Το λυκόφως του αρχηγικού μοντέλου εξουσίας - Η πολιτική ως επάγγελμα και η ανανέωση στον ΔΗΣΥ

Όταν τον περασμένο Σεπτέμβριο ο Αβέρωφ Νεοφύτου κατέθετε την πρόταση για βοηθό Προέδρου της Δημοκρατίας με στόχο την επίλυση του ζητήματος των υπερεξουσιών που κατέχει ο ανώτατος άρχοντας της χώρας, το έπραττε διότι είχε ήδη διαισθανθεί τον φόβο της κοινωνίας απέναντι στη μεγάλη ισχύ που συγκέντρωσε ο ίδιος όλα αυτά τα χρόνια στην πολιτική. Η φράση «όποια πέτρα και αν σηκώσεις είναι από κάτω ο Αβέρωφ» περιέγραφε αυτήν ακριβώς την κατάσταση. Υπήρχε, δηλαδή, ο μεγάλος κίνδυνος αυτός ο πανίσχυρος πολιτικός άνδρας να αποκτήσει και τις υπερεξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας. Σενάριο τρομακτικό για πολλούς Κύπριους πολίτες. Έτσι, ο Αβέρωφ Νεοφύτου προσπάθησε να διασκεδάσει τους φόβους των πολιτών χωρίς καμία επιτυχία. Ήδη στο προεδρικό μέγαρο κατοικούσε ένας άλλος πανίσχυρος πολιτικός, ο οποίος έδειχνε να μην λογαριάζει κανένα θεσμό, φανερώνοντας τα μεγάλα ελλείμματα διαφάνειας και λογοδοσίας. Το διακύβευμα, λοιπόν, στην περίπτωση της υποψηφιότητας του Αβέρωφ Νεοφύτου ήταν η μεγάλη ισχύς που θα αποκτούσε ο συγκεκριμένος πολιτικός σε ένα περιβάλλον αδιαφάνειας, όπου οι δημοκρατικές διαδικασίες και οι θεσμοί είχαν τυπικό χαρακτήρα. Η κοινωνία δεν μπορούσε να αντέξει ακόμη μια πενταετία ασυδοσίας και αυθαιρεσίας. Ούτε καν το κόμμα της Δεξιάς δεν φαίνεται να θέλει να συνεχίσει να λειτουργεί στη βάση ενός αρχηγικού μοντέλου που δεν επιτρέπει τον έλεγχο.

«Το κράτος είμαι εγώ»

Η μακρά πορεία του Νίκου Αναστασιάδη και του Αβέρωφ Νεοφύτου στην πολιτική ζωή του τόπου είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρώσουν οι δύο αυτοί πολιτικοί μεγαλύτερη ισχύ και από το ίδιο το κράτος. Για παράδειγμα, ο Νίκος Αναστασιάδης συγκρούστηκε με ανεξάρτητους αξιωματούχους, όπως ο γενικός ελεγκτής και ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας. Μάλιστα, έφερε τον γενικό εισαγγελέα στο σημείο να φωνάξει «ντροπή!».

Η παρουσία του Νίκου Αναστασιάδη στην πολιτική ζωή έφτασε σχεδόν μισό αιώνα. Από ιδρυτικό μέλος του ΔΗΣΥ το 1976 και επαρχιακός γραμματέας της ΝΕΔΗΣΥ (1976-1985) εξελίχθηκε σε α΄ αντιπρόεδρος του κόμματος το 1990, ακολούθως αναπληρωτής πρόεδρος (1995) και το 1997 πρόεδρος της παράταξης. Επανεκλέγηκε πρόεδρος του ΔΗΣΥ το 1999, το 2003, το 2007 και το 2012. Σημειώνεται ότι το 1981 εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής και συνέχισε την κοινοβουλευτική του δράση μέχρι το 2013. Δηλαδή, έκανε κάτι περισσότερο από πέντε θητείες και ήταν 32 χρόνια βουλευτής. Μάλιστα, διετέλεσε και αναπληρωτής πρόεδρος της Βουλής (1996-2001). Το 2013, εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας και επανεξελέγη το 2018. Πρόκειται για 47 χρόνια συνεχούς παρουσίας στην πολιτική σκηνή που τον οδήγησαν στο ύπατο αξίωμα.

