Αλλάζει το τοπίο στη Μέση Ανατολή: Γυρίζουν σελίδα Τουρκία και Ισραήλ μετά από 12 χρόνια ψυχρότητας

Μια νέα εποχή στις διμερείς τους σχέσεις επιχειρούν να ανοίξουν Τουρκία - Ισραήλ μετά από 12 χρόνια έντασης και ψυχρότητας. Ήδη έχει προγραμματιστεί επίσκεψη στην Τουρκία του Ισραηλινού Προέδρου Ισαάκ Χέρτσογκ, στις 9-10 Μαρτίου. Μάλιστα το Τελ Αβίβ δείχνει έτοιμο να υποχωρήσει από τους όρους που έθετε στην Άγκυρα προκειμένου να βελτιώσουν τις σχέσεις τους και αφορούσαν την απαίτηση του Ισραήλ όπως η Τουρκία διακόψει τις επαφές με τη Χαμάς και απελάσει τα μέλη της παλαιστινιακής οργάνωσης από τη χώρα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Πρόεδρος του Ισραήλ θα επισκεφτεί στην Κύπρο και την Ελλάδα προτού ταξιδέψει στην Τουρκία. Πάντως, σε εξέλιξη βρίσκεται και μια διαδικασία επαναπροσέγγισης της Τουρκίας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπου γίνεται μια προσπάθεια να χτιστούν οι παράμετροι της περιφερειακής ασφάλειας στη Μέση Ανατολή, μετά και την αποχώρηση των Αμερικανών από την περιοχή. Εξελίξεις που επισπεύδονται λόγω ουκρανικής κρίσης. Για το νέο τοπίο που διαμορφώνεται στην περιοχή και τον αραβικό κόσμο μιλούν στον «Π» δύο ειδικοί σε θέματα Μέσης Ανατολής, εξηγώντας πώς αυτές οι γεωπολιτικές αλλαγές επηρεάζουν την Κύπρο.

Αρχίζοντας από την επαναπροσέγγιση Τουρκίας - Ισραήλ, η πολιτική αναλύτρια και ειδική σε θέματα Μέσης Ανατολής Εύα Κουλουριώτη επισημαίνει το γεγονός ότι «τα τελευταία τρία χρόνια παρατηρείται ηρεμία στις σχέσεις των δύο χωρών μετά από ένταση και ρήξη λόγω των περιφερειακών διαφορών τους κυρίως όσον αφορά τη Χαμάς και το Κουρδικό. Η ηρεμία αυτή δημιούργησε το ιδανικό έδαφος για την Άγκυρα να ξαναχτίσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ αργά και σταθερά. Το ίδιο πράττει γενικά στην περιοχή μετά την άφιξη Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο και την επιθυμία του Ερντογάν να επεκτείνει την τουρκική εξαγωγική αγορά σε μια προσπάθεια αναζωογόνησης της τουρκικής οικονομίας, που θα συμβάλει εκ νέου στην άνοδο της δημοτικότητάς του η οποία έχει πληγεί μεταξύ των Τούρκων ψηφοφόρων που ενδιαφέρονται για τα οικονομικά τους περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Αυτή η νέα στρατηγική ξεκίνησε με τη μείωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο και την απόσυρση από την Άγκυρα των ερευνητικών πλοίων, στη συνέχεια επεκτάθηκε προς την άμεση επικοινωνία μεταξύ Άγκυρας και Ριάντ και κορυφώθηκε πριν από λίγες μέρες με μια πολύ σημαντική επίσκεψη του Ερντογάν στην πρωτεύουσα των Εμιράτων, Άμπου Ντάμπι. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η πρόσκληση προς τον Πρόεδρο του Ισραήλ να επισκεφθεί την Άγκυρα. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι και το Ισραήλ ξεκίνησε πρόσφατα να χτίζει συμμαχίες στην περιοχή. Η Λευκωσία, η Αθήνα και το Άμπου Ντάμπι είναι οι βασικοί άξονες αυτής της συμμαχίας. Για τον λόγο αυτό ο Ισραηλινός Πρόεδρος θα επισκεφθεί την Αθήνα και τη Λευκωσία πριν μεταβεί στην Άγκυρα, για να επιβεβαιώσει ότι οποιαδήποτε νέα σελίδα ανοίξει με την Τουρκία δεν θα είναι σε βάρος των σχέσεων του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο».



Η πολιτική αναλύτρια και ειδική σε θέματα Μέσης Ανατολής Εύα Κουλουριώτη.

