Τουρκία να δεχθεί ότι η τ/κ κοινότητα μπορεί να απογαλακτισθεί και να λειτουργήσει αυτόνομα. Είναι δύσκολο ακόμα να δεχτεί ότι την επομένη της λύσης πρέπει να πάρει τα στρατεύματά της -όπως πρέπει να φύγουν και τα ελληνικά που υπάρχουν στην Κύπρο- και ότι οι υπήκοοί της δεν θα μπορούν να μπαίνουν στο αεροπλάνο και να φτάνουν στην Κύπρο χωρίς διατυπώσεις. Η φράση του κ. Ερντογάν ότι «στην Κύπρο χύσαμε αίμα και έχουμε μάρτυρες» δεν είναι καλή δικαιολογία. Διότι το ίδιο θα μπορούσε να πει και η Ελλάδα για το 1974 και η Βρετανία για το 1955-59. Οι Τούρκοι υπήκοοι, αν προκύψει λύση, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στην Κύπρο όπως σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με όσες δηλαδή δυνατότητες διακίνησης και εγκατάστασης τούς προσφέρει η τελωνειακή ένωση που έχουν με την ΕΕ. Το ίδιο θα ισχύει και για τους Βρετανούς όταν αποχωρήσουν από την ΕΕ. Εδώ δεν αποκλείεται να προκύψει συμπαιγνία Τουρκίας - Βρετανίας αφού ως χώρες εκτός ΕΕ επιδιώκουν προνομιακό καθεστώς για τους υπηκόους τους στην Κύπρο, κάτι που μπορεί να ανοίξει παράθυρο ευκαιρίας για ολόκληρη την ΕΕ. Το θέμα των Ελλαδιτών δεν είναι το ίδιο διότι η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ από το 1981. Πάντως κάθε φορά που οι Τ/Κ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων απαιτούν την απρόσκοπτη τήρηση των τεσσάρων βασικών ελευθεριών για τους Τούρκους υπηκόους μετά τη λύση, δίνουν την εντύπωση ότι διαπραγματεύονται όχι τα δικαιώματά τους αλλά τα δικαιώματα της Τουρκίας. Αυτό προκαλεί φόβο στους Ε/Κ όσο παράλογος κι αν είναι. Και ναι, υπάρχει δόση παραλογισμού αν πιστεύει κανείς ότι 80 εκατ. Τούρκοι -όπως κινδυνολογούν κάποιοι- θα επιβιβαστούν στα βαπόρια να έρθουν στην Κύπρο. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί δεν το έχουν ήδη κάνει τώρα που ελέγχουν το 37% του εδάφους της Κύπρου; Προφανώς θα έρθουν όσους σηκώνει η οικονομία, με τους Τ/Κ να προτείνουν και οροφή αποδεχόμενοι ίσο αριθμό Ελλήνων και Τούρκων εργατών στην Κύπρο. Επί του θέματος αυτού θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Κύπρος δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει να αντιμετωπίσει τέτοιο θέμα. Η Πορτογαλία είχε παρόμοιο πρόβλημα όταν μπήκε στην ΕΕ με τη Βραζιλία που ήταν πρώην αποικία της για τα δικαιώματα των Βραζιλιάνων αλλά και η Ισπανία με αρκετές ισπανόφωνες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ο συμβιβασμός, πάντως, τον οποίο ζητούν εδώ οι Ε/Κ είναι να παραμείνει ο πληθυσμός των Ελλαδιτών και Τούρκων στο 4:1 όπως είχε συμφωνηθεί. Τόσο για τις πολιτογραφήσεις όσο και για τις τέσσερις βασικές ελευθερίες. Αυτά τα θέματα εξάλλου διέπονται από την τελωνειακή σύνδεση Τουρκίας - ΕΕ την οποία η Τουρκία παραβιάζει εις βάρος της Κύπρου. Οι Ε/Κ επίσης ζητούν μόνιμη εξαίρεση στο θέμα αυτό και για πολιτικούς και συναισθηματικούς λόγους: Αν δεχτούμε τη διακίνηση των Τούρκων, δεν θα μπούμε ποτέ στη ζώνη Σένγκεν της ΕΕ. Την ίδια στιγμή ο φόβος έναντι της Τουρκίας δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτόν τον φόβο, εξάλλου, μπορεί να τον κατανοήσει πολύ καλά ο κ. Ακιντζί διότι επικαλούμενος τον ίδιο φόβο ζήτησε στο συνιστών κρατίδιο του βορρά πλειοψηφία τ/κ πληθυσμού και επίσης διεκδικεί και πλειοψηφία γης, θέτοντας μάλιστα και περιορισμούς στις τέσσερις βασικές ελευθερίες των Ε/Κ (π.