Όλα αυτά τα χρόνια, ο Νίκος Αναστασιάδης κατάφερε να συγκεντρώσει στα χέρια του τεράστια πολιτική ισχύ. Αυτό συνέβαινε σε ένα πολιτικό σύστημα χωρίς checks and balances. Δεν είναι τυχαίο που εν τέλει μέθυσε από τη μεγάλη δύναμη που απέκτησε και αποθρασύνθηκε τόσο πολύ, που απάνω σε μια τηλεφωνική συνομιλία με τον τότε διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Πανίκο Δημητρίαδη, του είπε με απειλητικό ύφος: «Δεν είμαι μόνο η μεγαλύτερη πουτάνα της πολιτικής, είμαι και η μεγαλύτερη πατρώνα». Το περιστατικό αυτό αναφέρει ο ίδιος ο κ. Δημητριάδης στο βιβλίο του «A Diary of the Euro Crisis in Cyprus». Ως γεγονός στα χέρια του Προέδρου Αναστασιάδη βρισκόταν η πατρωνία των αξιωμάτων και σ’ αυτόν θα έπρεπε να στραφούν οι διάφοροι θεσιθήρες.

Ο Νίκος Αναστασιάδης εξελίχθηκε σε έναν τρομερό πολιτικό αρχηγό που έριχνε τασάκια όταν θύμωνε στους συνεργάτες του και οργιζόταν σε κάθε κρίσιμη περίσταση. Έχασε κάθε ίχνος πολιτικής ευθιξίας που κανένα πολιτικό σκάνδαλο δεν μπορούσε να τον αγγίξει. Αντίθετα, δικαιολογούσε μέχρι και τα ταξίδια με ιδιωτικά τζετ Σαουδάραβα, λέγοντας ότι εξοικονόμησε «τέσσερα ολόκληρα εκατομμύρια ευρώ από τις διακινήσεις». Ο Νίκος Αναστασιάδης από το Πέρα Πεδί της επαρχίας Λεμεσού, μεταμορφώθηκε σε Λουδοβίκο της Κύπρου, αφού με τη στάση και τη συμπεριφορά του ήταν σαν να μας έλεγε «το κράτος είμαι εγώ». Δεν λειτουργούσαν οι μηχανισμοί ελέγχου.

Δεν είναι μόνο η εξουσία που συγκέντρωσε στα χέρια του αλλά και ο πλούτος. Είναι άγνωστο πόσο πλούτισε ο κ. Αναστασιάδης, αλλά είναι γνωστό ότι πέτυχε μια ραγδαία οικονομική άνοδο, εκμεταλλευόμενος την πολιτική του ιδιότητα και δύναμη. Είναι το δικό του Υπουργικό Συμβούλιο που αποφάσιζε για τις πολιτογραφήσεις ξένων επενδυτών, πολλοί από τους οποίους ήταν πελάτες του δικηγορικού γραφείου «Νίκος Χρ. Αναστασιάδης & Συνεταίροι Δ.Ε.Π.Ε».

«Το κόμμα είμαι εγώ»

Μακρά πολιτική διαδρομή είχε και ο Αβέρωφ Νεοφύτου. Το 1991 εξελέγη δήμαρχος της Πόλεως Χρυσοχούς και το 1996 βουλευτής της επαρχίας Πάφου. Ακολούθως, διορίστηκε υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων στην κυβέρνηση Γλαύκου Κληρίδη το 1999. Στις βουλευτικές εκλογές του 2006 εκλέχθηκε βουλευτής Λευκωσίας. Επανεξελέγη βουλευτής Λευκωσίας το 2011, το 2016 και το 2021. Στο μεταξύ, εξελέγη αναπληρωτής πρόεδρος του ΔΗΣΥ το 2003 και το 2013 πρόεδρος του κόμματος. Σε όλη αυτή τη διαδρομή, ο Αβέρωφ Νεοφύτου κατάφερε να συγκεντρώσει τόση πολιτική δύναμη που επικράτησε η άποψη ότι βρίσκεται αυτός πίσω από όλες τις καταστάσεις.

