Σήμερα Κυριακή 25/07 με τον  «Π» Ταξιδεύοντας: Ρουσία - Η Ρωσία μέσα από τα μάτια του Καζαντζάκη

Σε δύσκολες εποχές, όταν τα ταξίδια δεν ήταν εύκολα, όπως σήμερα, και με τις δυσκολίες των ελεγχόμενων συνόρων, ο Νίκος Καζαντζάκης έβαζε το σώμα του να πετάξει μαζί με την ψυχή του αναζητώντας την επαφή με τους συνανθρώπους του, είτε αυτοί βρίσκονταν στη Δύση είτε στην Ανατολή, σε χώρες κοντινές ή μακρινές, για να μοιραστεί μαζί τους την αγωνία του για έναν καινούργιο κόσμο. Όλα τα ταξίδια του καταγράφηκαν από τον φιλόλογο και αρθρογράφο Θωμά Καραγκιοζόπουλο σε έρευνά του, παραθέτοντας πιο κάτω αποσπάσματα για τα τέσσερα ταξίδια του συγγραφέα. Στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας: Ρουσία», που κυκλοφορεί σήμερα Κυριακή 25/07 με τον ΠΟΛΙΤΗ, ο Καζαντζάκης καταγράφει τις εντυπώσεις και τις εμπειρίες του από αυτά τα ταξίδια και στέκεται με μεγάλο θαυμασμό απέναντι στις προσπάθειες που γίνονται στην παιδεία. Βέβαια ο Καζαντζάκης δεν υιοθετεί την κομουνιστική ιδεολογία και γι' αυτό στο βιβλίο του διατυπώνονται κρίσεις και ερμηνείες βαθιά επηρεασμένες από την ιδεαλιστική κοσμοθεωρία του. Αυτή όμως η απόστασή του από την κομουνιστική ιδεολογία αυξάνει τη βαρύτητα της μαρτυρίας του.

Το πρώτο του ταξίδι

Μαγεμένος από τη Ρωσική Επανάσταση

Την πρώτη φορά που πήγε στη Ρωσία ήταν το 1919 και μάλιστα ταξίδεψε ως γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως με σκοπό τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου. Ο σκοπός της αποστολής ήταν γι’ αυτόν απλά ένα μέσο για την εκπλήρωση ενός παλιού ονείρου: «Ας μην πω με τι συγκίνηση πάτησα το ρούσικο χώμα. Πολλές γενιές μέσα μου είχαν λαχταρίσει τούτη τη στιγμή». Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη, την οποία αναλαμβάνει, είναι γι’ αυτόν μια «φρικώδης, πυρετώδης δουλειά». Αυτό που τραβάει τον Καζαντζάκη στη Ρωσία δεν είναι μια πολιτική θεωρία, πόσω μάλλον μια φιλοσοφία της ιστορίας, αλλά ένα ένστικτο κι ένας πνευματικός οργασμός. Πίστεψε πως ο ρωσικός λαός ήταν έτοιμος να δεχτεί το δικό του κήρυγμα. Ο Καζαντζάκης μένει στο Βερολίνο το 1922-23 και εμπνέεται από τη Ρωσική Επανάσταση και πιστεύει πως ο «θεοφόρος λαός», όπως αποκαλεί τον ρωσικό λαό, αποτελεί την τελευταία ελπίδα για όσους διψούν για δικαιοσύνη. Αισθάνεται τη φλόγα της Ρωσικής Επανάστασης να του καίει τα σωθικά. Η νικημένη και ντροπιασμένη Γερμανία, ο πεινασμένος λαός της και ο κομουνισμός τον συγκλονίζουν. Το όνομα του Λένιν κατακτά τη σκέψη του. Αποζητά έναν ήρωα, έναν υπεράνθρωπο, μια δυνατή φυλή που θα κυριεύσει τη γη. «Όποιος έρχεται από τον δυτικό πολιτισμό με τα παμπάλαια μεταφυσικά του ερωτήματα και τις μωρόλογες διανοητικές του επιφυλάξεις, δεν μπορεί τίποτα ν’ αντιληφθεί από την κοσμογονία της σημερινής -μισητής ή αγαπημένης, αδιάφορο- Ρωσίας», λέει.