χ. απόκτηση περιουσίας) και μετά τη λύση. Πώς λοιπόν μπορούν οι Τ/Κ να θέλουν περιορισμό των τεσσάρων βασικών ελευθεριών των Ε/Κ στο τ/κ συνιστών κρατίδιο και την ίδια στιγμή να διεκδικούν τις τέσσερις βασικές ελευθερίες των Τούρκων σε ολόκληρη την Κύπρο; Εκτός βέβαια κι αν αυτό το αίτημα δεν το θέτουν οι Τ/Κ αλλά το επιβάλλει από την πίσω πόρτα η Τουρκία. Κι αν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί ο μέσος Ε/Κ να μην θεωρεί ότι η Τουρκία έχει τη δική της ατζέντα και θέλει να μετατρέψει την Κύπρο σε νέα Αλεξανδρέττα;
Οι εγγυήσεις του φόβου
Στο θέμα των «τουρκικών εγγυήσεων» οι Τουρκοκύπριοι ηχούν περισσότερο πειστικοί. Όλες οι μετρήσεις που έγιναν στον βορρά δείχνουν ότι χωρίς κάποια ασφάλεια από την Τουρκία δεν πρόκειται να ψηφίσουν «ναι» σε ένα νέο δημοψήφισμα. Πρόκειται ωστόσο για ένα φόβο εμποτισμένο με μια δόση υποκρισίας: Οι Τουρκοκύπριοι στην πλειοψηφία τους δηλώνουν ότι δεν θέλουν την Τουρκία στα πόδια τους, αποκαλούν τους Τούρκους εποίκους «φύκια», μιλούν για την προστασία της πολιτιστικής τους ταυτότητας, αλλά τη στιγμή της λύσης θέλουν την Τουρκία ως εγγυήτρια. Η στάση αυτή έχει καταντήσει ανέκδοτο ακόμα και στην Τουρκία, είναι όμως εν πολλοίς κατανοητή. Οι Τ/Κ φοβούνται περισσότερο τους Ε/Κ από τους Τούρκους και την ίδια στιγμή γνωρίζουν ελάχιστα την ΕΕ και τους θεσμούς εσωτερικής και εξωτερικής ασφαλείας που διαθέτει. Έτσι ίσως χρειαστούν ακόμα λίγο χρόνο να κατανοήσουν το μεγάλο επίτευγμα της Ένωσης. Ότι δηλαδή από το 1950 που άρχισε να λειτουργεί δεν χύθηκε ούτε σταγόνα αίματος, ούτε έγινε κανένας πόλεμος στο έδαφός της. Από την άλλη βέβαια τα αντανακλαστικά του 1963 και του 1967 και η αδυναμία της Κυπριακής Δημοκρατίας μέχρι στιγμής να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά έστω αυτά τα λίγα περιστατικά στο έδαφος που ελέγχει έναντι των Τ/Κ δημιουργούν βάση σοβαρού αισθήματος ανασφάλειας. Η οποία πρέπει να αντιμετωπισθεί σε συνδυασμό με τον απέραντο φόβο που σκόρπισε η Τουρκία στους Ε/Κ με την εισβολή της το 1974. Η θέση Αναστασιάδη - Ακιντζί ότι «η ασφάλεια της μιας κοινότητας δεν μπορεί να προκαλεί ανασφάλεια στην άλλη κοινότητα» πρέπει σε αυτό το σημείο να μας καθοδηγήσει. Ένας δε δίκαιος συμβιβασμός δεν μπορεί να διατηρεί μονομερή επεμβατικά δικαιώματα σε καμιά από τις εγγυήτριες χώρες της Κύπρου το 1960. Η Ελλάδα άσκησε αυτά τα δικαιώματα διά του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου του 1974 κατά τρόπο ανεύθυνο και η Τουρκία την 20ή Ιουλίου κατά τρόπο εγκληματικό. Οπότε οποιοδήποτε πλέγμα ασφαλείας αναζητηθεί για την Κύπρο δεν μπορεί να είναι ανεξέλεγκτο και ταυτόχρονα πρέπει να έχει ημερομηνία λήξης.
