«Ζει» και όχι «ζήτα»: Πώς το κορυφαίο έργο του Βασίλη Βασιλικού μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κώστα Γαβρά

Το "Ζ", το μυθιστόρημα-ντοκουμέντο του Βασίλη Βασιλικού για τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη - το 1963 στη Θεσσαλονίκη από ακροδεξιούς παρακρατικούς - εκτινάχθηκε και μετατράπηκε σε ένα βιβλίο-σταθμός στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία μετά την ομώνυμη ταινία του 1969, του Κώστα Γαβρά.

«Λογοτεχνικό ρεπορτάζ» ή «φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος», κατά τον ίδιο τον Βασίλη Βασιλικό, το βιβλίο κινείται στα όρια μεταξύ λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας.

Το βιβλίο γράφτηκε παράλληλα με την πολύκροτη δίκη. Ο Βασιλικός συνέθεσε το έργο του χρησιμοποιώντας το προανακριτικό υλικό της υπόθεσης Λαμπράκη και τη δημοσιογραφική ύλη από τα ρεπορτάζ της υπόθεσης και τη δίκη. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1966, ένα χρόνο πριν από το πραξικόπημα και τη δικτατορία των συνταγματαρχών.

Ο τίτλος του, "Ζ", είναι το σύνθημα που με ένα μόνο γράμμα γραφόταν στους τοίχους με κόκκινη μπογιά για να τιμηθεί η μνήμη του αγωνιστή βουλευτή και σήμαινε "Ζει".

Πώς έφτασε στα χέρια του Κώστα Γαβρά και έγινε η ταινία με τον Ζαν-Λουί Τρεντινιάν και τον Υβ Μοντάν

Η ταινία του Κώστα Γαβρά γεννήθηκε από την ανάγκη να γίνει κάτι ως πράξη αντίδρασης και αντίστασης στη χούντα που είχε επιβληθεί στην Ελλάδα.

Ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, το 1967 ήταν ήδη εγκατεστημμένος στη Γαλλία. Πριν το πραξικόπημα, σε ένα ταξίδι του στην Ελλάδα, ο αδελφός του τού έδωσε ένα βιβλίο. Ήταν το "Ζ" του Βασίλη Βασιλικού. «Διάβασε το, είναι ωραίο βιβλίο» μου είπε, «μ’ αυτόν κάναμε μαζί φαντάροι», έχει πει ο Γαβράς, σε συνέντευξή του στο olafaq.gr.

Και αφηγείται: «Θυμάμαι ότι το διάβασα μια Παρασκευή μέχρι το Σάββατο, όντας πίσω στη Γαλλία, μέχρι που μου τηλεφωνεί στις έξι το πρωί ο Χόρχε Σεμπρούν (σ.σ. ο Ισπανός συγγραφέας και σεναριογράφος) που κάναμε στενή παρέα, για να μου πει: "Είδες τι έγινε στην Ελλάδα; Κάνανε πραξικόπημα". Δεν είχα ιδέα».

Συνεχίζοντας την αφήγησή του, ο Γαβράς έχει πει: «Βρεθήκαμε το ίδιο μεσημέρι με τον Ιβ Μοντάν και τη Σιμόν Σινιορέ και λέγαμε πώς να αντιδράσουμε, τι να κάνουμε. Άρχισαν να μαζεύονται υπογραφές και να οργανώνονται διαμαρτυρίες στην ελληνική πρεσβεία. Εμένα δεν μου πολυάρεσαν όλα αυτά, καθώς δεν έβλεπα να έχουν σπουδαίο μέλλον». Τελικά, όμως σε συνεννόηση με τον Σεμπρούν ο οποίος γνώριζε το γεγονός της δολοφονίας του ειρηνιστή βουλευτή χάρη στη διεθνή κατακραυγή που είχε υπάρξει, ο Γαβράς αποφάσισε να μεταφέρει το βιβλίο του Βασιλικού στον κινηματογράφο.

Η ταινία του ήταν η δική του πράξη αντίστασης κατά της χούντας. Το πολιτικό θρίλερ που γύρισε παραμένει μια εξαιρετικά επιδραστική ταινία.

Το "Ζ" του Γαβρά είναι μια γαλλόφωνη ταινία, ενώ τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία καθώς η τότε σοσιαλιστική αλγερινή κυβέρνηση του FLN, βοήθησε πρόθυμα με τα γυρίσματα. Πρωταγωνιστούν Γάλλοι ηθοποιοί, ο Ιβ Μοντάν στον ρόλο του Λαμπράκη, ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν στον ρόλο του ανακριτή Χρήστου Σαρτζετάκη ενώ ρόλο έχει και η Ειρήνη Παππά που παίζει τη γυναίκα του Λαμπράκη. Στην καλλιτεχνική επιτυχία της ταινίας συνέβαλλε η εμβληματική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.

Το "Ζ" του Γαβρά είναι μια γαλλόφωνη ταινία, ενώ τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία καθώς η τότε σοσιαλιστική αλγερινή κυβέρνηση του FLN, βοήθησε πρόθυμα με τα γυρίσματα. Πρωταγωνιστούν Γάλλοι ηθοποιοί, ο Ιβ Μοντάν στον ρόλο του Λαμπράκη, ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν στον ρόλο του ανακριτή Χρήστου Σαρτζετάκη ενώ ρόλο έχει και η Ειρήνη Παππά που παίζει τη γυναίκα του Λαμπράκη. Στην καλλιτεχνική επιτυχία της ταινίας συνέβαλλε η εμβληματική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.

Η Ειρήνη Παππά με τον Υβ Μοντάν στην ταινία "Ζ"

Σε αντίθεση με άλλες ταινίες μυθοπλασίας, για το "Ζ" αναφέρεται από τους δημιουργούς του ότι «η ομοιότητα με τα πραγματικά γεγονότα είναι σκόπιμη, απεικονίζονται τα γεγονότα της δολοφονίας ενός επιστήμονα και οι προσπάθειες τόσο της αναζήτησης των ενόχων και της απονομής δικαιοσύνης όσο και της συγκάλυψης της κυβερνητικής εμπλοκή».

Πρόθεση των δημιουργών ήταν το Ζ του τίτλου να προφέρεται "ζει" και όχι "ζήτα", καθώς ήθελαν να εκφράζει ηχητικά το σύνθημα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν όταν δολοφονήθηκε ο βουλευτής: «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει».

Πηγή: thetoc.gr