Η στροφή της Τουρκίας, ο Μητσοτάκης και το Κυπριακό

Πώς, από την πολιτική των κανονιοφόρων της Τουρκίας στο Αιγαίο, την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου στην ΑΟΖ της, την επιθετική πολιτική στο ΙΡΑΚ, την εχθρική στάση έναντι του Ισραήλ και εν γένει τη ρητορική περί γαλάζιας πατρίδας και την αναθεώρηση της συνθήκης της Λωζάνης, φτάσαμε στο σημείο να βλέπουμε τον Τούρκο Πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν να συμπεριφέρεται ως συναινετικός περιφερειακός ηγέτης; Πόση ουσία και πόση ευκαιριακή επικοινωνία εμπεριέχει η στροφή της Τουρκίας τις τελευταίες βδομάδες;

Την αφορμή για την επιχειρούμενη αυτή στροφή σαφέστατα προσέφερε το Ουκρανικό και η εισβολή της Ρωσίας, η οποία έδωσε έδαφος στην τουρκική διπλωματία στο πλαίσιο μιας ενεργητικής ουδετερότητας να αναδειχθεί σε διαμεσολαβητή. Τα φώτα μπροστά στα αδιέξοδα ενός πολέμου ο οποίος κάποιοι φοβούνται ότι μπορεί να εκτραχυνθεί σε τρίτο παγκόσμιο, λογικά έπεσαν πάνω στις πρωτοβουλίες της Άγκυρας, παρά τα πενιχρά αποτελέσματα της συνόδου της Αττάλειας, όπου για πρώτη φορά συναντήθηκαν οι υπουργοί Εξωτερικών Ρωσίας και Ουκρανίας. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου επισκέφθηκε στη συνέχεια και τη Ρωσία και την Ουκρανία, ενώ στο πλαίσιο μιας συμφωνίας στο Ουκρανικό, το Κίεβο πρότεινε την Τουρκία ως εγγυήτρια δύναμη. Η Τουρκία εν ολίγοις καταφέρνει να εμφανίζεται ως «ο τίμιος διαμεσολαβητής» στην περιοχή της, παρότι αγοράζει ρωσικούς πυραύλους S-400, εκνευρίζοντας το ΝΑΤΟ και την ίδια στιγμή πωλεί drones Bayraktar στην Ουκρανία, για να καταστρέφει τα ρωσικά τανκς.

Η αιτία αυτής της στροφής ξεκινά από εσωτερικές ανάγκες της ίδιας της χώρας και της ηγεσίας της. Η στρατηγική της Τουρκίας να αναδειχθεί σε μια τοπική υπερδύναμη παραμένει, αλλά συνειδητοποιεί ότι η τακτική της να επιβληθεί διά πυρός και σιδήρου στην περιοχή, σε κύρια συμπόρευση με τη Μόσχα στο συριακό αλλά και σε εξοπλισμούς, απεδείχθη ατελέσφορη. Η χώρα τέθηκε από τη Δύση υπό κλοιό οικονομικών κυρώσεων, πάγωσε η ενταξιακή της πορεία στην ΕΕ με τη συναλλαγματική κρίση να μεταφέρεται υπό μορφή κοινωνικής και πολιτικής πλέον κρίσης στο εσωτερικό. Η τουρκική λίρα καταποντίστηκε, οι Τούρκοι πολίτες έχασαν την αγοραστική τους δύναμη, τα ποσοστά του Ταγίπ Ερντογάν ενόψει προεδρικών εκλογών το 2023 πήραν την κατιούσα.

Γεωστρατηγική

Στο επίπεδο μιας γεωστρατηγικής ανάλυσης, η Άγκυρα διέβλεψε ορθά ότι το παγκόσμιο σύστημα εξαιτίας του πολέμου μεταλλάσσεται. Περάσαμε, μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, την περίοδο των δύο υπερδυνάμεων και του Ψυχρού Πολέμου, ξεπερνάμε την περίοδο της μιας υπερδύναμης και του πλανητάρχη Αμερικανού Προέδρου και οδεύουμε σε μια νέα περίοδο πολυπολισμού, ο οποίος ίσχυε πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Τουρκία δείχνει ότι προσπαθεί να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο σύστημα, και γιατί το θέλει αλλά κυρίως διότι το έχει ανάγκη. Το έχει πρωτίστως ανάγκη ο Ταγίπ Ερντογάν.