EastMed

Σε ό,τι αφορά την απόφαση των ΗΠΑ να αποσύρουν το ενδιαφέρον τους για τον αγωγό φυσικού αερίου EastMed, η κ. Κουλουριώτη εκτιμά πως αυτή η εξέλιξη δεν θα επηρεάσει τις επενδύσεις της Λευκωσίας σε αυτόν τον τομέα. «Παρά την επανάληψη της Ουάσινγκτον», τονίζει, «μέσω του πρέσβη της στην Αθήνα κ. Πάιατ και του State Department ότι η απόσυρση της υποστήριξης για το έργο EastMed σχετίζεται καθαρά με οικονομικούς και περιβαλλοντικούς λόγους, η απόφαση αυτή προκάλεσε μια αναταραχή στην Αθήνα κυρίως. Από την άλλη πλευρά, τα ενεργειακά σχέδια της Λευκωσίας δεν επηρεάζονται από αυτήν την αμερικανική κίνηση, λόγω του ότι η Κύπρος και το Ισραήλ είναι από τις πρώτες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου που έθεσαν τα ενεργειακά έργα σε προτεραιότητα και βρίσκονται ήδη σε προχωρημένα στάδια. Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι προς το συμφέρον τόσο της Αθήνας όσο και της Λευκωσίας να δείχνουν μεγάλη ευαισθησία στην απόσυρση της υποστήριξης των ΗΠΑ στον EastMed. Η Ουάσινγκτον είναι στρατηγικός εταίρος των δύο χωρών, επομένως δεν βλέπω αρνητικές επιπτώσεις αυτής της αλλαγής γραμμής στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Αθήνα ή τη Λευκωσία. Όσο για τις επιπτώσεις αυτού του βήματος στις σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσινγκτον, είναι μηδαμινές μπροστά σε ζητήματα που διαφωνούν αλλά και σε άλλα που μπορεί να φέρουν κοντά τα δύο μέρη, όπως η Ουκρανία, η Βοσνία και η Συρία».



Ουκρανική κρίση

Σε σχέση με την ουκρανική κρίση και τα θέματα ενεργειακή ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ανάγκη εξεύρεσης προμηθευτών φυσικού αερίου, η κ. Κουλουριώτη αναφέρει ότι «αυτό το θέμα θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα για την Ευρώπη από καιρό. Το να περιμένουν να ανέβει η θερμοκρασία στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα είναι ένα επικίνδυνο λάθος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με επικεφαλής το Βερολίνο και το Παρίσι, ενθάρρυνε τη Μόσχα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να αυξήσει το ανώτατο όριο των απαιτήσεων και των επιδιώξεών της στην Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη, μέσω της συσσώρευσης της εξάρτησής της από το ρωσικό αέριο. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι η αγορά φυσικού αερίου είναι μεγάλη και επεκτάσιμη εάν η Ευρώπη αναδιατάξει τις προτεραιότητές της. Γι' αυτό θεωρώ ότι η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσε να γίνει προτεραιότητα για τη γηραιά ήπειρο συμβάλλοντας στη διαφοροποίηση των πηγών φυσικού αερίου. Η γεωγραφική εγγύτητα και οι στρατηγικές σχέσεις που φέρνουν κοντά Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ ευνοούν την ομαλή δραστηριοποίηση των ευρωπαϊκών εταιρειών. Μάλιστα, η τουρκική κυβέρνηση διάβασε έγκαιρα αυτήν την εξέλιξη και γι' αυτό υπέγραψε συμβόλαια με το Αζερμπαϊτζάν, ώστε η Τουρκία να είναι ο αποκλειστικός διάδρομος για τυχόν συμφωνίες μεταξύ Μπακού και Ευρώπης. Στο ίδιο πλαίσιο, η μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας θα είναι στην κορυφή των συζητήσεων κατά την επίσκεψη του Προέδρου του Ισραήλ στην Άγκυρα».

