Τα σημάδια μίας στροφής του Ταγίπ Ερντογάν στο Κυπριακό - Από την κυριαρχική στην πολιτική ισότητα

Τα πρώτα σημάδια μίας επερχόμενης στροφής του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν στο Κυπριακό φάνηκαν στον ορίζοντα και πλέον ο χρόνος μετρά αντίστροφα για την επανέναρξη μιας νέας διαδικασίας συνομιλιών. Η παραίτηση του σκληροπυρηνικού διαπραγματευτή της τ/κ πλευράς Εργκούν Ολγκιούν τις προηγούμενες ημέρες, με πρόσχημα την αφυπηρέτηση λόγω προχωρημένης ηλικίας, φαίνεται να είναι ο πρώτος καλός οιωνός των επικείμενων εξελίξεων. Αισιόδοξο σενάριο που ενισχύεται από το γεγονός ότι την επαύριο της είδησης για παραίτηση του Ολγκιούν, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι ενημερώθηκε το προηγούμενο βράδυ για την πρώτη θετική αντίδραση της τ/κ πλευράς για το θέμα της κοινής επίσκεψης των ηγετών στο Ανθρωπολογικό Εργαστήρι της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ). Επρόκειτο για δεύτερο καλό οιωνό μέσα σε 24 ώρες.

Ο τρίτος και πιο σημαντικός οιωνός ήταν οι πρόσφατες δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου, ο οποίος εξέπληξε τους πάντες μέσα από κάποιες πολύ σημαντικές αναφορές στο Κυπριακό. Ο κ. Ερντογάν είπε συγκεκριμένα ότι δεν θα διστάσει να βάλει το χέρι στη φωτιά για τη λύση του Κυπριακού. «Έχουμε δείξει», πρόσθεσε, «την ειλικρίνειά μας σε αυτό το θέμα σε όλες τις διαδικασίες μέχρι τώρα, συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου Ανάν, και θα το ξανακάνουμε εάν χρειαστεί». Δηλώσεις οι οποίες προκάλεσαν την αντίδραση της τουρκικής αντιπολίτευσης, με τον πρόεδρο του Δημοκρατικού Κόμματος, Γκιουλτεκίν Ουισάλ, να επικρίνει σφοδρά τον κ. Ερντογάν, λέγοντας ότι ο Τούρκος Πρόεδρος την περίοδο του σχεδίου Ανάν είχε δηλώσει ότι «μπορούμε να δώσουμε ακόμα και γη» και πως προσπάθησε σκληρά να κερδίσει το «ναι».

Από την πιο πάνω αντίδραση του αντιπολιτευόμενου Δημοκρατικού Κόμματος εξάγεται το συμπέρασμα ότι έγινε το πρώτο σοβαρό άνοιγμα από πλευράς του Τούρκου Προέδρου. Το θέμα είναι ότι ο Τούρκος Πρόεδρος δεν άνοιξε ακόμη τα χαρτιά του και δεν είπε δημόσια εάν η τουρκική και η τ/κ πλευρά είναι έτοιμες να υπαναχωρήσουν από τη θέση για αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας ως προϋπόθεση για την επανέναρξη των συνομιλιών. Αντιθέτως, συνεχίζουν οι δημόσιες δηλώσεις για δύο κράτη στην Κύπρο. Εξ ου και η συγκρατημένη αισιοδοξία που εκφράζει για την ώρα ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης. Όμως αρμόδια πηγή δήλωσε στον «Π» ότι έρχονται ορισμένα θετικά μηνύματα από τρίτους που συνομιλούν με την Τουρκία. όπως κάποιοι ευρωπαϊκοί κύκλοι και άλλοι διπλωμάτες εκτός Ευρώπης. Βέβαια ο κ. Τατάρ, κατά την κοινή επίσκεψη με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη στη ΔΕΑ την Παρασκευή, επανέλαβε τις γνωστές του θέσεις για κυριαρχική ισότητα.