Η Τουρκία δεν βρίσκεται μακριά από το να καταστεί ένα κομβικής σημασίας κράτος στην περιοχή. Χρειάζεται έδαφος (το έχει), ισχυρές ένοπλες δυνάμεις (τις έχει), ισχυρή οικονομία (έχει σοβαρά προβλήματα), ενεργειακά αποθέματα για να έχει μια σχετική αυτονομία (δεν τα έχει), χρειάζεται τέλος σχέσεις καλής γειτονίας με την ευρύτερη περιοχή, τις οποίες επιχειρεί να οικοδομήσει.

Εν ολίγοις, η αλλαγή δόγματος της Άγκυρας μετά το Ουκρανικό ήταν επιβεβλημένη και για διεθνείς αλλά κυρίως για εσωτερικούς λόγους. Η επίσκεψη του Ισραηλινού Προέδρου Χέρτζοκ στην Τουρκία υπηρετούσε τον στόχο της βελτίωσης των σχέσεων Άγκυρας -Τελ Αβίβ. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται η Τουρκία με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα.

Με την Ελλάδα

Στο πλαίσιο της ίδιας λογικής, πραγματοποιήθηκε και η συνάντηση των κ. Ερντογάν και Μητσοτάκη στην Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική πλευρά ορθώς αντιλήφθηκε την πρόσκληση Μητσοτάκη ως μια προσπάθεια της Άγκυρας να «κλείσει μέτωπα» στην περιοχή. Από την πλευρά του, ο Έλληνας Πρωθυπουργός έστειλε δύο διαδοχικά μηνύματα, ότι είναι ανοικτός σε μια συνάντηση με τον Ταγίπ Ερντογάν, αρχικά μέσω της ομιλίας του στη Βουλή κατά τη συζήτηση των πολιτικών αρχηγών για το Ουκρανικό και στη συνέχεια στη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης. Η θετική ανταπόκριση από την Άγκυρα ήλθε και μέσω του σταθερού «διαύλου» της κ. Ελένης Σουρανή, με τον εξ απορρήτων του Τούρκου Προέδρου Ιμπραήμ Καλίν, και το ραντεβού των δύο ηγετών έκλεισε.

Ποιο ήταν το μήνυμα αυτής της συνάντησης; Ο Τούρκος Πρόεδρος έδειξε να βάζει στην άκρη, χωρίς να ακυρώνει τα περί «γαλάζιας πατρίδας», τις διεκδικήσεις του σε Αιγαίο και ΝΑ Μεσόγειο, και τάχθηκε υπέρ της ανάγκης «να υπάρχει καλόπιστος και φιλικός διάλογος μεταξύ των δύο χωρών συνεχώς, και όχι μόνο επαφές ανάγκης στη διάρκεια κρίσεων». Σημείωσε την ανάγκη της εμβάθυνσης των οικονομικών σχέσεων των δύο χωρών και έκανε ενδιαφέροντα ανοίγματα σε θέματα ενέργειας. Η Ελλάδα εξέλαβε την κίνηση θετικά, αφού δίνει ανάσες ηρεμίας στην περιοχή, δημιουργεί εκ των πραγμάτων κλίμα και δίνει περιθώριο χρόνου στην Ελλάδα για να θωρακίζεται διπλωματικά και αμυντικά. Στο πλαίσιο αυτό, επανεκκινεί και ο διάλογος μεταξύ Άγκυρας-Αθηνών για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Ως κερασάκι στην τούρτα, προέκυψαν η συνταγή του χαλβά της κ. Εμινέ Ερτογάν και οι συνταγές της Μαρίκας Μητσοτάκη, που της απέστειλε ως αντίδωρο η κ. Ντόρα Μπακογιάννη.