Ερωτηθείσα εάν αναμένονται αλλαγές στο γεωπολιτικό σκηνικό της Μέσης Ανατολής, η κ. Κουλουρίωτη απάντησε πως «υπάρχουν δύο φλέγοντα ζητήματα που θα αποτελέσουν την αρχή σημαντικών και ευαίσθητων αλλαγών στην περιοχή. Το πρώτο είναι η ουκρανορωσική σύγκρουση που, εάν επεκταθεί και κλιμακωθεί στρατιωτικά και οδηγήσει στην επέμβαση του ΝΑΤΟ, μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας τάξης από τις επιπτώσεις της οποίας δεν θα ξεφύγει και η Μέση Ανατολή. Το άλλο σημαντικό περιφερειακό ζήτημα στην παρούσα φάση είναι το μέλλον των πυρηνικών συνομιλιών στη Βιέννη μεταξύ του Ιράν και των 4+1 χωρών. Η επίτευξη συμφωνίας θα σημάνει την οικονομική και πολιτική απελευθέρωση της Τεχεράνης κάτι που θα δυσαρεστήσει το Ισραήλ. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, θα ενθαρρύνει την ιδέα της οικοδόμησης μιας περιφερειακής συμμαχίας με τη μορφή του ΝΑΤΟ σε μικρογραφία, που θα περιλαμβάνει το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιορδανία, τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο. Αυτή η συμμαχία θα είναι επίσης πιο απαραίτητη υπό το πρίσμα της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων της Βιέννης να καταλήξουν σε συμφωνία, οπότε θα βρεθούμε απέναντι σε ένα πυρηνικό Ιράν και επομένως στην αρχή γεωπολιτικών αλλαγών που θα ξεκινήσουν από την Τεχεράνη για να επεκταθούν και να συμπεριλάβουν τη Μέση Ανατολή στο σύνολό της».



Ο διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής, Άρεφ Αλομπέιντ.

Τουρκία και Εμιράτα

Από την πλευρά του, ο διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής, Άρεφ Αλομπέιντ εξηγεί τους λόγους που η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αλλάζουν σελίδα στις σχέσεις τους.

«Υπάρχουν», όπως είπε, «αρκετοί λόγοι για την επαναπροσέγγιση Τουρκίας και Εμιράτων. Ο πρώτος σχετίζεται με τον εκβιασμό των κυβερνήσεων των ΗΠΑ, κυρίως επί της προεδρίας Τράμπ, προς τις πλούσιες αραβικές μοναρχίες, επίσης η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν δημιουργεί μεγάλη ανησυχία για την ασφάλεια των χωρών του Κόλπου, ανησυχία που φάνηκε μετά τις επιθέσεις των Χούθι της Υεμένης κατά στρατηγικών πετρελαιοπαραγωγικών εγκαταστάσεων, με αποτέλεσμα οι δύο χώρες να αναζητήσουν συμμάχους. Για παράδειγμα, η σαλαφική θεοκρατική Σαουδική Αραβία ζήτησε τους ελληνικούς Patriot για την άμυνά τους. Επιπρόσθετα, το Ιράν θεωρείται Νο1 εχθρός των μοναρχιών με εξαίρεση το Κατάρ. Συνεπώς το θέμα της ασφάλειας είναι ο καταλύτης για την όποια προσέγγιση προς τις χώρες του Κόλπου. Οποιαδήποτε συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα θα απελευθέρωνε δις δολάρια δεσμευμένα από τις δυτικές χώρες, τα οποία θα μπορούσαν να ενισχύσουν την επεκτατική πολιτική του Ιράν κατά των αραβικών μοναρχιών. Από την άλλη, η Τουρκία που επιθυμεί να καλύψει ένα μέρος της ασφάλειας των χωρών αυτών έχει μεγάλη ανάγκη από τα αραβικά επενδυτικά κεφάλια για την ήδη εξαντλημένη οικονομία της».



Νέο γεωπολιτικό σκηνικό

Συνεχίζοντας ο κ. Αλομπέιντ αναφέρει ότι το γεωπολιτικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο «αλλάζει επί καθημερινής βάσης μετά την εισβολή των ΗΠΑ κατά του Ιράκ το 2003 που είχε ως αποτέλεσμα οι Άραβες να χάσουν την εθνική τους ασφάλεια. Επίσης, ξεκίνησε ένας σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ τριών μη αραβικών χωρών (Ισραήλ, Τουρκία, Ιράν) για την ηγεσία της Μέσης Ανατολής. Επιπλέον, το φαινόμενο του ισλαμικού φονταμενταλισμού σαρώνει τις αραβικές χώρες, παρά την επικράτηση του μουσουλμανικού πληθυσμιακού στοιχείου. Οι περισσότερες αραβικές χώρες έχουν γίνει στόχος τρομοκρατικών επιθέσεων γεγονός που δεν ισχύει στην περίπτωση των παραπάνω μη αραβικών χωρών. Τέλος, λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθήκων εκατοντάδες χιλιάδες νέοι Άραβες εγκαταλείπουν καθημερινά τις χώρες ως πρόσφυγες. Ο δημογραφικός χάρτης σε χώρες όπως Συρία, Ιράκ, Λίβανο σε μια δεκαετία θα έχει αλλάξει ριζικά από τους νέους κατοίκους! Το γεγονός αυτό θα επηρεάζει τον υπάρχοντα ελληνικό πολιτισμό σε αυτές τις χώρες».