Κυριαρχική ισότητα

Είναι δύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι η τουρκική πλευρά είναι τόσο αφελής ώστε να θεωρεί εφικτό στόχο την αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων από την ε/κ πλευρά. Ουδέποτε η ε/κ πλευρά θα αποδεχτεί αυτή τη θέση και το έχει δηλώσει πολλές φορές δημόσια. Η ε/κ πλευρά θεωρεί ότι μια a priori αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων θα σημάνει την αναγνώριση κράτους στον βορρά. Ως εκ τούτου, η τ/κ πλευρά δεν θα έχει κανένα κίνητρο για επανένωση και άρα θα πάψει να ενδιαφέρεται για διευθέτηση του προβλήματος στο πλαίσιο μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Πώς όμως έφτασε σε αυτή την ανεδαφική θέση η τουρκική πλευρά;

Ο τέως υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, είχε δηλώσει πέρσι τον Ιούνιο ότι μετά το Κραν Μοντανά η Τουρκία υποστηρίζει την κυριαρχική ισότητα και όχι την πολιτική ισότητα. Ανέφερε συγκεκριμένα ότι η ε/κ πλευρά «αναποδογύρισε το τραπέζι στο Κραν Μοντανά και ήμουν εκεί. Είπαμε ήδη πριν φύγουμε, διαπραγματευόμαστε για την ομοσπονδία για τελευταία φορά. Μετά από αυτό, υπάρχει κυριαρχική ισότητα, όχι πολιτική ισότητα. Η λύση των δύο κρατών λοιπόν. Δύο κράτη που θα ζήσουν δίπλα-δίπλα μπορούν να συνεργαστούν με κάθε τρόπο μεταξύ τους». Επρόκειτο για μια σκλήρυνση της στάσης της Τουρκίας, στο πλαίσιο του blame game που ακολούθησε το ναυάγιο του Κραν Μοντανά.

Η σκληρή στάση της Άγκυρας εξυπηρετούσε την προσπάθεια του Ταγίπ Ερντογάν για επανεκλογή στο αξίωμα του Προέδρου. Έτσι δεν επέτρεψε στην τουρκική αντιπολίτευση να τον κατηγορήσει για υποχωρήσεις στο Κυπριακό σε μια τόσο κρίσιμη προεκλογική περίοδο όπου για πρώτη φορά αμφισβητήθηκε σοβαρά η παντοδυναμία του Ερντογάν. Αυτός ήταν και ο λόγος που η επίσημη τουρκική πλευρά, μετά τις αποκαλύψεις των πρακτικών του δείπνου στον Κραν Μοντάνα, έσπευσε να διαψεύσει τις πληροφορίες για υποχωρήσεις της Άγκυρας στο θέμα των εγγυήσεων, της ασφάλειας και της αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων. Φαίνεται ότι η τουρκική κυβέρνηση δεν ήταν διατεθειμένη να αναλάβει οποιοδήποτε πολιτικό κόστος χωρίς επίλυση του Κυπριακού, γι' αυτό στράφηκε προς τη ντενκτασική γραμμή της κυριαρχικής ισότητας με στόχο να ενισχύσει τη θέση της στο εσωτερικό μέχρι να υπάρξει νέο παράθυρο ευκαιρίας στο Κυπριακό.

Πολιτική ισότητα

Τα πράγματα στο Κυπριακό δεν θα είναι εύκολα ακόμη και αν η τουρκική πλευρά επανέλθει στη γραμμή της πολιτικής ισότητας. Πρόκειται για ένα ακανθώδες ζήτημα για την ε/κ πλευρά η οποία φοβάται να προχωρήσει σε συμφωνία με την τ/κ πλευρά που θα προνοεί μια θετική τ/κ ψήφο σε όλες τις αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου του ομοσπονδιακού κράτους.

Το δικαίωμα του βέτο ή αλλιώς της μιας θετικής ψήφου αποτελούσε από την αρχή του Κυπριακού προβλήματος έναν πονοκέφαλο για την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων. Περιλαμβανόταν στα 13 σημεία του Προέδρου Μακαρίου ο οποίος εισηγήθηκε την αφαίρεση του βέτο του Τουρκοκύπριου αντιπροέδρου. Από τη μια υπήρχε ο φόβος της ε/κ πλευράς για κατάρρευση του κυπριακού κράτους μέσα από την αδυναμία λήψης αποφάσεων σε περίπτωση έντονης διαφωνίας με την τ/κ κοινότητα και από την άλλη η τάση της ε/κ κοινότητας να θέλει να υπερισχύσει έναντι των Τουρκοκυπρίων που θεωρούσε ότι ήταν μειονότητα. Στην ουσία η ε/κ ηγεσία αδυνατούσε να κατανοήσει τον συναινετικό τρόπο λειτουργίας του κυπριακού κράτους και αρνιόταν να αποδεχτεί το γεγονός ότι είχε απέναντί της μια κοινότητα και όχι μια μειονότητα. Γεγονός που ενδυνάμωσε την τάση της τ/κ ηγεσίας να εκβιάζει αποφάσεις μέσω της χρήσης του δικαιώματος βέτο. Κάτι που ενίσχυσε τους φόβους της ε/κ κοινότητας και οδήγησε σε μεγάλα και κρίσιμα αδιέξοδα.

