Αναμνήσεις μιας γυναίκας από την Πάφο

Ζήτησα από τον Ulus Irkad, αγαπημένο μου φίλο, ερευνητή και συγγραφέα από την Πάφο, να γράψει κάτι για τις αναμνήσεις της μητέρας του από την Πάφο. Η μητέρα του, Aysel Irkad, είναι άξια αναφοράς, αφού έχει μεταφράσει βιβλία από τα ελληνικά στα τούρκικα και από τα τούρκικα στα ελληνικά και πάντα είχε πολύ σταθερές φιλίες με Ελληνοκύπριους της Πάφου. Τη θυμάμαι να κάνει ταυτόχρονες μεταφράσεις σε δύο γλώσσες –τουρκικά και ελληνικά– κατά τη διάρκεια των συναντήσεών μας σε δικοινοτικές ομάδες γυναικών, πολύ πριν τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων και όταν καταφέρναμε να πάρουμε «άδεια» για να επισκεφτούμε την Πάφο, τη Λεμεσό, την Αμμόχωστο και την Κερύνεια. Ο φίλος μας ο Ulus, ο γιος της, της πήρε συνέντευξη και εδώ μοιράζομαι μαζί σας μια περίληψη της ζωής της Aysel Irkad. Μακάρι να έχει μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή και να συνεχίσει να συνεισφέρει με τη σοφία της για την ειρήνη στη χώρα μας. Ακολουθούν αποσπάσματα από τη συνέντευξή της με τον γιο της:

Το διάβασμα

*** Γεννήθηκα το 1936 στην Πάφο και τελείωσα το δημοτικό στα 12 μου, αλλά επειδή τότε δεν υπήρχε σχολείο για να συνεχίσουν τη μόρφωσή τους τα κορίτσια, με έστειλαν να μάθω ραπτική. Η μητέρα μου είχε πάει σε ένα παρθεναγωγείο και ήξερε να διαβάζει το Κοράνι. Ο πατέρας μου ήταν επίσης μορφωμένος και από το 1928 είχε αρχίσει να εργάζεται ως δημόσιος υπάλληλος στα έργα οδοποιίας κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιοκρατίας. Ο πατέρας μου ονομαζόταν Hamza Erdoghan και ο πατέρας του ήταν ο Hodja Efendi – ο κύριος Dervish Osman Nuri Huseyin Guselli Beppei από τη Γαληνόπορνη.

Η Aysel Irkad μαζί με τον σύζυγο της Huseyin Irkad

*** Επειδή η μητέρα του πατέρα μου είχε πεθάνει όταν ήταν πολύ μικρός, ο πατέρας του τον είχε δώσει ως υιοθετημένο γιο στην οικογένεια Kenan στη Λάρνακα και τον μεγάλωσαν και τον μόρφωσαν. Ο πατέρας μου διάβαζε πολύ και ήξερε παγκόσμια φιλοσοφία καθώς και ιστορία των θρησκειών και μπορούσε να διαβάζει και να γράφει τούρκικα, όχι μόνο με την παλιά γραφή αλλά και με τη νέα, καθώς και ελληνικά. Ως δημόσιος υπάλληλος είχε βοηθήσει στην κατασκευή του δρόμου που περνούσε από τη γενέτειρα της Αφροδίτης και του κύριου δρόμου που πήγαινε στην Πάφο. Είχε βοηθήσει επίσης για να φτιαχτούν πολλοί ορεινοί δρόμοι και όπου κι αν πηγαίναμε έβαζε Ελληνοκύπριους δασκάλους να με μάθουν ελληνικά. Μιας και εγώ διάβαζα πολύ από πολύ νωρίς, μου έπαιρνε βιβλία και στα τούρκικα και στα ελληνικά και με βοηθούσε να βελτιώσω και τα ελληνικά μου. Μέχρι την ηλικία των 20, είχα ήδη διαβάσει όλα τα κλασικά βιβλία στα τούρκικα και είχα βελτιώσει τα ελληνικά μου. Επειδή ο σύζυγός μου ήταν δάσκαλος, για να είμαι στο ίδιο επίπεδο μαζί του συνέχισα να διαβάζω και να βελτιώνομαι ακόμα και μετά τον γάμο μου. Διάβαζα όλα τα βιβλία φιλοσοφίας και λογοτεχνίας που έφερνε στο σπίτι ο σύζυγός μου Huseyin Irkad.

*** Θυμούμαι τις σειρήνες όταν πλησίαζαν τα γερμανικά αεροπλάνα. Είχαμε ένα καταφύγιο όταν ήμουν στο σχολείο και όταν έρχονταν αεροπλάνα, πηδούσαμε από τα παράθυρα και μπαίναμε μέσα στο καταφύγιο. Είχαμε και Ελληνοκύπριους γείτονες στη γειτονιά μας και υπήρχαν κάποια καταφύγια σε κάποιους κήπους και αν ηχούσαν οι σειρήνες γύρω στη 1 το πρωί, πηγαίναμε και μέναμε εκεί.