Τουρκία και Ισραήλ

Ερωτηθείς αν αναμένεται βελτίωση στις σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ, ο κ. Αλομπέιντ απάντησε ότι αυτές «έχουν επηρεαστεί τα τελευταία 12 χρόνια σε προσωπικό και πολιτικό επίπεδο (Ερντογάν και Μπενιαμίν Νετανιάχου) αλλά όχι οικονομικά. Όμως, οι αριθμοί καταδεικνύουν το πραγματικό επίπεδο των σχέσεων. Το 2009 ο αριθμός των διμερών εμπορικών και οικονομικών συναλλαγών ήταν περίπου 2,5 δις, ενώ το 2018 έφτασε τα 5 δις με προοπτική να προσεγγίσει τα 8 δις. Οι συναλλαγές σε άλλους τομείς, όπως της τρομοκρατίας και της ασφάλειας δεν διακόπηκαν ποτέ».



Η αχίλλειος πτέρνα των Τούρκων

Κληθείς να σχολιάσει το ενδεχόμενο της μεταφοράς ισραηλινού φυσικού αερίου στην Τουρκία, ο κ. Αλομπέιντ εξήγησε ότι το ενεργειακό κομμάτι είναι η αχίλλειος πτέρνα για μια νέα αναδυομένη οικονομική δύναμη όπως η Τουρκία. «Οι μειώσεις», πρόσθεσε, «του φυσικού αερίου από το Ιράν προς την τουρκική επικράτεια, οι απρόβλεπτες συνέπειες της ουκρανικής κρίσης, η επιθυμία της Άγκυρας να μειωθεί η εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο και η ακύρωση του East Med από τις ΗΠΑ αποτελούν παράγοντες που σπρώχνουν τους Τούρκους να τρέχουν προς το ισραηλινό φυσικό αέριο. Η Τουρκία δεν καλωσορίζει μόνο τη μεταφορά του ισραηλινού φυσικού αερίου προς την ΕΕ, αλλά υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να παρουσιάσουν οι Τούρκοι μεγάλη προσφορά στους Ισραηλινούς για την απορρόφηση όλου του ισραηλινού φυσικού αερίου από την τουρκική αγορά. Σαφώς αυτή είναι μια δελεαστική πρόταση και δεν νομίζω να την απορρίψει η ισραηλινή κυβέρνηση. Αυτή η πιθανή εξέλιξη δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως εχθρική ενέργεια απέναντι στην Ελλάδα και στην Κύπρο γιατί το χρήμα δεν έχει φίλους. Business is business».



Μεγάλος κίνδυνος

Το μεγάλο ερώτημα σε σχέση με όλες αυτές τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο είναι αν επηρεάζουν την Κύπρο και τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου. Δυστυχώς, σημειώνει ο κ. Αλομπέιντ, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι εξελίξεις αυτές να βγάλουν την Κύπρο και την Ελλάδα εκτός πεδίου. «Στην Ελλάδα και Κύπρο», συμπληρώνει, «δεν έχουμε σταθερή στρατηγική, ούτε σχεδιασμό για το πώς πρέπει να προσεγγίζουμε τις χώρες της Μέσης Ανατολής γενικά και τις αραβικές ειδικά. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τις παραδόσεις, έθιμα, την ιστορία και τη θρησκεία των λαών της περιοχής και πάντοτε ταυτίζουμε τους μουσουλμάνους με τους Τούρκους και ξεχνάμε ότι οι Άραβες μουσουλμάνοι ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία πάνω από 402 χρόνια. Η λέξη Τουρκία επηρεάζει την κάθε ελληνική προσέγγιση προς τα κράτη της περιοχής. Μια τέτοια αντίληψη δεν ευνοεί τα ελληνικά και τα κυπριακά συμφέροντα στον αραβικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή. Επιπλέον, οι δύο χώρες εδώ και δέκα χρόνια έχουν βάλει όλα τους τα αβγά στο ισραηλινό καλάθι».