Τρόπους καταπολέμησης της παραποληροφόρησης συζήτησαν πρακτορεία ειδήσεων σε παγκόσμιο συνέδριο

Η ανάγκη εντοπισμού και υπόδειξης των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, ήταν ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν διεξοδικά στο Παγκόσμιο Συνέδριο για τα Μέσα, που διοργανώνει το WAM, το πρακτορείο ειδήσεων των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, στο Άμπου Ντάμπι μεταξύ 14-16 Νοεμβρίου.

Μέσα από τις συζητήσεις, οι ειδικοί ανέδειξαν τη σημασία του αλφαβητισμού στα Μέσα, τόσο μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και των ενηλίκων, αλλά και την ανάγκη εκπαίδευσης των ίδιων των δημοσιογράφων, για να είναι σε θέση να εντοπίζουν και να αποδομούν ψευδείς ειδήσεις.

Σε συζήτηση με θέμα την παραπληροφόρηση στην ψηφιακή εποχή, γεωπολιτικοί αναλυτές, δημοσιογράφοι και ειδικοί σε θέματα ασφάλειας, επισήμαναν ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή διεθνών ανταγωνισμών, που έχει ομοιότητες με την ψυχροπολεμική περίοδο, με διαδεδομένη κρατική παραπληροφόρηση. Ταυτόχρονα, νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, αποτελούν νέες προκλήσεις στην παραγωγή και διασπορά των ψευδών ειδήσεων.

Σε εργαστήριο που παρουσίασε ο επικεφαλής του τμήματος επαλήθευσης γεγονότων (fact-checking) της DW, Joscha Weber, με θέμα την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων, ανέφερε ότι, στην προσπάθεια για αμεσότητα, συχνά τα παραδοσιακά Μέσα αναπαράγουν υλικό που κυκλοφορεί στα ΜΚΔ από χρήστες (user generated content) το οποίο δεν πρόλαβαν ή δεν μπήκαν στη διαδικασία επαλήθευσής του.

Σημείωσε ότι υπάρχουν ήδη αποδείξεις ότι ψευδείς ειδήσεις έχουν προκαλέσει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις και υπογράμμισε την ανάγκη όπως κοινό και επαγγελματίες των Μέσων είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να κατανοούν το τι είναι αλήθεια. Σημείωσε ότι σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα της UNESCO/Ipsos του Σεπτεμβρίου 2023, το 87% των συμμετεχόντων εξέφρασαν τον φόβο ότι η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα επερχόμενων εκλογών.

Παράλληλα, πρόσθεσε ότι στην ίδια έρευνα της UNESCO /Ipsos του Σεπτεμβρίου 2023, σε δείγμα 8000 ατόμων, ποσοστό 68% ανέφερε ότι πιστεύει πως στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, YouTube, X/Twitter, Instagram, Tik Tok) η διάδοση ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης είναι περισσότερο διαδεδομένη με το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες να καταγράφουν πολύ μικρότερα ποσοστά (4% και 10%, αντίστοιχα).

Η ομάδα επαλήθευσης ειδήσεων της DW αποτελείται από 12 άτομα, τα οποία δεν εργάζονται ταυτόχρονα, και εποπτεύουν εφτά πλατφόρμες, ενώ αναρτούν τα ευρήματά τους αλλά και τη διαδικασία που ακολούθησαν για τον εντοπισμό της παραπληροφόρησης σε 32 γλώσσες. Συχνά επισκέπτονται σχολεία και σχολές δημοσιογραφίας εξηγώντας τη σημασία αυτού που κάνουν και τη διαδικασία που ακολουθούν, τονίζοντας ότι η διαφάνεια αποτελεί μεγάλο κομμάτι της ανάκτησης της εμπιστοσύνης του κοινού.

Εξηγώντας τη διαδικασία που ακολουθεί η ομάδα του για την επαλήθευση ειδήσεων, ο κ. Weber ανέφερε ότι επιλέγουν τις ειδήσεις που θα εξετάσουν με βάση το πόσο διαδεδομένες είναι. Δεν μπαίνουν στη διαδικασία αποδόμησης ψευδών ειδήσεων που δεν έχουν αποκτήσει έδαφος, για να μην τις προωθήσουν περαιτέρω.

Εξετάζοντας μια φωτογραφία, ένα βίντεο, μια ανάρτηση, η ομάδα προσπαθεί να επαληθεύσει ή να βρει στοιχεία για να διαψεύσει την τοποθεσία, τον χρόνο, το άτομο που κάνει την ανάρτηση ή τα άτομα που περιλαμβάνονται σε αυτήν, το περιεχόμενο και τον τρόπο δημιουργίας (πού, πότε, ποιος, τι, πώς). Για να τα κάνουν αυτά πραγματοποιούν εκτεταμένη έρευνα και χρησιμοποιούν λογισμικά, αρκετά από τα οποία είναι διαθέσιμα σε όλους και δωρεάν.

