Τι νέο κόμμα χρειάζεται η Κύπρος; Ο πολυκομματισμός, ο επαρχιωτισμός και το Volt Cyprus

Η παρουσίαση του νέου κόμματος Volt Cyprus, στις 26 Οκτωβρίου, δημιούργησε ένα ερώτημα. Εάν δηλαδή η Κύπρος και συγκεκριμένα η ελληνοκυπριακή κοινότητα έχει ανάγκη από ένα νέο κόμμα. Σε αναλογία πληθυσμού η ελληνοκυπριακή κοινότητα έχει ήδη πάρα πολλά κόμματα. Μόνο στη Βουλή των Αντιπροσώπων σήμερα υπάρχουν 7 κόμματα και 3 ανεξάρτητοι βουλευτές. Πρόκειται, με φθίνουσα σειρά εκλογικής δύναμης, για τον ΔΗΣΥ, το ΑΚΕΛ, το ΔΗΚΟ, το ΕΛΑΜ, την ΕΔΕΚ, τη ΔΗΠΑ και το Κίνημα Οικολόγων, ενώ στις βουλευτικές εκλογές του 2021 κατήλθαν 15 πολιτικοί σχηματισμοί και 6 ανεξάρτητες προσωπικότητες. Όλοι αυτοί οι πολιτικοί δρώντες επιχείρησαν να εκπροσωπήσουν στη Βουλή έναν πληθυσμό της τάξεως των 918.100 κατοίκων, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού της Στατιστικής Υπηρεσίας και του Υπουργείου Οικονομικών το 2021. Βέβαια ανεβαίνει λίγο ο αριθμός των κατοίκων των ελεύθερων περιοχών εάν λάβουμε υπόψη ότι η απογραφή δεν λαμβάνει υπόψη τον πληθυσμό που βρίσκεται εντός των Βρετανικών Βάσεων στο νησί. Και πάλι όμως δεν ξεπερνούν τις 950 χιλιάδες οι κάτοικοι των ελεύθερων περιοχών. Συνεπώς μιλάμε για ακραία μορφή πολυκομματισμού που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολιτική αστάθεια εάν δεν υπήρχε το προεδρικό σύστημα στην Κυπριακή Δημοκρατία. Προκαλεί, όμως, σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, αφού στο τέλος δημιουργεί συνθήκες ακραίου ανταγωνισμού που ενδυναμώνουν τον λαϊκισμό αντί της υπευθυνότητας.

Πολυκομματισμός vs δικομματισμός

Κοινοβουλευτικές δημοκρατίες με πολυκομματικά συστήματα όπως η Ιταλία και το Βέλγιο βρίσκονται συχνά στη δίνη μιας παρατεταμένης πολιτικής κρίσης με αρνητικές συνέπειες για τη χώρα. Μάλιστα στη Βουλγαρία ο πολυκομματισμός τα τελευταία δύο χρόνια οδήγησε σε ακυβερνησία, με τουλάχιστον τέσσερις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, λόγω της αδυναμίας των κομμάτων να συγκροτήσουν βιώσιμη κυβέρνηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται πολυκομματική συνεργασία και αμοιβαίες υποχωρήσεις, που πολλές φορές οδηγούν σε αυτοαναιρέσεις και μη υλοποίηση των προεκλογικών υποσχέσεων και δεσμεύσεων. Αυτό είναι κάτι που οδηγεί σε πολιτική αναξιοπιστία και απαξίωση του πολιτικού συστήματος. Δεν είναι ωστόσο όλες οι περιπτώσεις ίδιες και δεν μπορεί να θεωρείται μόνιμα αρνητικό στοιχείο ο πολυκομματισμός. Υπάρχουν ώριμες δημοκρατίες που καταφέρνουν να σχηματίσουν σταθερές πολυκομματικές κυβερνήσεις όπως η Δανία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία. Δεν είναι συχνό φαινόμενο η πολιτική κρίση σε αυτές τις χώρες. Και αυτό γιατί ο συμβιβασμός, η συμπόρευση και η συναίνεση είναι μέρος της δημοκρατικής κουλτούρας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει ο πολυκομματισμός να θεωρείται βασικό στοιχείο μιας δημοκρατίας διότι υπάρχουν δικομματικά συστήματα -όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία- που είναι πρότυπο δημοκρατίας και δεν οδηγούν σε αποκλεισμούς ομάδων συμφερόντων και κοινωνικών συνόλων. Ωστόσο, η συζήτηση για τα οφέλη του δικομματισμού και του πολυκομματισμού δεν έχει κλείσει και ούτε μπορεί να εξαχθεί τελικό συμπέρασμα. Κάθε περίπτωση κρίνεται ξεχωριστά και παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Στην Κύπρο

