Η «αδιέξοδη» ευρωτουρκική σχέση: Tι τελικά συμφέρει την Κύπρο και την Ελλάδα;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε στρατηγικό αδιέξοδο με την Τουρκία και οι συνέπειες λειτουργούν σωρευτικά σε βάρος της Κύπρου και της Ελλάδας. Στην τοξική ατμόσφαιρα με την Τουρκία στο Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά, γεννιέται το ερώτημα: τι τελικά συμφέρει στην Κύπρο και την Ελλάδα να γίνει με τις σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας;

To στρατηγικό αδιέξοδο βγαίνει αβίαστα μέσα από την ετήσια έκθεση που κυκλοφόρησε την Τετάρτη (12/10) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την πρώτη μέσα στις πρωτοφανείς συνθήκες αστάθειας για την Ευρώπη εδώ και 30 χρόνια. Η ΕΕ καταγράφει την Τουρκία ως «εταίρο – κλειδί» και επιδιώκει τη «σύμπραξη μαζί της», αλλά στην πράξη, τίποτα δεν προχωρά στην ευρωτουρκική σχέση. Αυτό συμβαίνει κατά κανόνα εδώ και χρόνια, ενώ η Τουρκία είναι κράτος υποψήφιο για ένταξη και ένας προνομιακός εταίρος.

Η απόλυτη στασιμότητα

Η ΕΕ βλέπει επίσης πολύ καθαρά «το στρατηγικό συμφέρον της για σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο». Το συνδέει άρρηκτα με την ανάπτυξη «μιας συνεργατικής και αμοιβαία επωφελούς σχέσης με την Τουρκία», όπως γράφει η Κομισιόν. Μια επιπρόσθετη παράγραφος για την Κύπρο και την Ελλάδα επαναλαμβάνεται κάθε φορά (copy – paste): «η ΕΕ αναμένει από την Τουρκία να σεβαστεί την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των κρατών μελών της».

Και πάλι τίποτα δεν προχωρά. Ούτε στην ευρωτουρκική σχέση, ούτε στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, η κατάσταση σήμερα έγινε πιο χαοτική από ποτέ κι ας είναι η Κύπρος κράτος μέλος της ΕΕ και η Τουρκία υποψήφια για ένταξη από το 2004. Όλα αυτά τα χρόνια, τα άλυτα προβλήματα έχουν δημιουργήσει πιο βαθιές περιπλοκές και η Τουρκία επανήλθε με αξιώσεις που είχε πριν από 20 χρόνια: δύο κράτη στην Κύπρο, γκρίζες ζώνες στις μη οριοθετημένες θαλάσσιες ζώνες, αμφισβητήσεις για το καθεστώς στα νησιά.

Η Κύπρος και η Ελλάδα θα πρέπει να προβληματιστούν από την παρατεταμένη στασιμότητα. Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει καμία διαδικασία σε εξέλιξη για την επίλυση των χρόνιων προβλημάτων. Στο Κυπριακό, οι διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ έχουν παραλύσει εδώ και 6 χρόνια και ο Ν. Αναστασιάδης θεωρείται συνυπεύθυνος γι’ αυτήν την κατάσταση. Στα ε/τ επίσης, ο διάλογος καρκινοβατεί και τα κανάλια επικοινωνίας διακόπηκαν.

Η προσέγγιση «copy-paste» της ΕΕ δεν παράγει κάποιου είδους υποχρέωση για την Τουρκία, αφού και η δική της ευρωτουρκική σχέση έχει παραλύσει, με την ευθύνη να βαραίνει και τις δύο πλευρές. Όλα, δηλαδή, τείνουν να γίνουν δυσεπίλυτα και περιχαρακωμένα. Δεν υπάρχουν χρονοδιαγράμματα, ούτε καν ένα ορόσημο πάνω στο οποίο να κτίσει κανείς για να υπάρξει κίνηση προς τα εμπρός.

Προφανώς γι’ αυτό όλα πάνε πίσω–πίσω. Από τότε, μάλιστα, που «ξηλώθηκε» η προσπάθεια για την επίλυση του Κυπριακού (2017), η κατάσταση επιδεινώνεται συνεχώς. Είναι άξιον απορίας πώς η Αθήνα και η Λευκωσία επαναπαύονται με εφήμερες αξιολογήσεις κάτω από πηχυαίους τίτλους των εφημερίδων «καταπέλτης στην Τουρκία». Μήπως ξεχνούν το θεμελιώδες ερώτημα, ποιος βρίσκεται υπό κατοχή και ποιος χάνει με τον χρόνο;

Ο ευρωπαϊκός ρόλος

Η ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά μόνο σε ένα συνεργατικό περιβάλλον με την Τουρκία που παράγει, ταυτόχρονα, αμοιβαία οφέλη στους άμεσα ενδιαφερόμενους, την Κύπρο και την Ελλάδα. Είναι σφάλμα να πιστεύει κανείς ότι κερδίζει μπροστά στους Ευρωπαίους, αν οι πρωταγωνιστές αντιδικούν με κάθε ευκαιρία, και να εκρήγνονται σε κάθε ευρωπαϊκό φόρουμ. Πού πήγε η διπλωματία, ο σχεδιασμός, τα προσεγμένα και μεθοδικά βήματα; Αυτά τα φαινόμενα κάνουν τους Ευρωπαίους εταίρους να κρατούν αποστάσεις. Μακριά από ...χαμένες υποθέσεις.

