Ο Λεόντιος Ιεροδιακόνου για τους χειρισμούς του Προέδρου Αναστασιάδη στο Κυπριακό και ένας επίλογος για τη μοιραία ηγεσία

*Κύρια φωτογραφία: Στις 26 Δεκεμβρίου 2002, πάνω από 30,000 Τουρκοκύπριοι διαδήλωσαν στα κατεχόμενα υπέρ της επανένωσης τής Κύπρου και ενάντια στον Ραούφ Ντενκτάς.

Πέντε δεκαετίες ουτοπικοί στόχοι

Με αφορμή το νέο βιβλίο του Λεόντιου Ιεροδιακόνου, «Μοιραία Ηγεσία (1948-2021), ο Μακάριος και οι συνεχιστές», ο «Π» δημοσίευσε μια εκτεταμένη συνέντευξη του συγγραφέα, σε τρεις συνεχόμενες κυριακάτικες εκδόσεις. Στο σημερινό, γ' και τελευταίο μέρος, ο κ. Ιεροδιακόνου αναφέρεται στην περίοδο της Προεδρίας του Νίκου Αναστασιάδη - από την ημέρα που ανέλαβε Πρόεδρος, το 2013 (πρώτη θητεία), μέχρι και το 2021. Και κλείνει με πικρό επίλογο/ανάλυση, για τα τραγικά 70 χρόνια του Κυπριακού, το οποίο χειρίστηκαν ηγέτες αμελέτητοι, που έβαζαν ουτοπικούς στόχους και είχαν προτεραιότητα την πολιτική τους καριέρα. Ο κ. Ιεροδιακόνου διετέλεσε βουλευτής και αντιπρόεδρος τού ΔΗΣΥ, καθώς και υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων της κυβέρνησης Κληρίδη (1997-1999).

Πρώτη φορά χάρτες

«Μία νέα προοπτική για λύση του Κυπριακού παρουσιάστηκε, όταν στην Προεδρία της Δημοκρατίας βρέθηκε ο Νίκος Αναστασιάδης -από τον Φεβρουάριο του 2013, γνωστός για το ρόλο του στο σχέδιο Ανάν- και ο Μουσταφά Ακιντζί στην ηγεσία των Τ/Κ - από τον Απρίλιο του 2015, γνωστός για τις κυπροκεντρικές θέσεις του. Με τις διαπραγματεύσεις των δύο ηγετών, από το καλοκαίρι του 2015 μέχρι τον Ιανουάριο του 2017, είχε σημειωθεί σημαντική πρόοδος. Στην έκθεσή του το 2017, ο ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών σημειώνει ότι οι διάφορες πτυχές της ΔΔΟ με πολιτική ισότητα, έχουν συζητηθεί και 'σε μεγάλο βαθμό είχαν συμφωνηθεί'. Μάλιστα, στη Διάσκεψη του Ιανουαρίου, οι δύο συνομιλητές 'για πρώτη φορά στην ιστορία των διαπραγματεύσεων', αντάλλαξαν 'χάρτες, με τους οποίους οριοθετούσαν τα εσωτερικά διοικητικά σύνορα'».

Επιθέσεις στον ΓΓ

Όμως, στη Διάσκεψη του Κραν Μοντανά, που ακολούθησε πέντε μήνες αργότερα, οι συνομιλίες οδηγήθηκαν τελικά, στο πιο δύσκολο αδιέξοδο. Στην αρχή, ο ΓΓ παρουσίασε ένα πλαίσιο για το Κυπριακό, που αποτελείτο από έξι κεφάλαια και το οποίο θεωρήθηκε θετικό από την ε/κ πλευρά. Μεταξύ άλλων, πρότεινε τον τερματισμό του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης, την κατάργηση της Συνθήκης Εγγυήσεων και την αντικατάστασή της, με τη δημιουργία ενός μηχανισμού, παρακολούθησης της λύσης. Τον περασμένο Νοέμβριο, είχαν δημοσιευθεί, στον κυπριακό Τύπο, μια σειρά από πρακτικά των ΗΕ σχετικά με τις εργασίες της Διάσκεψης στον Κραν Μοντανά. Οι τοποθετήσεις και οι ερμηνείες που δόθηκαν από διάφορα ΜΜΕ, κόμματα, πολιτικούς, δημοσιογράφους και αρθρογράφους, είναι διαφορετικές αλλά και αλληλοσυγκρουόμενες. Δυστυχώς, η συζήτηση στράφηκε από μερικούς και εναντίον του ΓΓ. Ακόμα χειρότερο, ο ΓΓ δέχθηκε επιθέσεις και από επίσημα στόματα».

