Η τραγικότητα του 8ου Προέδρου μας

Του Ανδρέα Δημητρίου*

Το άρθρο αυτό εξελίσσεται για χρόνια, απευθυνόμενο στον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για να επισημάνει ότι το αξίωμα ενέχει την τραγωδία, προσωπικά και πολιτικά. Το άρθρο δείχνει τους μεγάλους θεσμικούς και ιστορικούς περιορισμούς που ο Πρόεδρος πρέπει να σεβαστεί για να την αποφύγει. Το άρθρο για τον παρόντα Πρόεδρο καθυστέρησε να γραφεί γιατί ο Νίκος Χριστοδουλίδης διαφέρει από τους προηγούμενους. Όλοι οι προηγούμενοι Πρόεδροι ήταν πολιτικοί ηγέτες, με εξαίρεση τον Γιώργο Βασιλείου, που όμως εξελέγη με την υποστήριξη ενός μεγάλου κόμματος, και όλοι κυβερνούσαν με ένα μεγάλο κόμμα. Αυτά που δεν ισχύουν σήμερα. Γι' αυτό έδωσα χρόνο στον Πρόεδρο να δείξει αν μπορεί να αποφύγει την τραγικότητα των προηγούμενων. Δείχνω πιο κάτω ότι η τραγωδία έρχεται -ίσως πολύ χειρότερα από πριν. Το έργο όλων των Προέδρων είναι σαν το έργο του Σίσυφου, που ποτέ δεν καταφέρνει να ανεβάσει τον βράχο στην κορυφή του βουνού. Μόλις την πλησιάσει, ο βράχος του ξεφεύγει για να αρχίσει πάλι. Το τέλος της προεδρίας του κάθε Προέδρου τον έβρισκε πάντα στη βάση του λόφου. Θυμίζω:

Ο Μακάριος ήλθε ως Εθνάρχης. Μέσα σε τρία χρόνια από την αρχή της πρώτης του θητείας εβίωσε, ως πρωταγωνιστής, την κατάρρευση της συνταγματικής τάξης, εξοστρακίστηκε από τους συναγωνιστές του, καθαιρέθηκε από την Ιερά Σύνοδο, συνετρίβη από το πραξικόπημα της χούντας εναντίον του, και εβίωσε την ήττα και την κατοχή του ενός τρίτου της Κύπρου από την Τουρκία. Η τραγικότητα της πορείας αυτής ήταν πάνω από τις δυνάμεις του. Έτσι, η καρδιά του σταμάτησε να χτυπά τρία χρόνια μετά την εισβολή, αφού είχε τον χρόνο να βιώσει την αγωνία του Εθνάρχη που επί των ημερών του χάθηκε το ένα τρίτο της Κύπρου.

Ο Σπύρος Κυπριανού ήλθε ως εκπρόσωπος της νεότερης γενιάς του αγώνα με την υπόσχεση της απελευθέρωσης των κατεχομένων, της διεύρυνσης της δημοκρατίας και του εκσυγχρονισμού του κράτους. Έφυγε μετά από δύο και κάτι θητείες με πλήρη αποτυχία στο Κυπριακό και με τη φήμη του Προέδρου που κομματικοποίησε το κράτος. Σήμερα αναφέρεται από όλους ως παράδειγμα προς αποφυγήν. Προς τι η προεδρία;

Ο Γιώργος Βασιλείου ήλθε με πολλές υποσχέσεις για το Κυπριακό και τη διαχείριση του κράτους και της οικονομίας. Θεωρείται από πολλούς ως ο καλύτερος Πρόεδρος της Δημοκρατίας γιατί δημιούργησε μεγάλα έργα, όπως η ενεργοποίηση της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η δημιουργία του Πανεπιστημίου Κύπρου, που άνοιξε τον δρόμο για την άνθηση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που ακολούθησε. Όμως, το μεγαλύτερο έργο, η λύση του Κυπριακού, δεν έγινε δυνατή επί των ημερών του. Έτσι, οι πλείστες υποσχέσεις έμειναν μετέωρες, γιατί ο κυπριακός λαός τού αρνήθηκε την επανεκλογή. Είναι προφανώς τραγικό για τον ίδιο, αφού οι υποσχέσεις έμειναν ανολοκλήρωτες και η αναμέτρησή του με την Ιστορία απέτυχε.

