Γιατί τα Ηνωμένα Έθνη αρνούνται να αγγίξουν την ουσία του Κυπριακού;

Όσο συνεχίζεται η αποτελμάτωση στο Κυπριακό, το αίτημα των Τουρκοκυπρίων για δύο κράτη φαίνεται να έχει αρχίσει να απασχολεί ακόμα και τα Ηνωμένα Έθνη και δη τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Στην τελευταία του έκθεση, έχουν γίνει μάλιστα κάποιες αναφορές, γεγονός που προκάλεσε και τον δημόσιο σχολιασμό ακόμα και του Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη. Οι διαμαρτυρίες εστιάζονται, προς το παρόν, στο ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ καταγράφει στην έκθεσή του κινήσεις των Τ/Κ σε ό,τι αφορά το θέμα της αναγνώρισης της κυριαρχικής τους ισότητας, τη στιγμή που το αίτημα αυτό θεωρείται εκτός πλαισίου λύσης και δεν υπάρχει σε κανένα ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών. Την ίδια στιγμή στην έκθεση του δεν γίνεται καμιά αναφορά στο συμφωνημένο πλαίσιο λύσης του Κυπριακού, δηλαδή στη λύση Ομοσπονδίας.

Οι προκλήσεις

Ποια είναι η ακριβής αναφορά του Αντόνιο Γκουτέρες στο προσχέδιο της έκθεσής του στις 14 Ιουνίου; Αναφέρει: «Στην προσπάθειά τους να προωθήσουν τη στενότερη συνεργασία μεταξύ των κοινοτήτων, οι τοπικοί και διεθνείς φορείς εξακολουθούν να έρχονται αντιμέτωποι με προκλήσεις και εμπόδια που συνδέονται με το καθεστώς του βορρά και τις ανησυχίες σχετικά με την 'αναγνώριση'. Η πολιτική των Ηνωμένων Εθνών για την Κύπρο διατηρείται, όπως και οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετικά με το θέμα, επαναλαμβάνω λοιπόν ότι οι ανησυχίες σχετικά με την αναγνώριση δεν θα πρέπει να αποτελούν από μόνες τους εμπόδιο για αυξημένη συνεργασία».

Η τοποθέτηση αυτή του Αντόνιο Γκουτέρες, που αποδίδεται στον νέο του αντιπρόσωπο στην Κύπρο Κόλιν Στιούαρτ, φαίνεται να επαναφέρει το λεκτικό των εκθέσεων του ΟΗΕ που ετοίμασε ο Αλβάρο Ντε Σότο το 2004, μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν από τους Ελληνοκυπρίους. Λογικά, οι αναφορές αυτές έχουν κτυπήσει καμπανάκι. Όπως ο κ. Ντε Σότο το 2004, ο κ. Στιούαρτ καταγράφει σε επίσημο έγγραφο του ΟΗΕ το θέμα της αναγνώρισης των Τ/Κ ως κάτι που συζητείται και απασχολεί, με την Ε/κ πλευρά να διαμαρτύρεται. Ο φόβος είναι εύλογος και όπως έγινε και το 2004, θα μπορούσε να πάρει προεκτάσεις υπό μορφή δύο ερωτημάτων: 1. Πόσο θα κρατηθούν οι Τ/Κ σε κατάσταση πολιτικής απομόνωσης και μάλιστα εν μέσω μιας τεράστιας οικονομικής κρίσης; 2. Ποιο είναι το πολιτικό μέλλον των Τουρκοκυπρίων χωρίς λύση του Κυπριακού;

Αρκετοί Κύπριοι διπλωμάτες μιλούν για μια σταδιακή στροφή του ΟΗΕ στο Κυπριακό, σε αναζήτηση άλλων διεξόδων διαχείρισής του, από τη στιγμή που δεν φαίνεται ότι μπορεί να λυθεί. Τι εννοούν τα Ηνωμένα Έθνη σε ελεύθερη μετάφραση; Ασχέτως αν γίνονται συζητήσεις για το θέμα αναγνώρισης δυο κρατών όπως το θέτουν οι Τ/Κ, οι δύο πλευρές από τη στιγμή που έχουν αποτύχει να συνεννοηθούν επί της ουσίας, πρέπει να επιχειρήσουν να συνεργαστούν σε διάφορα άλλα θέματα χαμηλής πολιτικής. Συμπερασματικά, τα Ηνωμένα Έθνη δεν παρεμβαίνουν δραστικά ώστε να τερματίσουν τη συζήτηση σε ό,τι αφορά τα θέματα αναγνώρισης που εγείρουν οι Τ/Κ, όπως θα ήθελε η Ελληνοκυπριακή πλευρά, αλλά επικεντρώνονται στα θέματα καθημερινής συνεργασίας.