Το Δεύτερο ταξίδι

«Η άκρα του κόσμου τούτη η πολιτεία»

Τον Οκτώβριο του 1925 επιστρέφει στη Σοβιετική Ένωση ως απεσταλμένος πλέον της αθηναϊκής εφημερίδας «Ελεύθερος λόγος». Γράφει στην Ελένη Καζαντζάκη: «Στη Μαύρη Θάλασσα ξέσπασε μεγάλη τρικυμία… σας συλλογούμαι έτσι μέσα στη θαμπή βροχή… πότε θα μπορέσουμε να ζήσουμε μαζί στα ξένα;». Μένει λίγες μέρες στην Οδησσό. Στη συνέχεια Μόσχα και Λένινγκραντ και μετά ξανά στη Μόσχα, από όπου γράφει στην Ελένη: «η άκρα του κόσμου, η άκρα του χρόνου, μου φαίνεται τούτη η πολιτεία. Οι χρυσοί τρούλοι των εκκλησιών και οι κόκκινες σημαίες με τα δρεπάνια… όλα τούτα είναι ένα χάος κι εγώ που αγαπώ το χάος χαίρουμαι και αγωνίζουμαι κι έχω αδυνατίσει. Εδώ ζω όλη την απόπειρα της νέας γης να δημιουργήσει, να βρει έναν ρυθμό και να ρυθμίσει όλη τη ζωή». Ο Καζαντζάκης οραματίζεται μια πραγματικότητα που θα τη φτιάξει με τα χέρια του ο αγωνιζόμενος λαός. Θα μείνει μέχρι τον Ιανουάριο του 1926, οπότε και επιστρέφει στην Ελλάδα.

Το τρίτο ταξίδι

Τα δέκα χρόνια της Επανάστασης

Το 1927 βρίσκεται και πάλι στον αχανή χώρο της Σοβιετικής Ένωσης, προσκεκλημένος της κυβέρνησης για τον εορτασμό των δέκα χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Τον απασχολούν οι πολιτικές εξελίξεις και ο λόγος του γίνεται πολιτική ανάλυση. Ταξιδεύει με τον σιδηρόδρομο από τη Μόσχα στον Καύκασο. Σταθμοί του ταξιδιού του είναι: Χάρκοβ, Ροστόφ, Μπακού, Τιφλίδα, Βατούμ και ξανά Μόσχα. Στη Μόσχα ο Καζαντζάκης θα γνωρίσει τον Ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναΐτ Ιστράτι, τον λεγόμενο και «Γκόργκι των Βαλκανίων», και θα ταξιδέψουν μαζί, συνδιαμορφώνοντας μια αντίληψη για τα όσα εκτυλίσσονται στη χώρα. Θα καλέσει τον Ιστράτι στην Ελλάδα και στο θέατρο Αλάμπρα. Στην ομιλία, που προκάλεσε τη σύλληψη και δίωξή του, ο Καζαντζάκης αναφέρθηκε στις εμπειρίες του και τα συμπεράσματά του από τη σοβιετική Ρωσία. Δημοσιεύματα της εποχής αναφέρουν ότι πραγματοποιήθηκε μια «αντεθνική» διαδήλωση, ενώ οι λόγοι των τριών ομιλητών στρέφονταν κατά της Ελλάδας. Ο Καζαντζάκης επεσήμανε τους υπαρκτούς κινδύνους διαστρέβλωσης. «Δυο είναι οι μεγάλοι κίνδυνοι που απειλούν τη Σοβιετική Ρωσία», υποστήριξε στην ομιλία του. «Ο ένας είναι εσωτερικός: οι νέες αστικές τάξεις που σχηματίζονται κάτω από την προστασία της Νέας Οικονομικής Πολιτικής. Κουλάκοι, Νέπμαν, γραφειοκράτες. Ο άλλος κίνδυνος είναι εξωτερικός: ο παγκόσμιος πόλεμος».

