Οικονομία και Kουρδικό καθορίζουν κινήσεις της Τουρκίας: Στον «Π» ο Kαθηγητής Τουρκικών Σπουδών Νίκος Μούδουρος

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό μέτωπο της Τουρκίας, την ώρα που ο Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί ανοίγματα προς την ΕΕ και τη Δύση ευρύτερα, την οποία χρειάζεται για σειρά λόγων, περιλαμβανομένου του τομέα της οικονομίας, που έχει πληγεί σοβαρά, μεταξύ άλλων, από τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση των προηγούμενων ετών μεταξύ της Άγκυρας και των Δυτικών της εταίρων. Παρά τις αντιδράσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, ο Ταγίπ Ερντογάν βλέπει ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την ευημερία της χώρας του, πλην της συνεννόησης και της συνεργασίας, αφού μάλλον θυμάται τι είχε γίνει την προηγούμενη φορά που τα έβαλε με τις ΗΠΑ επί θητείας Τραμπ, ο οποίος επέβαλε κυρώσεις που είχαν γονατίσει την τουρκική οικονομία, η οποία και σήμερα συνεχίζει να δέχεται ισχυρές πιέσεις. Ως εκ τούτου, τα ανοίγματα Ερντογάν προς τη Δύση, τα οποία γίνονται χωρίς να κλείνει την πόρτα σε Κίνα και Ρωσία, συνδέονται με την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας του, εν μέσω περιφερειακών και διεθνών εξελίξεων, την ώρα ωστόσο που δέχεται επικρίσεις από τους πολιτικούς του αντιπάλους οι οποίοι τον κατηγορούν για «υπαναχωρήσεις» έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στην Τουρκία, πέραν της οικονομίας, είναι και το κουρδικό ζήτημα, με τον καθηγητή στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου δρα Νίκο Μούδουρο να κωδικοποιεί, σε συνέντευξή του στον «Π», τον τρόπο με τον οποίο κινείται ο Ταγίπ Ερντογάν αλλά και τα κίνητρα πίσω από τα ανοίγματά του προς τη δύση. Σύμφωνα με τον καθηγητή, το 2004 το Κυπριακό είχε συνδεθεί με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, ενώ τώρα συνδέεται με όλα τα ζητήματα που προκύπτουν στην Ανατολική Μεσόγειο, είτε είναι ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας είτε ελληνοτουρκικών σχέσεων.

epa11636214 Turkish President Recep Tayyip Erdogan speaks at a joint press conference with Finnish President Alexander Stubb (unseen) after their meeting at the Presidential Palace in Ankara, Turkey, 01 October 2024. EPA/NECATI SAVAS

Πώς διαμορφώνεται ο σύγχρονος πολιτικός χάρτης στο εσωτερικό της Τουρκίας;

Ήδη από τις αρχές Οκτωβρίου του 2024, το μοναδικό ζήτημα που έχει τεθεί και αφορά τα χαρακτηριστικά μιας δυναμικής που είναι ικανή να μετακινήσει πολιτικές δυνάμεις είναι το κουρδικό. Ενδεικτικός είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας από τους δύο εταίρους της κυβέρνησης, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τοποθετείται σε σχέση με τον ρόλο που μπορεί να παίξει ο έγκλειστος ηγέτης των Κούρδων, Αμπτουλάχ Οτσαλάν, σε σχέση με την καταστολή της ένοπλης πτέρυγας του κουρδικού πολιτικού κινήματος.

Άρα όλη αυτή η δυναμική η οποία έχει ξεκινήσει, ανεξαρτήτως εάν θα καταλήξει σε μια ολοκληρωμένη διαδικασία ειρηνευτικής επίλυσης του προβλήματος ή αν θα οδηγήσει σε νέες ένοπλες συγκρούσεις, είναι κάτι το οποίο παραμένει ανοιχτό. Όμως, από τις τοποθετήσεις των τουρκικών κομμάτων, από τις δραστηριότητες των κομμάτων αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι θα κριθούν πάρα πολλά και για τις πολιτικές συμμαχίες που θα δημιουργηθούν ενόψει συζητήσεων για το νέο τουρκικό σύνταγμα που, μεταξύ άλλων, θα επιτρέψει στον Ερντογάν να διεκδικήσει και τρίτη θητεία. Συνεπώς, το κουρδικό είναι στην προτεραιότητα ολόκληρου του τουρκικού πολιτικού συστήματος.

