Το ευρώ και οι ανησυχίες για την ανάπτυξη

Η ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου υποχώρησε την προηγούμενη εβδομάδα σε χαμηλό εικοσαετίας. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αγορές συναλλάγματος είναι αρκετοί, όμως δύο είναι οι βασικοί, το ύψος των επιτοκίων και οι πορείες των οικονομιών. Οι παράγοντες αυτοί ρυθμίζουν τη ζήτηση ενός νομίσματος ενώ τροφοδοτούν και τις κινήσεις των επενδυτών στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος.

Η υποχώρηση του ευρώ αποτελεί αποτέλεσμα των εκτιμήσεων των αναλυτών και των επενδυτών για τη σημαντική επιβράδυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Οι εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα, απόρροια κυρίως των κυρώσεων και αντικυρώσεων που εφαρμόζονται μετά τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, δημιουργούν ανησυχίες για την πορεία μεγάλων οικονομιών όπως αυτή της Γερμανίας.

Στην Ουγγαρία η κυβέρνηση κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, εφόσον βρίσκεται στο χείλος μιας οικονομικής και ενεργειακής κρίσης, και τα σύννεφα πυκνώνουν πάνω και από άλλες χώρες όσο τα αποθέματα μειώνονται δραστικά και πλησιάζει ο χειμώνας. Η ρωσική κρατική εταιρεία διαχείρισης φυσικού αερίου αφήνει να νοηθεί με ανακοινώσεις της ότι είναι αμφίβολο να εξομαλυνθεί η χορήγηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη στο σύντομο μέλλον, κάτι που εντείνει τις ανησυχίες που υπάρχουν.

Οι επιπτώσεις των κυρώσεων

Όπως συζητείται εδώ και καιρό, η Ευρώπη λόγω της γειτνίασης με την περιοχή που διεξάγονται οι εχθροπραξίες και της εξάρτησής της από το φυσικό αέριο φαίνεται να αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες οικονομικές προκλήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι άλλες μεγάλες οικονομίες, όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα.

Μπορεί η τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα να καταγράφει θετικά στοιχεία για την πορεία των οικονομιών, με συγκεκριμένες αναφορές για την κυπριακή οικονομία, θα πρέπει να διευκρινιστεί όμως ότι αφορά το πρώτο τρίμηνο του χρόνου, με τους αναλυτές να εκτιμούν ότι τα προβλήματα θα γίνουν εντονότερα το τελευταίο τρίμηνο του 2022.

Αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που το ρούβλι ενισχύεται και η Ρωσία επωφελείται από τις υψηλές τιμές όσον αφορά το φυσικά αέριο και το πετρέλαιο. Είναι ξεκάθαρο ότι η χώρα ήταν προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο των κυρώσεων, ενώ όπως διαφαίνεται δείχνει αντοχές όσον αφορά τη συνέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι ξεκάθαρο ότι η παρατεταμένη περίοδος στρατιωτικών και πολιτικών συγκρούσεων πλήττει τις οικονομίες.

Τα επιτόκια

Όσον αφορά τα επιτόκια, η τελευταία ανακοίνωση του ποσοστού πληθωρισμού στις ΗΠΑ (ο υψηλότερος των τελευταίων σαράντα χρόνων), πυροδότησε τις συζητήσεις για μια πιο «επιθετική» πολιτική αύξησης των επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (FED) που ενδεχομένως να φτάσει το 1%. Αυτό είχε ως συνέπεια την πτώση των τιμών των μετοχών στα χρηματιστήρια, αντικατοπτρίζοντας τις ανησυχίες των επενδυτών από τις εξελίξεις.

Η αύξηση των επιτοκίων ενισχύει το νόμισμα μιας χώρας/περιοχής, όμως επιδρά αρνητικά στην πορεία ανάκαμψης της οικονομίας. Το γεγονός ότι η FED αυξάνει τα επιτόκια με γρηγορότερο ρυθμό από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), αποτελεί ακόμη έναν παράγοντα που οδηγεί στην πτώση της ισοτιμίας του ευρώ έναντι του δολαρίου.

Σε διεθνές επίπεδο, κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες δέχονται κριτική ότι με τις πολιτικές τους τροφοδότησαν το φαινόμενο του υψηλού πληθωρισμού. Υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές για τις ΗΠΑ όπου η FED τροφοδότησε την αγορά με απεριόριστη ρευστότητα, αστόχευτα και η κυβέρνηση προχώρησε σε υπερδανεισμό στέλνοντας επιταγές/χορηγήσεις σε σχεδόν όλους τους πολίτες.

Μπορεί οι ΗΠΑ να είχαν προχωρήσει σε αυξημένο δανεισμό και παλαιότερα, αλλά τα χρήματα χρησιμοποιούνταν στοχευμένα, όπως για παράδειγμα το σχέδιο Μάρσαλ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που σκοπό είχε την ανοικοδόμηση της Ευρώπης.

Αυτή τη φορά, η ρευστότητα διοχετεύτηκε στους πολίτες με οριζόντιο τρόπο με αποτέλεσμα να ενισχύεται η ζήτηση και οι τιμές των προϊόντων καθώς και των χρηματοοικονομικών στοιχείων στις αγορές, εφόσον πολλοί είδαν την επιπλέον ρευστότητα ως την ευκαιρία για να προχωρήσουν σε επενδύσεις. Παρόμοια θα πρέπει να πούμε ότι είναι και η κατάσταση στην Ευρώπη, εφόσον η ΕΚΤ υιοθέτησε παρόμοιες πολιτικές με τη FED όσον αφορά τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης.

Η τιθάσευση του πληθωρισμού

Το ζητούμενο είναι πόσο αποτελεσματικές θα είναι οι αυξήσεις των επιτοκίων όσον αφορά την τιθάσευση του πληθωρισμού. Στην οικονομική θεωρία τέτοιες αυξήσεις μειώνουν τη ζήτηση στην αγορά και τις τιμές, νοουμένου ότι αφήνονται οι δυνάμεις της αγοράς και της ζήτησης να δράσουν.

Στην προκειμένη περίπτωση, οι πολιτικές κυρώσεων και αντικυρώσεων δημιουργούν στρεβλώσεις στις αγορές, και ειδικά στον τομέα της ενέργειας που αποτελεί κινητήριο δύναμη των οικονομιών και βασικό κόστος για προϊόντα και υπηρεσίες, οπότε ενδεχομένως η αύξηση των επιτοκίων να μην επιφέρει άμεσα τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Η πτώση του ευρώ από την άλλη έχει και τη θετική του πλευρά, ειδικά για ευρωπαϊκές χώρες που έχουν εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ ή συναλλάσσονται σε δολάριο. Τα εξαγωγικά προϊόντα για παράδειγμα της Γερμανίας προς τις ΗΠΑ, έχουν γίνει λόγω της ισοτιμίας φθηνότερα και πιο ανταγωνιστικά (φθηνότερα σε σχέση με άλλα ανταγωνιστικά προϊόντα εφόσον ο πληθωρισμός οδήγησε όλες τις τιμές προς τα πάνω), κάτι που ενδεχομένως να ενισχύσει τις εξαγωγές της χώρας. Φυσικά, ζητήματα προκύπτουν για την ενεργειακή επάρκεια της χώρας να στηρίξει αυξημένη βιομηχανική παραγωγή.