Τελικό πάρε-δώσε

Εάν, λοιπόν, σπάσει το αδιέξοδο στο Κυπριακό και οι δύο πλευρές επανέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τότε θα διαφανεί κατά πόσον συμφωνούν τα μέρη να συνεχίσουν από εκεί που σταμάτησαν στο Κραν Μοντανά. Σε περίπτωση που αυτό καταστεί εφικτό και δεδομένης της μεγάλης προόδου που επιτεύχθηκε στις διαπραγματεύσεις όπου σύμφωνα με την έκθεση του ΓΓ του ΟΗΕ το 2017 οδήγησαν σε ακτίνα συμφωνίας, τότε θα πρέπει να γίνει ένα τελικό πάρε-δώσε κυρίως στα δύο μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τις δύο πλευρές. Θα πρέπει η ε/κ πλευρά να ικανοποιήσει την τ/κ κοινότητα στο θέμα της πολιτικής ισότητας, εξασφαλίζοντας τα μέγιστα για αυτήν ανταλλάγματα στο θέμα των εγγυήσεων, της ασφάλειας και της αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων.

Δύο προσεγγίσεις

Στο θέμα της πολιτικής ισότητας υπάρχουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Υπάρχει από τη μια η θέση της ε/κ πλευράς που λέει ότι το δικαίωμα θετικής ψήφου θα πρέπει να αφορά μόνο τις αποφάσεις που επηρεάζουν τα ζωτικά συμφέροντα της τ/κ κοινότητας. Η ε/κ πλευρά θεωρεί ότι το δικαίωμα θετικής ψήφου δεν πρέπει να επεκταθεί σε όλα τα θέματα, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η λειτουργικότητα του ομοσπονδιακού κράτους. Μια θέση που είναι επηρεασμένη από την τραυματική εμπειρία της δεκαετίας του 1960. Εξίσου επηρεασμένη από την Ιστορία είναι και η προσέγγιση της τ/κ κοινότητας, η οποία φοβάται την πιθανότητα να βρεθεί σε μια κατάσταση όπου η ε/κ κοινότητα θα παίρνει αποφάσεις δίχως να λαμβάνει υπόψη τους Τουρκοκυπρίους. Συνεπώς, επιδιώκει την επέκταση της μιας θετικής ψήφου σε όλο και περισσότερους τομείς. Η ΕΕ εδώ λειτουργεί ως παράγοντας εξισορρόπησης αυτών των φόβων αφού σε ποσοστό 90% οι αποφάσεις επηρεάζονται από το κοινοτικό κεκτημένο.

Η Τουρκία

Μια επερχόμενη στροφή της Άγκυρας στο Κυπριακό είναι πολύ πιθανό να συμβεί το επόμενο διάστημα, όπως προέβλεψε ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης θέτοντας ως ορόσημο το τέλος Σεπτεμβρίου και αυτό ανεξαρτήτως της στάσης της ε/κ πλευράς. Ο λόγος είναι ότι η Τουρκία επιχειρεί την αναζωογόνηση του ευρωτουρκικού διαλόγου και της ενταξιακής πορείας για την επίτευξη κάποιων στόχων όπως είναι για παράδειγμα ο εκσυγχρονισμός της συμφωνίας τελωνειακής ένωσης. Ακόμη και η πλήρης ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ θα της προσφέρει τεράστιο όφελος σε οικονομικό και γεωστρατηγικό επίπεδο. Οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν πιο εύκολα εάν υπάρχει ανοικτός διάλογος στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό παρά πολιτικές αψιμαχίες μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου. Το στοίχημα είναι να καταφέρει η ε/κ πλευρά να αξιοποιήσει το νέο περιβάλλον που δημιουργείται για να επιλύσει το Κυπριακό πρόβλημα.