Ο Γλαύκος Κληρίδης ήλθε ως ο έμπειρος διαπραγματευτής, ο νηφάλιος ηγέτης με την εμπιστοσύνη των παλιών του συναγωνιστών, αλλά και την εμπιστοσύνη των άλλων δυνάμεων για τη σοφία του. Ανάλωσε την πρώτη του θητεία προσπαθώντας να τιθασεύσει τον δικό του χώρο, να σταθεροποιήσει τη δημοκρατία και να δημιουργήσει τις διεθνείς συνθήκες που θα έφερναν τη λύση. Οι συνθήκες αυτές του έδωσαν δεύτερη θητεία, που έφερε το Κυπριακό μπροστά στη λύση. Τελικά, όμως, τον απέρριψε ο δικός του χώρος, γιατί υπέκυψε στην ιστορία του χώρου αυτού αντί να την αναμορφώσει. Έτσι, ο λαός του αρνήθηκε ακόμη και τους 16 μήνες που ζητούσε για να λύσει το Κυπριακό. Τραγικό για τον ίδιο και τον τόπο.

Ο Τάσσος Παπαδόπουλος ήλθε, με τη στήριξη της Αριστεράς, για να ενοποιήσει μια κοινωνία διχασμένη και να καταστήσει το κράτος πιο δίκαιο, αξιοκρατικό και αποτελεσματικό. Επίσης, ήλθε με την υπόσχεση της καλύτερης λύσης. Εξαιτίας της στάσης του στο δημοψήφισμα περιεβλήθη, για λίγο, το φωτοστέφανο του νέου Εθνάρχη. Τελικά συνδέθηκε με την αναβίωση των παλιών διχασμών και την έκλειψη της ελπίδας. Έτσι, ο κυπριακός λαός του αρνήθηκε δεύτερη θητεία, αποκλείοντάς τον ακόμη και από τον δεύτερο γύρο των εκλογών. Είναι τραγικό να χάνεις το φωτοστέφανο του Εθνάρχη μέσα σε λίγα χρόνια.

Ο Δημήτρης Χριστόφιας ήλθε με πολλές υποσχέσεις και προσδοκίες. Η διεθνής οικονομική κρίση και η έκρηξη στο Μαρί, που ανέδειξαν την αδυναμία μας να διαχειριστούμε την πολυπλοκότητα της εποχής, έβαλαν και αυτόν στη τροχιά της τραγωδίας. Απέτυχε να λύσει τη μεγάλη πολιτική αντίθεση να κυβερνήσει αριστερόστροφα μέσα σε δεξιόστροφο περιβάλλον. Έτσι, αδεξιότητες στους χειρισμούς ως προς την οικονομία και στη διαχείριση της κρίσης στο Μαρί τον έβαλαν στη σφαίρα της μοιραίας τραγωδίας των Προέδρων μας. Η κατάληξη της θητείας του και η πίκρα την οποία απέπνεε η κάθε του δήλωση θυμίζουν την τραγωδία.

«Η κρίση θέλει ηγέτη»: Ο Νίκος Αναστασιάδης ήρθε για να δαμάσει την κρίση. Σε τρεις μόλις εβδομάδες μετά την εκλογή του άρχισε την πορεία του Σίσυφου. Η αθέτηση των υποσχέσεων ως προς το κούρεμα των καταθέσεων, η αδυναμία του να πείσει το πολιτικό σύστημα ως προς την καλύτερη επιλογή και η τραπεζική κατάρρευση, έδειξαν από νωρίς ότι η ηγεσία του δεν επαρκούσε. Στη συνέχεια, η κατάρρευση των συνομιλιών για το Κυπριακό έδειξε ότι δεν ήταν δημιουργός ιστορίας. Μάλιστα, η από τον ίδιο προβολή της λύσης των δύο κρατών άγγιξε τα όρια της προδοσίας. Η διασύνδεση στην κοινή γνώμη των «χρυσών» διαβατηρίων με προσωπικά του συμφέροντα, η διαπλοκή που άγγιξε όλους τους θεσμούς, και ο χαρακτηρισμός της διακυβέρνησής του ως «κράτος μαφία», του έδωσαν τον τίτλο του Προέδρου που καλλιέργησε τη διαφθορά σε επίπεδα χωρίς προηγούμενο. Η αρνητική υστεροφημία του είναι η χειρότερη τραγωδία που μπορεί να βιώσει ένας Πρόεδρος.