Το Τέταρτο ταξίδι

Η πρώτη απόπειρα για σενάριο

Τον Απρίλιο του 1928 ο Καζαντζάκης βρίσκεται στη Σοβιετική Ένωση, όπου γράφει ένα κινηματογραφικό σενάριο για τον ρωσικό κινηματογράφο με θέμα από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με τίτλο «Το κόκκινο μαντήλι». Μάλιστα, είναι ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που ασχολήθηκε με τη σεναριογραφία σε μια εποχή που ο κινηματογράφος δεν είχε ακόμη γνωρίσει ευρεία διάδοση. Ο Καζαντζάκης θα ταξιδεύει στη Ρωσία, ώς τα βάθη της, μέχρι τον Μάρτιο του 1929, οπότε, και αφού έχει γυρίσει το 1/6 της γης, έχει μαζέψει πολύτιμες εμπειρίες και έχει καταγράψει αρκετά άρθρα για τους τόπους που επισκέφτηκε, επιστρέφει στο Βερολίνο. Οι στενοί δεσμοί του Καζαντζάκη με τη Ρωσία συνεχίστηκαν και τα μετέπειτα χρόνια, καθώς υπήρξε μέλος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, ένα ελληνικό σωματείο με πολιτιστική δράση, το οποίο ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1945 από 120 εξέχουσες προσωπικότητες της πνευματικής, οικονομικής, πολιτικής και καλλιτεχνικής ζωής της Ελλάδας. Στα ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση ο Καζαντζάκης συμμετέχει σε πολιτικά και λογοτεχνικά συνέδρια, γνωρίζει τους πρωτοπόρους της σοβιετικής λογοτεχνίας. Έχει την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τους τόπους, να ερευνήσει σε βάθος τον ίδιο τον ρωσικό λαό και να μελετήσει ποιητές και συγγραφείς, ιστορικούς και φιλοσόφους. Τα ταξίδια του Καζαντζάκη στη Ρωσία δεν έχουν μόνο αφήγηση ταξιδιωτική, αλλά και ιστορική και πολιτισμική ανάλυση.



Την Κυριακή 01/08 μαζί με τον ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ

Ο φτωχούλης του Θεού: Η ιστορία του Αγ. Φραγκίσκου

Μυθιστορηματική βιογραφία του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης. Αφηγητής είναι ο φράτε Λεόνε, ένας ταπεινός ζητιάνος που περιπλανιέται στον κόσμο ζητώντας τον Θεό. Όταν φτάνει στην Ασίζη, συναντά τον Φραγκίσκο, ένα πλούσιο αρχοντόπουλο που βασανίζεται από παρόμοιες αναζητήσεις. Ο Φραγκίσκος πιστεύει ότι μέσα από τον Λεόνε του μιλά ο Θεός. Εγκαταλείπει, λοιπόν, την πλούσια ζωή του, συγκρούεται με τον πατέρα του και, ακολουθώντας τις θεϊκές επιταγές, βγαίνει στον κόσμο για να κηρύξει την αγάπη, το ιδανικό της πενίας και την απάρνηση των υλικών αγαθών. Ο Λεόνε τον ακολουθεί και του συμπαραστέκεται μέχρι τον θάνατό του. Στο έργο συναντάμε τον Φραγκίσκο της Ασίζης, ο οποίος απαρνιέται καθετί σίγουρο και σταθερό (το πατρικό του, τους γονείς του, την περιουσία του) για να κηρύξει την Τέλεια Αγάπη, την τέλεια φτώχεια, την τέλεια απλότητα. Με τον τρόπο αυτό νιώθει πως είναι πιο κοντά στον Θεό και προσπαθεί να κερδίσει την επίγεια ευτυχία, ωστόσο απαρνιέται καθετί που τον κάνει να νιώθει ευχάριστα. Ο δρόμος που επιλέγει είναι σκληρός και επώδυνος, επιλέγει τη ζητιανιά για να επιβιώσει, επιλέγει να ζει άστεγος και ξυπόλυτος.