Ευχαριστίες στον ΓΓ

«Πάντως, εκείνοι που συνόδευαν τον Πρόεδρο και έζησαν από κοντά τη διάσκεψη, εκφράστηκαν με πολύ θετικά σχόλια για τη μεθοδικότητα του Γκουτέρες. Μάλιστα, ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος, την επομένη της διάσκεψης, ευχαρίστησε εκ μέρους του Προέδρου 'τον ΓΓ των ΗΕ, που με την εδώ παρουσία του και τον τρόπο προσέγγισης στα εκκρεμούντα θέματα, επέδειξε ότι αντιλαμβάνεται τις αρχές εκείνες, που πρέπει να διέπουν μια συνολική λύση του Κυπριακού'. Εξάλλου, ένεκα ακριβώς του εποικοδομητικού ρόλου που διαδραμάτισε ο ΓΓ και το θετικό πλαίσιο που πρότεινε στη Διάσκεψη του Κραν Μοντανά, η επίσημη θέση μας, από τότε, είναι να αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις απ’ εκεί που έμειναν σε εκείνη τη διάσκεψη».

Στρατηγική συμφωνία

«Όταν όμως στις 30 Απριλίου 2018, ο Ακιντζί πρότεινε ανοικτά ότι αν η ε/κ πλευρά αποδέχεται 'το πλαίσιο Γκουτέρες', τότε να το ανακοινώσουμε ως 'στρατηγική συμφωνία πακέτο', η ε/κ πλευρά δεν ανταποκρίθηκε. Αυτή τη συμπεριφορά μόνο οι τρεις πρωταγωνιστές μπορούν να την εξηγήσουν. Μελετώντας τα πρακτικά των ΗΕ, το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι ο Πρόεδρος δεν έδειξε την απαιτούμενη προετοιμασία, προσοχή και υπευθυνότητα, στην προσέγγιση των συνομιλιών. Δυστυχώς, οι εκ των υστέρων ισχυρισμοί από τον Πρόεδρο και τους άλλους δύο πρωταγωνιστές, για αδιαλλαξία του Τσαβούσογλου, θα μπορούσαν να είναι πιο πειστικοί, αν αυτό αποδεικνυόταν και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».

Επίλογος

Στον επίλογό του, ο Λεόντιος Ιεροδιακόνου επισημαίνει ότι στην πολιτική, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς, υπάρχουν πολλοί τρόποι και μέθοδοι για την επίτευξη ενός στόχου. «Γενικεύοντας (με όλες τις αδυναμίες που έχει μια γενίκευση), υπάρχουν δύο βασικές μέθοδοι για την επίτευξη ενός στόχου: (α) Η άμεση. Η απευθείας δηλαδή πορεία προς τον τελικό στόχο (αυτή η μέθοδος ευνοεί το ισχυρό μέρος). (β) Η έμμεση (εξελικτική). Η μακροπρόθεσμη πορεία διά μέσου μιας σειράς από μέσα και στόχους» συμπληρώνει.

Οι Μακαριακοί

«Τα κατάλοιπα της πολιτικής κουλτούρας του Μακαρίου (μεταξύ των οποίων ήταν και να θέτει στόχους, χωρίς να μελετά τα μέσα που διαθέτει, για την υλοποίησή τους), με διαφοροποιήσεις κληρονομήθηκαν από πολλούς μεταγενέστερους πολιτικούς, ακόμα και από μεταγενέστερους Προέδρους. Γενικεύοντας, μπορεί να λεχθεί ότι, από τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή, και ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Μακαρίου, άρχισαν να διαμορφώνονται δύο γενικές τάσεις, όσον αφορά τους χειρισμούς του Κυπριακού. Δυο κύριες σχολές πολιτικής σκέψης. Στην πρώτη σχολή ανήκουν, κατά κανόνα, οι συνεχιστές της πολιτικής κουλτούρας που άφησε πίσω του ο Μακάριος. Πολιτικά πρόσωπα, οργανωμένες ομάδες, ακόμα και πολιτικά κόμματα πρόβαλλαν ως κύριο λόγο της ύπαρξής τους την υποστήριξη προς τις πολύτιμες παρακαταθήκες του. Δεν είναι τυχαίο που στον αποκαλούμενο ενδιάμεσο κομματικό χώρο, υπήρχε στο παρελθόν και σ’ έναν βαθμό υπάρχει μέχρι σήμερα, ανταγωνισμός στο να πείσουν ποιοι είναι περισσότερο Μακαριακοί. Αυτή η πρώτη σχολή προβάλλει προχωρημένους στόχους - τελικούς ή σχεδόν τελικούς: Όπως θέμα εισβολής, κατοχής και απελευθέρωσης, ανάκτηση των σκλαβωμένων εδαφών μας, άμεση φυγή των ξένων στρατευμάτων, άμεση κατάργηση των εγγυήσεων, άμεση επιστροφή όλων των προσφύγων στα σπίτια και τις περιουσίες τους, και άλλα παρόμοια. Ασφαλώς αυτούς τους στόχους τους επιθυμούν όλοι οι Έλληνες της Κύπρου».