Η Τουρκία φοβάται κάτι από τη Δύση σε σχέση με το κουρδικό;

Δεν φοβάται κάτι συγκεκριμένο από τη Δύση. Φοβάται συγκεκριμένες πολλές αλλαγές που υπάρχουν αυτή τη στιγμή ειδικά στην περιφέρεια. Από τη μια πλευρά υπάρχουν οι σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής με το αυτόνομο και ένοπλο κουρδικό κίνημα στη Συρία το οποίο είναι το πιο συγγενικό στο PKK, που δρούσε μέχρι πρότινος εντός Τουρκίας. Από την άλλη η ίδια η Τουρκία προσπαθεί να έχει πιο ομαλές σχέσεις με τη Ρωσία και να ανοίξει έναν διάλογο, μια νέα φάση διαλόγου, με τον Άσαντ, ακριβώς για να θέσει το ζήτημα της ενσωμάτωσης των Κούρδων της Συρίας στο πολιτικό σύστημα της ίδιας της Δαμασκού, της ίδιας της Συρίας, ώστε να μειωθούν οι προοπτικές μιας κουρδικής αυτονόμησης στα βόρεια της Συρίας, εξέλιξη η οποία βεβαίως θα επηρεάσει και την κοινωνική κατάσταση πραγμάτων στις συνοριακές περιοχές της Τουρκίας που είναι κυρίως κουρδικές. Το ίδιο το κουρδικό πρόβλημα πλέον είναι ένα περιφερειακό πρόβλημα, άρα και η Τουρκία εξαναγκάζεται να συζητήσει ξανά το κουρδικό και τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να ομαλοποιηθούν τουλάχιστον οι σχέσεις εντός της Τουρκίας. Ακριβώς λόγω της θέσης που έχει το κουρδικό πρόβλημα στην τουρκική κοινωνία και την τουρκική πολιτική, δημιουργεί και πάρα πολλές νέες εσωτερικές δυναμικές.

Ένα δεύτερο θέμα το οποίο επηρεάζει δραματικά την Τουρκία είναι το θέμα της οικονομίας της που παραμένει λαβωμένη και χρειάζεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη στήριξη από τη Δύση.

Γενικά κυρίως από τη Δύση και τους ισχυρούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς στη Δύση. Χωρίς να εγκαταλείπει βασικά χαρακτηριστικά της προηγούμενης περιόδου, τώρα η Τουρκία αναζητεί με πιο έντονο τρόπο την ομαλοποίηση των σχέσεών της με κάποια ισχυρά δυτικά κράτη προκειμένου να σταθεροποιηθεί η σταθεροποίηση του ξένου κεφαλαίου στην Τουρκία με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού. Ομαλοποιώντας γενικά ή τέλος πάντων προσπαθώντας να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της στην περιφέρεια βλέπει ότι αυτό συνδέεται γενικά και με ζητήματα της οικονομίας.

Εξού και βλέπουμε έναν ανανεωμένο διάλογο με την Ελλάδα, με την ίδια την ΕΕ σε κάποια επίπεδα, αλλά και με τη νέα πλέον ηγεσία στην Αμερική.

Η Τουρκία εξακολουθεί να θέλει να διατηρήσει αυτή τη λεπτή ισορροπία μεταξύ των σχέσεών της με τη Ρωσία, την Κίνα και με δυτικές χώρες και δυτικά κέντρα εξουσίας. Καταλαβαίνει, την ίδια ώρα, ότι θα πρέπει να δώσει έμφαση στις μεγαλύτερες αγορές που αφορούν τις εξαγωγές της, που είναι οι ευρωπαϊκές αγορές. Όμως την ίδια στιγμή δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε και την πιο δυναμική σχέση που θέλει να αναπτύξει με τους BRICS.