Μία πρώτη μέθοδος είναι η αντίστροφη αναζήτηση εικόνας (reverse image search), με την οποία ο δημοσιογράφος μπορεί να εντοπίσει αν η φωτογραφία έχει δημοσιευτεί στο παρελθόν, πού και πότε. Τέτοια εργαλεία είναι το google lens, το yandex, το tineye. Μπορούν επίσης να εξεταστούν τα μεταδεδομένα μιας εικόνας, αν είναι διαθέσιμα.

Μία δεύτερη μέθοδος είναι η αναζήτηση στοιχείων παραποίησης της εικόνας ή του βίντεο. Υπάρχουν λογισμικά που μπορούν να εντοπίσουν «ανωμαλίες» που δεν είναι εύκολα ορατές στο μάτι, όπως το forensically.

Στη συνέχεια, εξετάζεται ο χώρος που φαίνεται να παρουσιάζεται στη φωτογραφία, εξετάζοντας το περιβάλλον, τη γεωγραφία, τυχόν ορόσημα, με τη μέθοδο του geolocation. Και για αυτή τη διαδικασία υπάρχουν αρκετές ανοιχτές εφαρμογές, όπως το mapillary, το google maps, google earth, street view αλλά και δορυφορικά δεδομένα.

Άλλα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι το SunCalc που δείχνει τη θέση του ήλιου και μπορεί να καθοδηγήσει για ώρα της μέρας και εποχή του χρόνου ανάλογα με τη σκιά και το φως μιας φωτογραφίας, όπως και το InVid, στο οποίο η ομάδα της DW συμμετείχε στην ανάπτυξή του, για ανίχνευση παραποίησης βίντεο.

Σημείωσε, ωστόσο, τους περιορισμούς και τα όρια που υπάρχουν σε αυτή την προσπάθεια, αναφέροντας πρώτα την έλλειψη χρόνου, καθώς μία ψευδής είδηση κυκλοφορεί έξι φορές γρηγορότερα από μία αληθή, καθώς συνήθως βασίζεται στη χειραγώγηση συναισθημάτων, προκαλώντας την αναμετάδοσή της. Άλλες δυσκολίες είναι τα περιορισμένα διαθέσιμα μέσα και εργαλεία, η μειωμένη επιτόπια πρόσβαση στα μέρη στα οποία αναφέρονται οι ψευδείς ειδήσεις, όπως εμπόλεμες ζώνες, αλλά και η δυσκολία διείσδυσης στις «κοινότητες μετα-αλήθειας» που δημιουργούν τη δική τους φούσκα και εμφανίζουν δυσπιστία μπροστά στα όποια επιχειρήματα αποδόμησης ψευδών ειδήσεων.

Άλλη μεγάλη πρόκληση που αναδύεται όλο και εντονότερα τους τελευταίους μήνες είναι η παραγωγή περιεχομένου με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, που μπορεί να είναι πολύ αληθοφανής. Ο κ. Weber ανέφερε ότι προς το παρόν υπάρχουν σημάδια από τα οποία μπορούν να εντοπιστούν οι κατασκευασμένες από τεχνητή νοημοσύνη φωτογραφίες, όπως παραποιημένα δάχτυλα, μάτια, μη ρεαλιστικές αναλογίες σώματος, ή το φόντο. Επεσήμανε ακόμα ότι υπάρχουν και εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να εντοπίσουν κείμενα ή εικόνες που κατασκευάστηκαν από τεχνητή νοημοσύνη, αλλά συνήθως είναι πάντα ένα βήμα πίσω.

Ο Weber ανέδειξε, επομένως, τη σημασία επένδυσης των ειδησεογραφικών οργανισμών σε εργαλεία και πόρους για σκοπούς διασταύρωσης και επαλήθευσης ειδήσεων, καθώς και τη σημασία εκπαίδευσης δημοσιογράφων, κοινού αλλά και παιδιών από τη σχολική ηλικία σε θέματα αναζήτησης πηγών και αμφισβήτησης του «έτοιμου».

«Πρέπει να είμαστε σκεπτικοί σχετικά με αυτό που βλέπουμε ή διαβάζουμε», είπε εξηγώντας ότι χρειάζεται να υπάρξει μετατόπιση της προοπτικής μας από την αποδοχή αυτού που βλέπουμε ως αρχικά αληθές, στην αμφισβήτηση της αυθεντικότητας αυτού που βλέπουμε με την πρώτη ματιά.