*** Είχαμε πολύ καλούς γείτονες. Για παράδειγμα, είχαμε τη Λουκία και τη Μαρούλλα – ήταν αδερφές. Η Λουκία είχε έναν γιο που τον έλεγαν Σπύρο και είχε μάθει κι αυτός τουρκικά. Ζούσαν στο σπίτι της κυρίας Reyhan. Είχαμε γειτόνισσα την κυρία Αγάθη, το σπίτι της είχε μείνει στον τουρκοκυπριακό μαχαλά και όταν άρχισε η σύγκρουση ήρθε και μας πρότεινε να πάρουμε το σπίτι της, νιώθαμε ντροπή να της πάρουμε το σπίτι και δεν το κάναμε, αλλά άλλοι το έκαναν. Και όταν ήμασταν στην περιοχή της Αγοράς, και πάλι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι ζούσαν μαζί. Υπήρχε μια μικρή πλατεία που μαζεύονταν όλοι αυτοί που ήρθαν από τα χωριά. Ο παππούς μου Hasan Ibrahim από τη Μαράθα πουλούσε ξηρούς καρπούς στο καροτσάκι του. Αλλά όταν ηχούσαν οι σειρήνες, περνούσαμε όλοι από τον κήπο του Djemal Effendi και πηγαίναμε στο καταφύγιο, Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι μαζί. Μου λείπουν εκείνες οι στιγμές, παρόλο που ήταν η εποχή της Αγγλοκρατίας. Αναπολώ και δεν υπήρχε φόβος. Ερχόταν κάποιος από μακριά να μας βομβαρδίσει και να φύγει, αλλά ήμασταν ακόμα χαρούμενοι.

*** Λόγω της δουλειάς του πατέρα μου στην οδοποιία, ήμασταν γύρω στα χωριά και όταν άρχισα να μιλάω ήμασταν στο χωριό Σίμου και εκεί έμαθα και τουρκικά και ελληνικά. Υπήρχε η οικογένεια Γιατρού που πουλούσε υφάσματα και όταν πήγαινα εκεί ως παιδί μαζί με τον πατέρα μου, με έβαζαν στο τραπέζι και με έβαζαν να τραγουδώ. Είχαμε πολύ καλές σχέσεις. Τις γιορτές του Μπαϊραμιού τους προσκαλούσαμε και μας καλούσαν κατά τη διάρκεια του Πάσχα. Θυμούμαι, επειδή ο πατέρας μου δούλευε στο Γραφείο Έπαρχου / Διοικητήριο Πάφου, όταν θα παντρευόμουν, είχε τυπώσει ξεχωριστά στα ελληνικά 500 προσκλητήρια για τον γάμο μου! Και πολλοί Ελληνοκύπριοι ήρθαν στον γάμο μας, φέρνοντας δώρα.

Η Aysel και ο Huseyin Irkad τη μέρα του γάμου τους.

Σχολείο και ράψιμο

*** Μόλις τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, είχα τελειώσει το δημοτικό. Δεν υπήρχε σχολείο για τα κορίτσια στο Κτήμα της Πάφου, οι Ελληνοκύπριοι είχαν «λύκειο» και ο διευθυντής ήταν ο Κώστας Ηλιάδης. Του έστειλα μήνυμα και του ζήτησα να με γράψει στο σχολείο. Μου είπε: «Αν σε έβαζα σε μια τάξη με Ελληνοκύπριους, θα δυσκολευόσουν να καταλάβεις. Γιατί δεν βρίσκεις ακόμα πέντε-έξι Τουρκοκύπριους και μπορώ να σου φτιάξω μια ξεχωριστή τάξη;» Φυσικά δεν βρήκα κανέναν να έρθει μαζί μου. Και μετά είπα: «Αφήστε με να πάω στην κυρία Μαρούλλα που είναι μοδίστρα να μάθω να ράβω φορέματα». Ήταν η μοδίστρα της μητέρας μου. Έτσι, πήγα εκεί. Ήμασταν περίπου 10-12 κορίτσια, οι τρεις Τουρκοκύπριες, η Selmin, η Aysel και εγώ. Επειδή είχαμε το ίδιο όνομα με την Aysel, η μάστρος μας έλεγε «Μικρή Aysel» και «Μεγαλύτερη Aysel». Πήγαμε εκεί για τρία χρόνια, αλλά όταν παντρεύτηκε η εργοδότριά μας, πήγε στη Λάρνακα και έπρεπε να σταματήσουμε. Αλλά για όσο καιρό ήμουν εκεί, έρχονταν κορίτσια από τα χωριά Αναβαργός, Κονιά και Πέγεια και από αυτά έμαθα το ελληνικό αλφάβητο. Ήξερα ήδη να μιλώ και όταν έμαθα το αλφάβητο, άρχισα να διαβάζω εφημερίδες. Και τώρα διαβάζω βιβλία στα ελληνικά για να μην ξεχάσω τη γλώσσα.