Η ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει καθοριστικά, αν τα άμεσα ενδιαφερόμενα μέρη –πόσω ακόμα τα κράτη μέλη της- προτείνουν με αξιοπιστία και συνέπεια μόνιμες και βιώσιμες λύσεις στα προβλήματά τους, κατά τρόπο ώστε να συμβάλλουν στο ευρύτερο ευρωπαϊκό συμφέρον. Το παράδειγμα της Κύπρου είναι το πλέον χαρακτηριστικό για να κάνει κανείς συγκρίσεις: πώς μπορεί κανείς να αξιοποιεί την ΕΕ και πώς να κάνει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή να την αχρηστεύει.

Από τότε που η Κύπρος έγινε πλήρες μέλος της ΕΕ, η ηγεσία της ποτέ δεν έθεσε την ουσία του προβλήματος στην ΕΕ. Αντίθετα, τη χρησιμοποιεί μονίμως και την εγκαλεί για στήριξη, μόνο όταν βγαίνουν στην επιφάνεια οι επιμέρους επιπλοκές του άλυτου Κυπριακού, της κατοχής και διαίρεσης στο νησί. Με ποιο στόχο; Tην καταγραφή τους σε ευρωπαϊκές αποφάσεις για να λειτουργήσουν ως -άλλο ένα ανάμεσα στα πολλά- εμπόδιο στις σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία. Είναι εξαιρετικά απογοητευτικό σήμερα η Αθήνα να …αντιγράφει την Κύπρο. Αυτού του είδους η διπλωματία είναι ακατανόητη. Αντί να στρέφει η ε/κ ηγεσία το βάρος της στην ΕΕ για την επίλυση του Κυπριακού, προτιμούσε να ταλαιπωρεί τα συμβούλια και να σπαταλεί το διπλωματικό κεφάλαιό της, πότε στην εφαρμογή του …Πρωτοκόλλου της Άγκυρας (2004), πότε στο μονομερές πάγωμα κεφαλαίων (2010) και πότε στην επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία (2018).

Είκοσι χρόνια μετά, η κυπριακή διπλωματία δεν πέτυχε κανέναν από τους «στόχους» της: το πρωτόκολλο δεν εφαρμόζεται, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κύπρο. Τα κεφάλαια πάγωσαν, αλλά παρέλυσε και όλη η διαπραγματευτική διαδικασία της Τουρκίας. Χάθηκαν τα …72 μικρά βέτο. Οι κυρώσεις μένουν στο συρτάρι. Εκτός από το διακηρυκτικό «copy-paste», η Κύπρος απώθησε την ΕΕ και κατέστρεψε τον καταλύτη της λύσης, την ένταξή της στην ΕΕ. Γιατί, έχασε και την αξιοπιστία της και κανείς δεν αντιλαμβάνεται τι ακριβώς θέλει στο Κυπριακό. Όλα σήμερα μπήκαν στον βωμό της εσωτερικής κατανάλωσης για τον απερχόμενο Κύπριο Πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη, που καταγγέλλει τους πάντες (9/10, ομιλία σε εκτοπισμένους Μόρφου): «θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως όσο η Διεθνής Κοινότητα, όσο η ΕΕ, εθελοτυφλούν, αποδέχονται ή ανέχονται την τουρκική συμπεριφορά. Δεν εξηγείται διαφορετικά η συμπεριφορά του κ. Ερντογάν. Είναι η ανοχή της Ευρώπης που τον εκτρέφει…».

ΕΕ και Κυπριακό

Κι όμως, τα γεγονότα δεν συνάδουν με τις καταγγελίες Αναστασιάδη. Η ΕΕ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στο Κυπριακό κατά τη διάρκεια της δεκαετούς διακυβέρνησής του και δεν πρέπει να παραπονιέται. Από τον Μάιο του 2015 μέχρι το καλοκαίρι του 2017 (Κραν Μοντανά), υπήρχε μομέντουμ για την επίλυση, χάρις την ανέλπιστη εκλογή του μετριοπαθούς Τ/Κ ηγέτη Μ. Ακιντζί. Η ΕΕ διόρισε απεσταλμένο της στην ομάδα του ΟΗΕ που έκανε τις διαπραγματεύσεις, που πρόσφερε πλήρη τεχνική βοήθεια για τη συμβατότητα του ευρωπαϊκού κεκτημένου με τις πρόνοιες της λύσης. Ο Μ. Ακιντζί συμφώνησε με τον Ν. Αναστασιάδη στην πλήρη εφαρμογή του acquis με μία μόνο μόνιμη εξαίρεση, αυτή που θα τερμάτιζε τον εποικισμό και θα διασφάλιζε οριστικά την πληθυσμιακή ισορροπία Ε/Κ και Τ/Τ στο νησί, στο ιστορικό ποσοστό 80 – 20. Στην κορύφωση της προσπάθειας για επίλυση (α’ εξάμηνο 2017), η ΕΕ εκπροσωπήθηκε από τον πρόεδρο της Επιτροπής Ζ. Κ. Γιούνκερ και την ύπατη εκπρόσωπο Φ. Μογκερίνι, στις δύο διασκέψεις του ΟΗΕ για την Κύπρο. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι είχαν καθοριστική συμβολή στη στήριξη του πλαισίου Γκουτέρες για τερματισμό των επεμβατικών δικαιωμάτων και την αποχώρηση του στρατού. Περαιτέρω, ο Γιούνκερ κατέθεσε πρόταση της Κομισιόν για χρηματοδότηση της επανένωσης της Κύπρου με 3,2 δισεκατομμύρια ευρώ! Τότε, η Τουρκία είχε λόγους να ευθυγραμμιστεί με μια ομοσπονδιακή διευθέτηση στην Κύπρο, γιατί θα άνοιγε την ενεργειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο και την αναζωογόνηση της ευρωτουρκικής σχέσης με βάση τη δήλωση ΕΕ – Τουρκίας, του Μαρτίου 2016. Τώρα, όλα είναι σε διαλυμένο τοπίο.

Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)