Από το 2013 που ο Αβέρωφ Νεοφύτου ανέλαβε την προεδρία του ΔΗΣΥ, τα συλλογικά όργανα του κόμματος άρχισαν να υπολειτουργούν. Ο πανίσχυρος αρχηγός του ΔΗΣΥ υποκατέστησε το κόμμα και πλέον ίσχυε η λουδοβίκεια λογική που λέει ότι «το κόμμα είμαι εγώ». Δεν είναι τυχαίο που και οι δύο υποψήφιοι για την προεδρία του ΔΗΣΥ, Αννίτα Δημητρίου και Δημήτρης Δημητρίου, υπόσχονται ότι θα υπάρχει συλλογική ηγεσία στο κόμμα, εάν εκλεγούν. Ούτε τυχαία είναι η κριτική που ασκήθηκε στον Αβέρωφ Νεοφύτου ότι αποφάσιζε μόνος του, χωρίς να ενημερώνει την υπόλοιπη ηγεσία του κόμματος.

Ο απερχόμενος πρόεδρος του ΔΗΣΥ δεν συγκέντρωσε μόνο πολιτική ισχύ αλλά και σημαντικό πλούτο, σε σημείο που οργίασαν οι φήμες για διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες του ίδιου σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Πρόκειται για φήμες που έπληξαν ανεπανόρθωτα την εικόνα του Αβέρωφ Νεοφύτου και οδήγησαν πολλούς συναγερμικούς σε άλλες επιλογές. Πάντως, ο ίδιος δεν κατάφερε να διασκεδάσει αυτές τις ανησυχίες πολλών μελών του κόμματος και της κοινωνίας ευρύτερα, αφού στην υποβολή των δηλώσεων Πόθεν Έσχες γινόταν αναφορά σε δωρεές χωραφιών από συγγενικά του πρόσωπα αξίας πέραν των 900 χιλιάδων ευρώ και καταθέσεις μόνο 854 ευρώ. Σύμφωνα με το Πόθεν Έσχες του 2021, ο Αβέρωφ Νεοφύτου είναι ο πιο πλούσιος από τους πολιτικούς αρχηγούς, με ακίνητα 5,7 εκατ. ευρώ, καταθέσεις 35,6 χιλ. ευρώ και χρέη 957 χιλ. ευρώ.

Και οι δύο πιο πάνω περιπτώσεις πολιτικών ηγετών αποτελούν ένα παράδειγμα του πως η πολιτική κινδυνεύει να καταστεί όχι απλώς βιοποριστικό, αλλά και κερδοσκοπικό επάγγελμα. Όταν η πολιτική ως επάγγελμα δεν λαμβάνει το ηθικό περιεχόμενο που της δίνει ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ και αποκτά κερδοσκοπικό χαρακτήρα, τότε η ασθένεια της διαφθοράς και της διαπλοκής δύσκολα θεραπεύονται. Η ενασχόληση με την πολιτική, λέει ο Βέμπερ, θα πρέπει να σημαίνει την υπηρέτηση δημόσιων υποθέσεων και όχι την απόκτηση δύναμης για τη δύναμη. Αυτό προϋποθέτει την αίσθηση του καθήκοντος και την ηθική της ευθύνης. Η περίπτωση του υπουργού Οικονομικών Κωνσταντίνου Πετρίδη, ο οποίος ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από την πολιτική, αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα πολιτικού με ηθική υπευθυνότητα.