Αν το καλό κλίμα συντηρηθεί, αν δεν αποδειχθεί ως μια περιστασιακή στροφή του Προέδρου Ερντογάν για να επανεκλεγεί, αυτό θα φανεί στη συνέχεια.

Στην Κύπρο

Η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν προκάλεσε ποικίλα σχόλια και στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Στη Λευκωσία επαναλήφθηκαν τα γνωστά παράπονα των σκληρών ότι ο Έλληνας Πρωθυπουργός δεν έκανε καμιά νύξη στην εισβολή και την κατοχή της Κύπρου. Δεν έδειξε να ενδιαφέρεται για ένα θέμα για το οποίο η Ελλάδα έχει νομικές και πολιτικές ευθύνες, απεναντίας, το προσπέρασε, όπως αποφεύγει κάποιος ένα αγκάθι όταν περπατά ξυπόλυτος. Κάποιοι γραφικοί έκαναν λόγο και για «προδοσία».

Στην πραγματικότητα, και η Ελληνική και η Κυπριακή πλευρά συνεργάζονται για κάποιες εξελίξεις στο Κυπριακό, που έχουν άμεση σχέση με την πρόταση της Λευκωσίας για Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.

Η Ελληνική πλευρά πιστεύει ότι στην περίπτωση του καλού σεναρίου, δηλαδή μιας σταδιακής βελτίωσης των Ελληνοτουρκικών σχέσεων, το Κυπριακό θα βρει τον δρόμο του, αλλά η πρωτοβουλία ανήκει στη Λευκωσία. Ούτως ή άλλως, η Αθήνα «με επικεφαλής της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Πρόεδρο Αναστασιάδη δεν πιστεύει ότι υπάρχουν δυνατότητες εξελίξεων, παρότι καταγράφεται θετικά η μετριοπάθεια Κασουλίδη και η αξιοπιστία που προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική της Κύπρου». Η Κυπριακή πλευρά, στο πλαίσιο συνεχών επαφών με την ΕΕ και ειδικότερα με τον Σαρλ Μισέλ, βολιδοσκοπεί την Άγκυρα για αναθέρμανση του Κυπριακού, με βάση τα ΜΟΕ που έχει προτείνει για το Βαρώσι και το αεροδρόμιο Τύμπου. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, η Άγκυρα «δεν απορρίπτει προκαταβολικά τα μέτρα». Αν και όταν κατατεθούν έχουμε υποσχέσεις ότι θα συζητηθούν, σύμφωνα με διπλωματική πηγή στις Βρυξέλλες, χωρίς βέβαια να υπάρχουν αυταπάτες: Για την Τουρκία, το Κυπριακό ως θέμα έχει εντελώς υποβαθμιστεί στη διπλωματική της ατζέντα.

Μια μικρή ελπίδα φαίνεται να χαράζει εν αναμονή των αποτελεσμάτων της δεύτερης επιβεβαιωτικής γεώτρησης της EXXON στο κοίτασμα Γλαύκος. Οι πληροφορίες κάνουν λόγο τελικά για κοίτασμα μικρότερο της Αφροδίτης, κάτι που θα ανεβάσει συνολικά τα αποδεδειγμένα αποθέματα της Κύπρου κοντά στα 8 τρις κυβικά πόδια φυσικού αερίου. Λόγω Ουκρανικού, αρχίζουν να αναβαθμίζονται τα όποια ενεργειακά αποθέματα κάθε χώρας, από την άλλη, οι ποσότητες αυτές για να χαρακτηρισθούν στρατηγικής σημασίας είναι πολύ μικρές. Σύμφωνα με ξένη διπλωματική πηγή, από τη στιγμή που η Αίγυπτος ακολουθεί δική της πολιτική, «απαιτούνται τα επόμενα χρόνια συστηματικές γεωτρήσεις και συνέργειες μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ, και Λιβάνου, για να μπορέσουν να προσελκύσουν σοβαρό διεθνές ενδιαφέρον τα αποθέματα της Λεβαντίνης. Για την Κύπρο, σημειώνει, «χάθηκε πολύτιμος χρόνος για να αξιοποιήσει τουλάχιστον προς όφελός της το φυσικό αέριο που διαθέτει».