Από τους οποίους έφαγε πόρτα ωστόσο…

Μέχρι στιγμής τα πράγματα μπορεί να μην είναι εύκολα, όμως δείχνουν μία τάση. Η τάση δεν απομακρύνεται από το προηγούμενο πλαίσιο που γνωρίζουμε για τον Ερντογάν, ότι προσπαθεί να πατήσει σε δύο βάρκες ή, εν πάση περιπτώσει, να διασφαλίσει τη σχετική αυτονομία της χώρας του, έναν κόσμο ο οποίος δραματικά αλλάζει και ιδιαίτερα η περιφέρεια της Τουρκίας. Άρα, αυτό το μοντέλο θα το βλέπουμε με ένα βήμα πίσω ή δύο βήματα μπροστά, να εφαρμόζεται αναλόγως των πολιτικών συγκυριών.

Άρα αυτά τα ανοίγματα που κάνει ο Ερντογάν προς τη Δύση, την Ευρωπαϊκή Ένωση, συνδέονται στην ουσία με τις επιδιώξεις της Τουρκίας στην περιοχή, στις οποίες περιλαμβάνονται θέματα όπως η οικονομία και το Κυπριακό;

Μπαίνουν όλα τα θέματα. Βεβαίως, συνδέοντας το Κυπριακό με την πιο διευρυμένη ατζέντα των θεμάτων που απασχολούν την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, το Κυπριακό έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Είναι ένα ανοιχτό ζήτημα που αξίζει και θα πρέπει να διευθετηθεί, όμως θα αφορά τις ισορροπίες της ίδιας της Ανατολικής Μεσογείου ή τις ισορροπίες που θέλει να διαμορφώσει η ίδια η Τουρκία για να πάρει τη θέση της ως ένα περιφερειακά ισχυρό κράτος. Για την Άγκυρα, το 2004 το Κυπριακό είχε συνδεθεί με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Τώρα συνδέεται με όλα τα ζητήματα που προκύπτουν στην Ανατολική Μεσόγειο. Είτε είναι ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας είτε ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Ποια θα μπορούσε να είναι εκείνη η εξέλιξη ή κίνητρο που θα ξεκλείδωνε την Τουρκία και τον Ερντογάν προκειμένου να επιτρέψει να δοθεί ώθηση στο Κυπριακό, την ώρα που ο Τούρκος Πρόεδρος συνεχίζει να δέχεται πυρά από τους πολιτικούς του αντιπάλους που τον κατηγορούν για υπαναχωρήσεις έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου;

Δέχεται πυρά για το Κυπριακό σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις ο Ερντογάν, όμως πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το Κυπριακό είναι ίσως ένα από τα τελευταία ζητήματα που απασχολούν την κοινή γνώμη της Τουρκίας με την έννοια του να πληγούν πολιτικά οι θεσμοί εξουσίας μέσω Κυπριακού. Για παράδειγμα, όταν ο ηγέτης της ακροδεξιάς στην Τουρκία καλεί τον μεγαλύτερο -με βάση τα ιδεολογικά πλαίσια της ακροδεξιάς- «τρομοκράτη», τον Οτσαλάν, να μιλήσει στους Κούρδους πολιτικούς εντός Κοινοβουλίου, καταλαβαίνετε ότι κάποια πράγματα, ακόμα και στο ζήτημα του εθνικισμού, φαίνεται να αλλάζουν περιεχόμενο. Δεν μειώνεται ο εθνικισμός, αλλάζουν όμως κάποια ήθη. Για παράδειγμα, ήταν πρωτόγνωρο να καλέσει ο ηγέτης των Γκρίζων Λύκων (Μπαχτσελί) τον Οτσαλάν να μιλήσει στην τουρκική Βουλή και πιο συγκεκριμένα στην κοινοβουλευτική ομάδα των Κούρδων.

Άρα το Κυπριακό, ως το παλιό παραδοσιακό εθνικό ζήτημα που υπέθαλπε πολλές συγκρούσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, αυτή τη στιγμή έχει εδώ και χρόνια υποβαθμιστεί. Χωρίς να σημαίνει ότι χάνει τη σημασία του. Από την άλλη και οι δυτικοί παράγοντες, περιλαμβανομένης της ΕΕ, αναπτύσσουν έναν διάλογο με την Τουρκία που φωτίζει περισσότερο τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό θα μπορούσε να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι αυτή η περιοχή αποκτά ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για την ίδια την Άγκυρα ή για τις χώρες της περιοχής, αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα, στην πραγματικότητα, το περιφερειακό σύστημα πιέζεται να ασχοληθεί πολύ περισσότερο με την Ανατολική Μεσόγειο.