Στην Κύπρο ο πολυκομματισμός δεν φαίνεται να λειτουργεί κατά τρόπο κοινωνικά ωφέλιμο. Όχι πως στις άλλες, δυτικές μάλιστα δημοκρατίες δεν υπάρχουν προβλήματα και κομματικές συνδιαλλαγές. Το θέμα είναι ότι οι περισσότερες πολιτικές ιδέες και αξίες -αν όχι όλες- εισάγονται από τη Δύση. Ιστορικά δεν υπήρξε κυπριακός Διαφωτισμός και η μετάβαση από την παραδοσιακή κοινότητα στη μοντέρνα κοινωνία έγινε πολύ απότομα και χωρίς πνευματικό υπόβαθρο. Η αστική τάξη έχει κυρίως μεταπρατικό χαρακτήρα και γι’ αυτό δεν κατάφερε να επιβληθεί, με αποτέλεσμα η Εκκλησία να έχει μέχρι σήμερα πρωταγωνιστικό ρόλο. Έτσι επικράτησε το παραδοσιακό στοιχείο, ο επαρχιωτισμός και ο νησιώτικος χαρακτήρας, δημιουργώντας μια πολιτική κουλτούρα και νοοτροπία εργαλειοποίησης των μοντέρνων δημοκρατικών αξιών και πολιτικών ιδεών. Ο εθνοκεντρισμός κατέστη το κυρίαρχο αφήγημα και όλα τα κόμματα κινούνται εντός αυτού του πλαισίου. Ο ιδεολογικός άξονας έχει μετατοπιστεί προς τα Δεξιά και η Αριστερά αδυνατεί να υπερασπιστεί την ιδεολογία της, με αποτέλεσμα ο διεθνισμός ως βασικό χαρακτηριστικό των αριστερών πολιτικών σχηματισμών να είναι στο περιθώριο. Ταυτόχρονα, απουσιάζει ο κοσμοπολιτισμός των Φιλελεύθερων ανθρώπων της Ευρώπης. Δεν είναι τυχαίο που όλα τα νέα πολιτικά μορφώματα που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια έχουν εθνικιστικό χαρακτήρα και υιοθετούν με πάσα ευκολία την ακροδεξιά ατζέντα στο Κυπριακό και το μεταναστευτικό.

Ακόμη και το λεγόμενο Κέντρο, ο ενδιάμεσος χώρος όπως συνηθίζουμε να λέμε στην Κύπρο, παρουσιάζει ακροδεξιές πολιτικές τάσεις, με ακραίες θέσεις στο Κυπριακό και άλλα ζητήματα. Έτσι ο πολυκομματισμός στην ελληνοκυπριακή κοινότητα λειτούργησε υπέρ της συντηρητικής προσέγγισης των πραγμάτων. Για παράδειγμα, τα δύο μεγάλα κόμματα, ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ, έχουν προβεί σε πάρα πολλές υπαναχωρήσεις στο Κυπριακό, ούτως ώστε να σχηματίσουν κυβέρνηση με τα κόμματα του ενδιάμεσου χώρου. Αντί για συνεργασίες στη βάση αρχών, γίνονται κομματικές συναλλαγές. Να θυμίσουμε μόνο τη συνεργασία ΑΚΕΛ - ΔΗΚΟ στις προεδρικές εκλογές του 1983 και το γνωστό μίνιμουμ πρόγραμμα που υπογράφτηκε από δύο κόμματα με διαμετρικά αντίθετες θέσεις στο Κυπριακό. Όπως και τις προεδρικές εκλογές του 1993, όπου ο Γλαύκος Κληρίδης σύναψε συμμαχία με το ΔΗΚΟ στον δεύτερο γύρο, με την προϋπόθεση ότι θα αποκηρύξει τις ιδέες Γκάλι και θα στραφεί προς την απορριπτική πολιτική. Αυτό που ονομάζουμε ρυθμιστικός ρόλος, επέτρεψε στο ΔΗΚΟ να καθορίσει σε κρίσιμες στιγμές την εξέλιξη των πραγμάτων χωρίς αυτό να δικαιολογείται από την εκλογική του δύναμη. Έτσι, ο ανταγωνισμός μεταξύ ΑΚΕΛ και ΔΗΣΥ για το ποιος θα καταφέρει να χτίσει συνεργασίες με τα μικρά κόμματα σε κάθε εκλογική αναμέτρηση οδήγησε σε χαμένες ευκαιρίες στο Κυπριακό.

