Ο Μητσοτάκης και ο «γρίφος» της Κύπρου

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χάραξε τη δύσκολη πορεία στις σχέσεις του με την Τουρκία, τον διμερή πολιτικό διάλογο, αλλά η κυπριακή κυβέρνηση υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη βρίσκεται ακόμα σε άλλο μήκος κύματος, παγιδευμένη στο βαθύ αδιέξοδο του Κυπριακού. Οι εξελίξεις, όμως, στα ε/τ και η συζήτηση μιας νέας ευρωτουρκικής σχέσης πιέζουν για αποφάσεις: πώς θα υπάρξει συντονισμός, όταν η Κύπρος δεν αποφασίζει, κινείται συνεχώς στο κενό και η Ελλάδα είναι απλώς αναγκασμένη να δηλώνει ότι της συμπαρίσταται;

Μεμψιμοιρίες

To επικείμενο ταξίδι Μητσοτάκη στην Κύπρο θα γίνει στον απόηχο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Από τότε υπάρχει μεγάλη νευρικότητα στη Λευκωσία. Κυκλοφορούν διάφορα στους διαδρόμους: «δεν είχαμε ενημέρωση», μέχρι και «ο Μητσοτάκης δεν είπε λέξη για το Κυπριακό στον Ερντογάν». Οι μεμψιμοιρίες έχουν μόνιμη προέλευση το αντιδραστικό κυπριακό λόμπι κάθε φορά που υπάρχει η πιθανότητα να κινηθεί κάτι στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας. Αυτό το λόμπι τυγχάνει να βρίσκεται στον περίγυρο του Χριστοδουλίδη.

Τόσα χρόνια με τον Νίκο Αναστασιάδη ήταν όλα βολικά: το Κυπριακό στο ράφι, οι σχέσεις με την Τουρκία …στα κάγκελα, σταθερή απάντηση, η καταγγελτική διπλωματία και οι ρητορικές εξάρσεις. Τι θα γίνει όμως, αν η Ελλάδα προχωρά και επιτυγχάνει πρόοδο με την Τουρκία, βελτιώνει το κλίμα και προσεγγίζει την ουσία των διαφορών, παρά τις σοβαρές υπαρκτές δυσκολίες, με σκοπό να φθάσουν στη Χάγη; Η Κύπρος θα μείνει τραγικά στο περιθώριο…

Όλο αυτό το διάστημα στα κυπριακά ΜΜΕ -ορισμένα θεωρούνται και «mainstream»- ανιχνεύει κανείς τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια: «η Ελλάδα μας πούλησε», «ο Μητσοτάκης δεν μας ρώτησε», «δεν έκανε αμέσως επίσκεψη στην Κύπρο μετά την εκλογή του». Άλλοι καθησυχάζουν με την «ασφαλή εκτίμηση»: μέχρι πού θα πάει ο Μητσοτάκης, «θα φάει τα μούτρα του», η Τουρκία δεν αλλάζει. Άλλωστε, τα πράγματα έγιναν τόσο δύσκολα, οι διαφορές αξεπέραστες και εκεί (θάλασσες, κυριαρχία νησιών κ.ο.κ.)…

Ευρωτουρκικά

Στο συμβούλιο υπουργών στις 20 Ιουλίου έγινε η πρώτη συζήτηση για τα ευρωτουρκικά. Εκεί ο Κύπριος ΥΠΕΞ Κωνσταντίνος Κόμπος σήκωσε τον πήχη, μιλώντας με πάθος -ανήμερα της επετείου της τουρκικής εισβολής: «ζητούμε ταχεία επανάληψη των συνομιλιών για το Κυπριακό στη συμφωνημένη βάση». Επί της ουσίας, όμως, δεν είναι βέβαιο ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να μετατραπεί σε κοινή θέση, όρος ή προϋπόθεση για να προχωρήσει η θετική ατζέντα της Τουρκίας.

Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν και η τουρκική διπλωματία είναι πολύ καλά προετοιμασμένοι για μια τέτοια πιθανότητα: «δεν θα διστάσουμε να αναλάβουμε την ευθύνη μας για να επιτευχθεί ειρήνη στην Κύπρο. Έχουμε δείξει την ειλικρίνειά μας σε κάθε διαδικασία (διαπραγματεύσεων) μέχρι τώρα και το ίδιο θα πράξουμε αν χρειαστεί…», είπε (24/7) μετά την πρόσφατη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στην Άγκυρα. Συνεπώς, η Τουρκία δεν έχει πρόβλημα να συνομιλεί μέσω απεσταλμένων του ΟΗΕ, μπορεί δε και να αντιστρέψει το παιχνίδι, γνωρίζοντας πόσο απηύδησε ο ΟΗΕ: πείτε μας τι δέχεται τέλος πάντων η ε/κ ηγεσία;

Στη συζήτηση στο συμβούλιο, πάντως, ο Έλληνας ΥΠΕΞ Γ. Γεραπετρίτης ενημέρωσε τους ομολόγους του ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να δοκιμάσει τον πολιτικό διάλογο με την Τουρκία. Ο Μητσοτάκης προγραμματίζει νέα συνάντηση με τον Ερντογάν στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο. Στον ενδιάμεσο χρόνο, ο ίδιος θα κάνει επαφές με τον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν. Μέχρι το τέλος του έτους θα πραγματοποιηθεί και το Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας - Τουρκίας. Ο Κύπριος ΥΠΕΞ δεν είχε τίποτε να προτείνει, εκτός από το να ζητά από την ΕΕ να αναλάβει το Κυπριακό, διορίζοντας απεσταλμένο. Κι ας πέρασαν 6 χρόνια από την τελευταία προσπάθεια του ΟΗΕ στο Κραν Μοντανά.