Αν η εκτίμηση αυτή είναι ορθή, τότε θα μπορούσε κάποιος να συμπληρώσει ότι η στάση του Αντόνιο Γκουτέρες βρίσκεται πολύ πιο κοντά στις προτάσεις Τατάρ για «συνεργασία των δύο οντοτήτων στην Κύπρο σε θέματα καθημερινότητας», παρά στα ΜΟΕ του Προέδρου Αναστασιάδη για επιστροφή του Βαρωσιού στον ΟΗΕ και έναρξη επίσημων πτήσεων από το αεροδρόμιο της Τύμπου, πρόταση που ενέχει υψηλό δείκτη δυσκολίας στην υπολοποίησή της.

Το ότι η Τ/κ κοινότητα αντιμετωπίζεται ως χωριστή οντότητα από τα Ηνωμένα Έθνη είναι, εξάλλου, κάτι που φαίνεται και από τον δισταγμό του Αντόνιο Γκουτέρες να διορίσει αντιπρόσωπό του στο Κυπριακό. Σε αντίθεση με το παρελθόν, σήμερα λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη τις αντιδράσεις και τους όρους που θέτει η Τ/κ πλευρά σε ό,τι αφορά τους όρους εντολής του αντιπροσώπου του.

Στροφή

Στέλεχος του ΟΗΕ στην Κύπρο ανέφερε στον Πολίτη «ότι τα Ηνωμένα Έθνη εξακολουθούν να στηρίζουν τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις του ΟΗΕ. Από την άλλη, η μακροχρόνια διένεξη συνεχίζεται, οπότε απαιτείται τουλάχιστον συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων».

Ευρωπαίος διπλωμάτης τόνισε στον Πολίτη ότι «η στροφή αυτή είναι αποτέλεσμα της απογοήτευσης του Αντόνιο Γκουτέρες για την κατάσταση στην Κύπρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι θέλει κάποιος στον ΟΗΕ να αναγνωρισθεί κράτος στον βορρά, αλλά υπάρχει τεράστια κόπωση από τις αδιέξοδες ρητορικές των δύο πλευρών». Από την άλλη, σύμφωνα με τον ίδιο διπλωμάτη, «δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται η συνεχής αναβάθμιση της Τουρκίας, ιδιαίτερα μετά το Ουκρανικό. Μην ξεχνάτε ότι μόλις προ ημερών, ο Αντόνιο Γκουτέρες με τη μεσολάβηση της Τουρκίας κατάφερε να δώσει λύσεις στο θέμα των σιτηρών της Ουκρανίας. Μιλούμε για ένα πρόβλημα που έχει να κάνει με το αν θα πεινάσει ή όχι η Αφρική και η Ασία. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη έπεσε στα πόδια της Τουρκίας ώστε να επιτρέψει τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ με την ένταξη της Σουηδίας και της Φιλανδίας».

Το τέλμα

Εν ολίγοις, αυτό που εξάγεται μέσα από τη μετάφραση της γλώσσας των διπλωματών είναι ότι το Κυπριακό, που μένει άλυτο από το 1974, δεν μπορεί να έχει την ίδια βαρύτητα με άλλα προβλήματα και μάλιστα μεγαλύτερα και πολύ πιο σημαντικά, διότι αφορούν την παγκόσμια οικονομία.

Η πλειοψηφία των Ε/Κ πολιτικών κατηγορεί γι' αυτήν την κατάσταση τη Διεθνή Κοινότητα για υποκρισία και πρόσφατα και τα Ηνωμένα Έθνη, διά δηλώσεων του ίδιου του Προέδρου Αναστασιάδη. Οι κατηγορίες αυτές, δυστυχώς για τους Ελληνοκυπρίους που είδαν την πατρίδα τους το 1974 να διχοτομείται, δεν φαίνεται να έχουν σήμερα ιδιαίτερο αντίκρυσμα. Ούτως ή άλλως, η Ε/κ πλευρά και η ηγεσία της, ακόμα και μέσα από τις ίδιες εκθέσεις του Γενικού Γραμματέα, δεν φαίνεται να έχει το πάνω χέρι, απεναντίας, εμφανίζεται ως έχουσα ίση ευθύνη για το αδιέξοδο. Οπότε, η επικέντρωση σε θέματα χαμηλής πολιτικής είναι μονόδρομος για τα Ηνωμένα Έθνη. Αναφέρει χαρακτηριστικά στην έκθεσή του ο Αντόνιο Γκουτέρες, στην τελευταία του έκθεση ημερομηνίας 14 Ιουνίου 2022: «Ελλείψει προοπτικών συνομιλιών διευθέτησης μεταξύ των μερών, η εμπιστοσύνη στην πιθανότητα να βρεθεί κοινός τόπος για την πορεία προς τα εμπρός παρέμεινε χαμηλή, με την προσοχή πλέον να επικεντρώνεται κυρίως σε εσωτερικά ζητήματα και στις δύο κοινότητες».