Η είσοδος του ΕΛΑΜ στην πολιτική σκηνή του τόπου, όχι μόνο δεν διαφοροποίησε τα δεδομένα, αλλά δημιούργησε τις συνθήκες για ακόμη πιο δεξιές μετατοπίσεις των μεγάλων κομμάτων, τα οποία υποχρεώθηκαν να υιοθετήσουν σκληρές θέσεις στο μεταναστευτικό, ώστε να περιορίσουν τη διαρροή των ψηφοφόρων τους προς την Ακροδεξιά. Ποτέ δηλαδή τα μεγάλα κόμματα δεν αντιμετώπισαν μια σοβαρή απειλή από ένα μετριοπαθές κόμμα το οποίο να διεκδικήσει ψηφοφόρους τους, οι οποίοι νιώθουν δυσφορία και δυσαρέσκεια για τις λανθασμένες επιλογές τους. Θα ήταν κάτι που θα δημιουργούσε την ανάγκη για πιο υπεύθυνη στάση στις μεγάλες προκλήσεις του τόπου. Έτσι, παρόλη την πληθώρα των κομμάτων και την πολυδιάσπαση του πολιτικού χώρου, η Κύπρος έχει ανάγκη από ένα νέο κόμμα το οποίο να εκφράζει με υπεύθυνο τρόπο μετριοπαθείς πολιτικές θέσεις και να ρυμουλκεί τα δύο μεγάλα κόμματα προς την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων όπως το Κυπριακό. Όχι να τα σπρώχνει προς τη διαιώνισή τους. Η ελληνοκυπριακή κοινότητα χρειάζεται ένα νέο κόμμα με νεωτερικές και μετανεωτερικές θέσεις και όχι επαρχιώτικες ή ακραίες προσεγγίσεις. Είναι, όμως, το Volt Cyprus το νέο κόμμα που χρειάζεται η Κύπρος;

Volt Cyprus

Η παρουσίαση του Volt Cyprus στη Δημοσιογραφική Εστία τον περασμένο μήνα έδωσε τα πρώτα δείγματα γραφής ως προς τον χαρακτήρα του νέου πολιτικού κόμματος. Για παράδειγμα, στο πάνελ που κάθονταν ορισμένα από τα μέλη της ιδρυτικής επιτροπής υπήρχε και ένας Τουρκοκύπριος. Ο Hulusi Kilim. Αν και δεν θα έπρεπε να θεωρείται στοιχείο μετριοπάθειας η παρουσία ενός Τουρκοκυπρίου σε κόμμα που ιδρύεται στην Κύπρο, ωστόσο ο γεωγραφικός διαχωρισμός τα τελευταία περίπου 50 χρόνια και η μη επίλυση του Κυπριακού προβλήματος έκαναν μια φυσιολογική κατάσταση να μοιάζει με κάτι πολύ τολμηρό και μετριοπαθές για τα κυπριακά δεδομένα. Υπήρχαν και άλλα στοιχεία μετριοπάθειας στην παρουσίαση του Volt Cyprus, όπως η ομιλία ενός άλλου μέλους της ιδρυτικής επιτροπής, του Πιέρου Κάρουλλα, ο οποίος απευθύνθηκε στο ακροατήριο λέγοντας ότι «είμαστε δανειολήπτες, είμαστε πρόσφυγες, ΛΟΑΤΚΙ, παιδιά μεταναστών, ΑμεΑ, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι». Πρόκειται όντως για εκφορά ενός νέου, θαρραλέου και υπεύθυνου πολιτικού λόγου για τα δεδομένα της Κύπρου. Ποιο παραδοσιακό ελληνοκυπριακό κόμμα τόλμησε ποτέ να παρουσιαστεί ενώπιον ελληνοκυπριακού κοινού ως μια παράταξη των ΛΟΑΤΚΙ και των Τουρκοκυπρίων; Να προβάλει, δηλαδή, τη μετριοπάθεια ως το βασικότερο στοιχείο του χαρακτήρα του.