Έτσι φτάσαμε στην εκλογή του σημερινού Προέδρου. Βοηθούσης της εποχής, που απαξιώνει πολιτικά πρόσωπα και κόμματα με μεγάλη ταχύτητα, εξελέγη ως άφθαρτος και αδιάφθορος για να υπερβεί τις αμαρτίες των κομμάτων και των προηγούμενων Προέδρων. Έτσι έχουμε τον πρώτο Πρόεδρο που δεν ηγείται κόμματος και δεν έχει τη στήριξη ενός από τα δύο μεγάλα κόμματα. Η εκλογή του είναι προφανώς μεγάλη επιτυχία. Όμως, η τραγωδία έρχεται. Ο πρόσφατος ανασχηματισμός δεν έγινε για να ενισχύσει μια επιτυχή πορεία. Η κυβέρνησή του κατέρρευσε υπό το βάρος της δικής του θεσμικής, πολιτικής και διοικητικής απειρίας.

Τα λάθη που έγιναν σε δέκα μόλις μήνες είναι πολλά και μεγάλα. Ο ανασχηματισμός μιας κυβέρνησης ακατάλληλων, κατά τον ίδιο τον Πρόεδρο, υπουργών, υφυπουργών, και άλλων στελεχών δημιουργεί την αίσθηση ότι ο Πρόεδρος δεν κατανοεί τις απαιτήσεις του αξιώματος. Κυβερνά με κριτήριο τη δημόσια εικόνα του, την οποία καλλιεργεί μέσα από κενές δηλώσεις ή πράξεις. Το άρθρο γράφεται τη στιγμή της ανακοίνωσης της νέας κυβέρνησης. Δυστυχώς, και η νέα κυβέρνηση αντανακλά την ίδια πρόθεση που οδήγησε στην κατάρρευση της προηγούμενης: την προστασία της προσωπικής εικόνας του Προέδρου διά της επιλογής προσώπων χωρίς δημόσιο ρόλο, θεσμική παρουσία και χωρίς εμπειρία στη διαχείριση μεγάλων οργανισμών. Η επόμενη κατάρρευση δεν είναι μακριά.

Πολλές ενέργειες του Προέδρου ευτελίζουν και αποηθικοποιούν το αξίωμα και την πολιτική. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Τεχνάσματα για παράκαμψη του Συντάγματος, όπως έγινε με την αναπληρώτρια κυβερνητική εκπρόσωπο, δείχνουν ότι ο Πρόεδρος δεν σέβεται τους νόμους. Πράξεις που του προσπορίζουν οικονομικό όφελος, όπως είναι η λήψη σύνταξης από προηγούμενη υπηρεσία ενώ είναι εν ενεργεία Πρόεδρος, δείχνουν ότι υποτάσσει το προεδρικό αξίωμα σε μικρά προσωπικά συμφέροντα. Η ευκολία με την οποία ψεύδεται ενώπιον πολιτών και συνεργατών, όπως στην περίπτωση του πρόσφατου ανασχηματισμού, δείχνουν μακιαβελισμό πολύ χειρότερο από τους Προέδρους που προηγήθηκαν.

Για το Κυπριακό δεν αναμένονται πολλά, όχι μόνο εξαιτίας της άλλης πλευράς. Ένας Πρόεδρος που δεν μπορεί να σχηματίσει βιώσιμη κυβέρνηση, δεν μπορεί να σηκώσει το ιστορικό βάρος της λύσης του Κυπριακού. Μπορεί ήδη να ενεργοποιήθηκαν οι δυναμικές που τον καθιστούν τον τελευταίο Πρόεδρο πριν από τη διχοτόμηση. Η κατάληξη αυτή θα είναι τραγική για τον ίδιο, γιατί η θέση του στην Ιστορία θα είναι πολύ χειρότερη από όλους τους προηγούμενους Προέδρους. Πολύ περισσότερο όμως θα είναι τραγική για τον τόπο, γιατί θα κλείσει χιλιάδες χρόνια Ιστορίας με τη σφραγίδα της προδοσίας.

Όλα αυτά θα μας κάνουν να νοσταλγήσουμε τις μέρες που κυβερνούσαν τα μεγάλα κόμματα, που ελπίζω να υπερβούν την προσδοκία του πρόσκαιρου πολιτικού οφέλους μιας εκλογικής αναμέτρησης για να προστατεύσουν τον τόπο από την τραγωδία που έρχεται.

*πρώην υπουργού Παιδείας, ακαδημαϊκού, ομότιμου καθηγητή των Πανεπιστημίων Κύπρου και Λευκωσίας