Οι ρεαλιστές

«Ώς εδώ όμως είναι η πλευρά του επιθυμητού. Μόλις τεθεί το ερώτημα: Με ποιον τρόπο, κάτω από τις περιστάσεις και τα τετελεσμένα που δημιούργησε η τουρκική εισβολή, μπορούν να επιτευχθούν οι πιο πάνω στόχοι; Τότε, διαμορφώνεται η δεύτερη σχολή. Αυτή η σχολή παρουσιάζεται πιο ρεαλιστική. Φαίνεται έτοιμη να δεχθεί μια συμβιβαστική λύση. Λύση που να απέχει αισθητά -αρχικά τουλάχιστον- από τους πιο πάνω επιθυμητούς στόχους. Λύση ανάγκης. Σαν λύση ανάγκης, η δεύτερη σχολή δεν τη θεωρεί ως τελικό στόχο, αλλά σαν έναν σημαντικό σταθμό που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν μέσο, για περαιτέρω προσέγγιση στους τελικούς/επιθυμητούς στόχους σε μια αλυσιδωτή μακροπρόθεσμη πορεία μέσων και στόχων».

Συνεχές αδιέξοδο

«Με άλλα λόγια, κατά το στάδιο της εξεύρεσης λύσης οι δύο σχολές υιοθετούν διαφορετικούς στόχους. Η πρώτη θέτει τελικούς/επιθυμητούς. Η δεύτερη στόχους ανάγκης, συμβιβασμού και μεσοπρόθεσμους. Όμως παρ’ όλο που κατά το στάδιο της λύσης οι δύο σχολές θέτουν διαφορετικούς στόχους, εντούτοις υιοθετούν την ίδια μέθοδο. Την έμμεση μέθοδο. Δηλαδή, την εξεύρεση λύσης μέσω ειρηνικών συνομιλιών. Η μέθοδος αυτή μπορεί να οδηγήσει μόνο σε λύση που να περιέχει ουσιαστικούς συμβιβασμούς. Μάλιστα, τέτοιους συμβιβασμούς, τους οποίους η πρώτη σχολή τους απορρίπτει πριν τους συζητήσει. Άρα υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ στόχων και μεθόδου. Σίγουρα, ενόσω παραμένει κάποιος στον χώρο του επιθυμητού, πρέπει να αλλάξει και μέθοδο. Διαφορετικά οι στόχοι παραμένουν ουτοπικοί και οδηγούν σε ένα συνεχές αδιέξοδο. Είναι αυτοαναιρούμενοι».

Τετελεσμένα

«Αφέθηκε έτσι το ισχυρό μέρος -που είχε τη δύναμη να χρησιμοποιήσει την άμεση μέθοδο το 1974- να εμπεδώνει ανενόχλητα τα τετελεσμένα που απέκτησε δυναμικά και παράνομα. Δυστυχώς, η Τουρκία τα τελευταία 47-48 χρόνια κατάφερε να εδραιώσει καταστάσεις σχεδόν σε όλους τους τομείς: στο εδαφικό, στην οικονομία, στον πολιτισμό, στο περιβάλλον, στη δημογραφία κ.ά. Πολλά από αυτά τα τετελεσμένα δεν είναι αναστρέψιμα ή πλήρως αναστρέψιμα. Οι τελικοί στόχοι που βάζουν οι υποστηρικτές της πρώτης σχολής για να υλοποιηθούν, προϋποθέτουν είτε στρατιωτική υπεροχή είτε υπεροχή στη 'διεθνή βασική επιρροή' είτε και στα δύο. Με τις συνομιλίες δεν μπορείς να υλοποιήσεις στόχους, η πραγματοποίηση των οποίων μπορεί να γίνει μόνο με επίδειξη δυναμικής ισχύος, όσο έξυπνους και ικανούς συνομιλητές και διπλωμάτες και αν διαθέτουμε».