Είναι εμφανές ότι το Volt Cyprus έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στο ελληνοκυπριακό πολιτικό σύστημα. Ο γνήσιος φιλοευρωπαϊσμός και όχι η επίκληση των ευρωπαϊκών αξιών όποτε βολεύει, η ειλικρινής έγνοια για τα δικαιώματα των μειονοτικών ομάδων και η ανάληψη ρίσκου και πολιτικού κόστους για την προώθησή τους είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη νέα προσπάθεια. Το ίδιο και η διατύπωση του αιτήματος της επανένωσης με δυναμικό και υπεύθυνο τρόπο. Εκείνο που δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη είναι το κατά πόσον το Volt Cyprus αντιλαμβάνεται τον ιστορικό ρόλο που καλείται να παίξει σήμερα. Διότι πολλά από τα αιτήματα που θέτει ως προτεραιότητα δεν μπορούν να επιτευχθούν εάν δεν καταφέρει να σπρώξει τα δύο μεγάλα κόμματα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Εάν δεν μπορεί, δηλαδή, να αναλάβει ρυθμιστικό ρόλο στη θέση των άλλων μικρών κομμάτων που δείχνουν να μην θέλουν να παίξουν εκσυγχρονιστικό ρόλο.

Οι επιθέσεις φιλίας προς τα μεγάλα κόμματα και η ανάδειξη των δικών τους αντιφάσεων και παραστρατημάτων, είναι μέρος μιας στρατηγικής που θα μπορούσε να εφαρμόσει ένα νέο κόμμα. Η εκμετάλλευση, επίσης, της δυσφορίας που δημιουργούν τα πισωγυρίσματα σε μεγάλη μερίδα πολιτών, αποσπώντας ψηφοφόρους που δεν έχουν άλλη επιλογή πέραν της εκλογικής στήριξης υπεύθυνων πολιτικών δυνάμεων. Μόνο έτσι τα μεγάλα κόμματα θα νιώσουν και θα αντιληφθούν το πολιτικό κόστος των λανθασμένων επιλογών τους. Μόνο τότε θα νιώσουν την ανάγκη να υπερασπιστούν ορθολογικές και υπεύθυνες πολιτικές στα μεγάλα ζητήματα, διότι για πρώτη φορά οι ορθολογιστές και μετριοπαθείς ψηφοφόροι τους θα έχουν εναλλακτική επιλογή. Δεν θα έχουν μόνο οι ακραίοι την επιλογή της ψήφου τιμωρίας προς το ΕΛΑΜ και τα κόμματα ενδιάμεσου χώρου.

Αυτόν τον τύπο κόμματος έχει ανάγκη η Κύπρος σήμερα και όχι ένα κόμμα που θα δοκιμάσει να γίνει πάση θυσία πολυσυλλεκτικό, με στόχο να μεγαλώσει και να φτάσει σε μέγεθος τα κόμματα εξουσίας. Η Κύπρος έχει ανάγκη ένα κόμμα αρχών που δεν συμβιβάζεται στα μεγάλα ζητήματα και δεν αποτελεί όχημα προσωπικής ανέλιξης. Ένα μετριοπαθές και υπεύθυνο κόμμα. Όχι ένα πολιτικό μαγαζί. Ειδάλλως γιατί να δημιουργηθεί ακόμη ένα κόμμα ανάμεσα σε τόσα άλλα;