Κατάργηση του νόμου

Το φαινόμενο του πανίσχυρου πολιτικού που καταστρατηγεί και εργαλειοποιεί τους θεσμούς για δικό του προσωπικό όφελος είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του κράτους να λειτουργήσει με βάση τους νόμους και τους κανονισμούς. Είναι αποτέλεσμα της κατάργησης του νόμου ο οποίος εγγυάται κάποιας μορφής δικαιοσύνη και αποκλείει την αυθαιρεσία του ενός. Όπως επισημαίνει ο Έλληνας ακαδημαϊκός Θάνος Λίποβατς, ο νόμος κινδυνεύει να καταργηθεί και να καταστρατηγηθεί όταν οι πολίτες εξιδανικεύουν τους πολιτικούς ηγέτες σε βαθμό που δεν μπορεί να λειτουργήσει ο ορθός λόγος. Πόσω μάλλον σε μια κοινωνία όπως η κυπριακή, όπου επικρατεί ο χαρισματικός τύπος εξουσίας και οι άνθρωποι υποτάσσονται σε κάποιον ηγέτη διότι πιστεύουν σε αυτόν και όχι επειδή το απαιτούν οι νόμιμοι θεσμοί. Για να προστατευθεί η κοινωνία ή μια οποιαδήποτε συλλογικότητα από την αυθαιρεσία του ενός, θα πρέπει ο ηγέτης να έχει τη θέληση και την ικανότητα να θέσει αυτοπεριορισμούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα αυτοπεριορισμού αποτελεί η απόφαση του Αβέρωφ Νεοφύτου να αποσύρει την υποψηφιότητά του έστω και την υστάτη. Είναι μια απόφαση που χαιρετίστηκε από αρκετούς, διότι ανοίγει τον δρόμο για πραγματική ανανέωση. Όμως, ένα κόμμα ή μια κοινωνία δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στη θέληση του ηγέτη για αυτοπεριορισμό. Θα πρέπει να θεσπίζονται νόμοι και κανονισμοί που θα θέτουν ορισμένους περιορισμούς στην εκάστοτε ηγεσία, όπως είναι ο καθορισμός συγκεκριμένου αριθμού θητειών. Στην περίπτωση του ΔΗΣΥ, δεν υπάρχει κάποιο όριο στις θητείες του προέδρου του κόμματος. Αυτό είναι ένα ζήτημα που έχει επιλυθεί σε επίπεδο πολιτείας, μετά την τροποποίηση του Συντάγματος από τη Βουλή το 2019 και τον περιορισμό των θητειών του Προέδρου της Δημοκρατίας σε δύο.

Ανανέωση

Η απόσυρση της υποψηφιότητας του Αβέρωφ Νεοφύτου και η διεκδίκηση της προεδρίας του ΔΗΣΥ από δύο νέους σε ηλικία πολιτικούς, δημιούργησε την αίσθηση ότι κάτι αλλάζει στο κόμμα της Δεξιάς. Για παράδειγμα, ο Νίκος Αναστασιάδης ήταν 51 ετών όταν ανέλαβε την προεδρία του κόμματος και ο Αβέρωφ Νεοφύτου 52. Ο Δημήτρης Δημητρίου είναι σήμερα 42 ετών και η Αννίτα Δημητρίου 38. Βέβαια, αυτό από μόνο του δεν συνιστά πολιτική άνοιξη. Ούτε το γεγονός ότι εάν εκλεγεί η Αννίτα Δημητρίου θα είναι η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του ΔΗΣΥ. Σίγουρα αυτά είναι πολύ σημαντικά στοιχεία που προμηνύουν έναν νέο κύκλο πολιτικής ζωής στον ΔΗΣΥ και στον τόπο μας. Όμως, το πιο σημαντικό είναι ο νέος ή η νέα πρόεδρος του ΔΗΣΥ να καταφέρει να πετύχει το μεγάλο ζητούμενο σήμερα: Να θέσει τους θεσμούς και τους κανονισμούς πάνω από τα πρόσωπα. Να βάλει ένα τέλος στο αρχηγικό μοντέλο εξουσίας.