Διεθνοποίηση

«Μετά την τουρκική εισβολή το κύριο -αν όχι το μοναδικό- όπλο που διέθετε η Κύπρος ήταν η διεθνοποίηση. Η προβολή ουτοπικών στόχων εξουδετερώνει τον όποιο θετικό ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει ο διεθνής παράγοντας. Η διεθνοποίηση μπορεί να βοηθήσει μέχρι ενός σημείου: Αναγκαστικά οδηγεί σε εξεύρεση λύσης συμβιβασμού. Δεν μπορεί να προσφέρει απόλυτη επίτευξη τελικών στόχων, οι οποίοι ουσιαστικά μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο με νικηφόρο πόλεμο. Τέλος, πρέπει να ομολογήσουμε ότι η διεθνοποίηση κατά καιρούς μας πρόσφερε σχέδια και προτάσεις συμβατές με την έμμεση μέθοδο. Για παράδειγμα, προέβλεπαν να επιστρέψουν κάτω από ε/κ διοίκηση, εδάφη που θα επέτρεπαν την επανεγκατάσταση μέσα σε υποφερτά χρονικά πλαίσια ακόμα και της πλειοψηφίας των προσφύγων στα σπίτια και τις περιουσίες τους. Παράλληλα, δημιουργούσαν και την προοπτική επιστροφής κάτω από τ/κ διοίκηση. Ταυτόχρονα, προέβλεπαν τη σταδιακή αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων. Αν τέτοιοι συμβιβασμοί γίνονταν αποδεκτοί και υλοποιούνταν, θα διάνοιγαν ευρύτερους ορίζοντες και θα ενθάρρυναν την περαιτέρω ενοποίηση της οικονομίας, της κουλτούρας, του πληθυσμού, ακόμα και του εδάφους».

Διεθνή συμφέροντα

«Πέραν της διεθνοποίησης, τα κύρια αμυντικά μέσα που διέθετε η ε/κ κοινότητα είναι η μεγάλη υπεροχή στον πληθυσμό (80:20) και η δύναμη στον οικονομικό τομέα. Αυτά τα μέσα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά μόνο τοπικά και με την έμμεση μέθοδο. Ποτέ δεν καταφέραμε να χρησιμοποιήσουμε σωστά αυτές τις υπεροχές (μέσα). Με την αμελέτητη και άκαιρη διεθνοποίηση του Κυπριακού τη δεκαετία του ’50, ενεργοποιήθηκαν τα διεθνή συμφέροντα, τα οποία όχι μόνο αναχαίτισαν τις τοπικές υπεροχές αλλά τις υπερφαλάγγισαν. Με την ανεξαρτησία -που μπορούσαν να επανέλθουν οι τοπικές υπεροχές- πάλι αμελέτητα και άκαιρα ενεργήσαμε με τρόπο που ενεργοποιήθηκαν τα διεθνή συμφέροντα, φτάνοντας δυστυχώς μέχρι και την τουρκική εισβολή».

Πολιτικές καριέρες

«Έκτοτε και για σχεδόν πέντε δεκαετίες, είτε διότι προβάλλουμε ουτοπικούς στόχους (απραγματοποίητους με τα μέσα που διαθέτουμε), είτε για προστασία της πολιτικής καριέρας κάποιων, είτε για διάφορες άλλες πολιτικές σκοπιμότητες, δεν καταφέραμε να φτάσουμε σε μία υπό τις περιστάσεις εθνικά αποδεκτή λύση. Αυτή η κατάσταση, δυστυχώς, συντηρεί την παρουσία των συμφερόντων της Τουρκίας, με την οποία δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε με δυναμικά μέσα, δηλαδή με την άμεση μέθοδο. Έτσι αδυνατούμε να υιοθετήσουμε την έμμεση μέθοδο, η οποία θα πρόσφερε τη δυνατότητα σταδιακής ανατροπής του status quo. Μόνο μετά από λύση θα μπορέσουν να αναπτυχθούν φυσιολογικές σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων μέσα στο ευρύτερο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

kateliadi@politis-news.com

[Διαβάστε το α’ μέρος της συνέντευξης Ιεροδιακόνου εδώ: https://politis.com.cy/497519/article και το β’ μέρος εδώ: https://politis.com.cy/499920/article].