Ελάχιστη συνεννόηση

Ο Μητσοτάκης θα προσπαθήσει να εκμαιεύσει από τον Χριστοδουλίδη μια παράλληλη πορεία: να αλλάξει δραστικά το κλίμα στο νησί, όπως ζητά ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, να μπουν κάτω μέτρα εμπιστοσύνης και η Κύπρος να «τρέξει» για να μπει ξανά σε συνομιλίες. Όχι ατέρμονες, στοχευμένες στην κατάληξη σε συμφωνία.

Ο Χριστοδουλίδης, όμως, μέχρι στιγμής δεν έδωσε δείγματα γραφής, εκτός από λόγια και διακηρύξεις. Ενδιαφέρεται μόνο για συνομιλίες, «έτοιμος να διαπραγματευτεί όλα τα θέματα», χωρίς συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Απορρίπτει το πλαίσιο που έθεσε ο Γκουτέρες και είναι αμφίβολο με τη στάση αυτή αν θα υπάρξουν ξανά ουσιαστικές διαπραγματεύσεις, ή τουλάχιστον «συνομιλίες» όπως τις θέλει η ε/κ ηγεσία.

Η Κύπρος βρίσκεται πίσω, πολύ πιο πίσω, ενώ υπάρχει πιθανότητα να ωριμάσει γρήγορα το κλίμα στην ΕΕ για τη νέα ευρωτουρκική σχέση. Μόλις εσχάτως, ο Χριστοδουλίδης άρχισε να αντιλαμβάνεται το κόστος της απραξίας 6 ετών. Τώρα, ψιθυρίζεται ότι σχεδιάζει κάποια ανοίγματα, μονομερή προς τους Τ/Κ, ψάχνει ΜΟΕ για να δείξει καλή θέληση. Μπορεί, αυτά που σκέφτεται, να ακουστούν «πολύ λίγα και πολύ αργά…». Είναι αμφίβολο με τους συμβούλους γύρω του, αν μπορεί να κάνει κινήσεις έξω από τη γραφειοκρατική λογική του ΥΠΕΞ. Άλλωστε, από εκεί προέρχεται και το μόνο που έμαθε είναι από τους τακτικισμούς του Αναστασιάδη.

«Ειλικρινής» συζήτηση

Ο Μητσοτάκης, όμως, ζητά από τη Λευκωσία να αποφασίσει εκείνη πώς να κινηθεί, προτού την προσπεράσουν τα γεγονότα. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η συζήτηση είναι αυτονόητη, ότι θα γίνει με ειλικρίνεια, ότι υπάρχει πια βάθος στις σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας και ότι οι συναντήσεις αυτές κυριαρχούνται από αίσθημα «εθνικής ευθύνης». Η αλήθεια είναι ότι σπανίως συνέτρεξαν όλα αυτά μαζί. Ίσως, η μόνη χρυσή περίοδος να ήταν εκείνη της εποχής Σημίτη – Κληρίδη και αυτή, όταν ξεπεράστηκε η περιπέτεια με τους S300 και αφού μπήκε σε γερές βάσεις η πορεία ένταξης της Κύπρου (Ελσίνκι 1999).

Η πικρή αλήθεια είναι ότι η εξωτερική πολιτική Ελλάδας και Κύπρου μπορεί να αποκλίνει σημαντικά, όταν οι δύο κυβερνήσεις βρίσκονται μπροστά σε κομβικές αποφάσεις. Το κλίμα στην κοινή γνώμη των δύο χωρών είναι διαλυμένο. Χρόνια περισσεύουν τα μεγάλα λόγια, η «αγαστή συνεργασία», ο «στενός συντονισμός». Όμως, τώρα, ο Χριστοδουλίδης και ο Μητσοτάκης ξέρουν ότι το Κυπριακό στο χειρότερο σημείο από το ’74 πάει να μοιάσει με το …Κασμίρ και αποτελεί μόνιμη πηγή εντάσεων. Οι διαφορές με την Τουρκία για τις ζώνες δικαιοδοσίας στις θάλασσες δεν αφορούν πια μόνο το Αιγαίο, αλλά επεκτείνονται και στην ανατολική Μεσόγειο, από τη Ρόδο μέχρι την Κύπρο. Πόσο ειλικρινείς μπορούν να είναι;

*Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)