Οι τακτικισμοί και η ουσία
Μπαίνοντας σε αυτές τις συνομιλίες ο Νίκος Αναστασιάδης έβαλε ένα κυρίαρχο στόχο: να παρουσιάσει στους Ε/Κ ένα σχέδιο καλύτερο από αυτό που απέρριψαν το 2004. Μέχρι στιγμής τα καταφέρνει με κυρίαρχο όπλο την αποδοχή των τεσσάρων βασικών ελευθεριών σε ολόκληρη την Κύπρο, αν η τ/κ πλευρά δεν υπαναχωρήσει. Αυτό του επιτρέπει να κάνει λόγο για ευρωπαϊκή λύση. Στα εναπομείναντα εκκρεμή θέματα θέλει σίγουρα μια καλή διευθέτηση στο εδαφικό και επίσης μια πολύ καλή λύση στο κεφάλαιο ασφάλεια - εγγυήσεις. Η τουρκοκυπριακή πλευρά σαφέστατα από την πρώτη στιγμή ήθελε μια σοβαρή διευθέτηση στο περιουσιακό εντός των ορίων της τ/κ συνιστώσας πολιτείας για να μην υπάρξουν μαζικές μετακινήσεις Τ/Κ. Εκεί βεβαίως που ποντάρει ιδιαίτερα είναι η πλήρης διασφάλιση της πολιτικής ισότητας των Τ/Κ σε όλες τις βαθμίδες της ομοσπονδίας. Πώς παίζεται το παιχνίδι τακτικής; Ο Νίκος Αναστασιάδης σε συνεργασία με την Ελλάδα και τη Βρετανία, οι οποίες δήλωσαν άρνηση συμμετοχής σε ένα νέο σύστημα εγγυήσεων, έχει καταφέρει να αποδυναμώσει σημαντικά την τουρκική θέση για μόνιμες εγγυήσεις και τουρκικά μονομερή επεμβατικά δικαιώματα. Η τ/κ πλευρά σε απάντηση έπαιξε το χαρτί της Μόρφου, ως αντιστάθμισμα, για να διεκδικήσει ταυτόχρονα καλύτερη διευθέτηση στο κεφάλαιο της διακυβέρνησης. Ακριβώς σε αυτό το σημείο προέκυψε το σοβαρό πρόβλημα στο Μοντ Πελεράν 1. Ο Νίκος Αναστασιάδης ήθελε να διασταυρώσει τη διακυβέρνηση (εκ περιτροπής) με τις εγγυήσεις, ενώ οι Τ/Κ ήθελαν να τη διασταυρώσουν με τη Μόρφου. Το θέμα αυτό διευθετήθηκε κατά τη διάρκεια του περιώνυμου δείπνου του Δεκεμβρίου όταν ξεκαθαρίστηκε... δι' ενός διπλωματικού καταφατικού νεύματος ότι η Μόρφου θα είναι εντός της ε/κ συνιστώσας πολιτείας. Όταν στη συνέχεια στη Γενεύη ο Νίκος Αναστασιάδης επιχείρησε ξανά να διασταυρώσει την εκ περιτροπής με τις εγγυήσεις, ο Μουσταφά Ακιντζί απάντησε με αίτημα για «μεγαλύτερη αποτελεσματική συμμετοχή των Τ/Κ» του τύπου σε κάθε απόφαση ομοσπονδιακού σώματος θα πρέπει να υπάρχει και μια τ/κ ψήφος. Στη συνέχεια τέθηκε επί τάπητος εκ μέρους των Τ/Κ και θέμα αναθεώρησης της σύγκλισης 4:1 για τους Τούρκους υπηκόους σε σχέση με την ιθαγένεια και το εργασιακό καθεστώς, διά του επιχειρήματος ότι «η Τουρκία θα είναι πολύ μετριοπαθής στο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων», εφόσον βέβαια υπάρξει πλήρης συμφωνία των δύο πλευρών στα 5 πρώτα κεφάλαια. Εδώ έγκειται και η μεγάλη διαφορά τακτικής φύσεως. Ο Νίκος Αναστασιάδης, αφού έθεσε κι αυτός θέμα διακίνησης τουρκικών κεφαλαίων στην Κύπρο μετά τη λύση, ζήτησε καθαρή εικόνα και στα 6 κεφάλαια του Κυπριακού πριν οδηγηθούμε στην τελική διάσκεψη για το Κυπριακό. Όλοι αυτοί οι τακτικισμοί θα πρέπει να ιδωθούν -πέρα από την ουσία του Κυπριακού- στα εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας (δημοψήφισμα Ερντογάν), της Ελλάδας (οδεύει σε αδιέξοδο για το μνημόνιο και υπάρχει σενάριο εκλογών) και Βρετανίας (σε δύσκολη θέση λόγω Brexit). Οι τακτικισμοί έχουν να κάνουν και με τις προεδρικές στην Κυπριακή Δημοκρατία το 2018 αλλά και το σενάριο για βουλευτικές εκλογές στα κατεχόμενα την άνοιξη.