*** Με τον πατέρα μου γυρίσαμε πολλά χωριά, όπως την Αρμίνου και τη Φιλούσα. Στην Αρμίνου ήταν η οικογένεια Κωμοδρόμου, μια πλούσια οικογένεια που είχαν μια κόρη την Ευτέρπη, ενώ μια από τις κόρες ήταν παντρεμένη στη Φιλούσα. Ήταν και μια άλλη κοπέλα από τη Φιλούσα που ήρθε στη μοδίστρα και μιλούσε πολύ καλά τούρκικα που ήμασταν πολύ καλές φίλες. Ελπίζω μια μέρα να πάω στην Πάφο και να την επισκεφτώ.

*** Τα κορίτσια που ήρθαν στη μοδίστρα ήταν από τα χωριά Αναβαργός, Κονιά και Πέγεια, αλλά υπήρχαν και κορίτσια από το Κτήμα. Ήταν η κόρη του Χρίστου του Ποδηλατά, που την έλεγαν Μάρω. Ήταν η Αγγέλα που έκανε εγχείρηση τα επόμενα χρόνια και έγινε άντρας –πήγε στην Αγγλία και δούλευε σκληρά, πλούτισε και επέστρεψε στην Κύπρο και έφτιαξε ένα εργοστάσιο – παντρεύτηκε και είχε μια όμορφη κόρη, αλλά πέθανε πριν τον δω. Λυπήθηκα πολύ όταν έμαθα ότι πέθανε.

*** Είχαμε πολλούς φίλους και από τη Χλώρακα. Οι σχέσεις μας με τη Χλώρακα ξεκίνησαν από τη γιαγιά «Λεύκαινα». Η οικογένειά μου γνώριζε την οικογένεια Αζίνα, αφού η προγιαγιά μου νοίκιαζε την περιοχή των Τάφων των Βασιλέων για επτά λίρες τον χρόνο και διατηρούσε εκεί κατσίκες και πρόβατα. Η προγιαγιά μου ήξερε τις οικογένειες Αζίνα, Κώμου και Σισάμη – έφερναν χόρτα στην προγιαγιά μου για να ταΐσει το κοπάδι της. Και είχαν πολύ καλές σχέσεις. Και φυσικά, όταν ο πατέρας μου επισκεύαζε τους δρόμους της Χλώρακας, αφού παντρεύτηκε με τη μητέρα μου, γνώρισε τον Γιώργο Αζίνα με τον οποίο είχαμε φιλικές σχέσεις. Ερχόταν πάντα στο σπίτι μας με τη γυναίκα του. Όταν το 1953 έγινε ο μεγάλος σεισμός στην Πάφο, αφού τελείωσε ο σεισμός και βγήκαμε έξω, βρήκαμε την Αντιγόνη και τον Γιώργο μπροστά στην πόρτα μας. Είχαν έρθει με δύο γαϊδούρια, είχαν ένα «καλύβι» κοντά στη θάλασσα και είχαν έρθει να μας πάρουν εκεί. Όμως, ανησυχούσαμε πολύ για τον πατέρα μας που τον είχαν στείλει στη Χολέτρια. Η Αντιγόνη πήρε τα πράγματά μας και τα έβαλε στα γαϊδούρια και τα πήρε στο καλύβι. Ο Γιώργος ήρθε μαζί μας και πήραμε ταξί, αυτός, εγώ, η μητέρα μου και οι τρεις αδερφές μου και πηγαίναμε στη Χολέτρια για να μάθουμε για τον πατέρα μου. Δόξα τω Θεώ, τον βρήκαμε ασφαλή και καλά. Και επιστρέψαμε στο καλύβι και μείναμε εκεί μέχρι να φέρουν αντίσκηνα τα βρετανικά σκάφη. Όλα τα σπίτια είχαν καταστραφεί και μείναμε στο καλύβι για μια βδομάδα. Οι Άγγλοι μας έδωσαν ένα καλό αντίσκηνο και η μητέρα μου το έστησε στην κορυφή ενός γκρεμού και μείναμε σε εκείνο το αντίσκηνο για τρία χρόνια. Στο πάρκο, κοντά στην Αστυνομία, υπήρχαν πολλά αντίσκηνα Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, ανάμεικτα.

Λεζάντα κύριας φωτογραφίας: Aysel Irkad μαζί με τον γιο της Ulus Irkad στην Πάφο το 1960

(Περισσότερες ιστορίες σε επόμενη έκδοση)

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518