Για να συνεχίσει ο κ. Γκουτέρες, αποδίδοντας ίσες ευθύνες και στις δύο κοινότητες: «Η δημόσια συζήτηση για το Κυπριακό απλώς αντανακλά τις διαφορετικές θέσεις των πλευρών συνολικά. Ένα ασταθές εσωτερικό πολιτικό τοπίο και στις δύο πλευρές του νησιού δημιούργησε πρόσθετες προκλήσεις. Οι δράσεις που αναλήφθηκαν εντός και δίπλα στη νεκρή ζώνη και από τα δύο μέρη, τα επίμονα εμπόδια στο διακοινοτικό εμπόριο και τις επαφές, η συνεχιζόμενη προκλητική ρητορική και η έλλειψη προόδου στην αντιμετώπιση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας που σχετίζονται με το περιφραγμένο τμήμα των Βαρωσίων, συνέβαλαν στην περαιτέρω εμβάθυνση της δυσπιστίας».

Επίθεση στην Κυπριακή Δημοκρατία

Ο Αντόνιο Γκουτέρες επικρίνει τις αρχές της Δημοκρατίας για την πολιτική των συρματοπλεγμάτων στην Πράσινη Γραμμή, προς ανάσχεση του μεταναστευτικού: «Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας προς τις πλευρές να σεβαστούν την εξουσία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ στη νεκρή ζώνη, η καταπάτηση μέσω μη εξουσιοδοτημένων κατασκευών συνεχίστηκε, θέτοντας σε κίνδυνο την ακεραιότητα της νεκρής ζώνης. Αναπτύχθηκε, χωρίς έγκριση, συρμάτινος φράχτης νωρίτερα πέρυσι, παράλληλα με τη νότια γραμμή κατάπαυσης του πυρός, που εκτείνεται σε μήκος 12 χιλιομέτρων στη νεκρή ζώνη. Παρά τις εκκλήσεις της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, δεν απομακρύνθηκε. Αντιθέτως, πέντε νέες πύλες προστέθηκαν και η ΟΥΝΦΙΚΥΠ ενημερώθηκε για τα σχέδια για έναν άλλο φράχτη, 7,5 χλμ., ο οποίος θα κατασκευάζονταν στη νεκρή ζώνη, καταπατώντας κατά τόπους έως και 235 μέτρα πέρα από τη νότια γραμμή κατάπαυσης του πυρός. Επιπλέον, οι Ελληνοκύπριοι ανέφεραν ότι επιπλέον συστήματα ηλεκτρονικής επιτήρησης θα αναπτυχθούν κατά μήκος της νότιας γραμμής κατάπαυσης του πυρός, για την αποτροπή διέλευσης των παράτυπων μεταναστών. Αναφέρθηκε επίσης ότι θα συγκροτηθεί μια νέα δύναμη 300 ατόμων για σκοπούς επιτήρησης».

Επίθεση στους Τουρκοκυπρίους

Ο Αντόνιο Γκουτέρες επικρίνει και τους Τουρκοκυπρίους σε σχέση με το Βαρώσι. Όπως αναφέρει, «στα Βαρώσια, δεν ελήφθησαν μέτρα για να ικανοποιηθεί η έκκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας στο ψήφισμα 2618 (2022) για την άμεση αντιστροφή των ενεργειών που έγιναν από τον Οκτώβριο 2020, όταν άνοιξε η περίκλειστη περιοχή. Πραγματοποιήθηκαν πρόσθετες μη εξουσιοδοτημένες ενέργειες, συμπεριλαμβανομένης και της αποκατάστασης (τα εγκαίνια στις 28 Απριλίου) του τάφου του Pertev Paşa, εντός της περιφραγμένης περιοχής της πόλης και στις 10 Μαΐου έγινε περαιτέρω ανάπτυξη επιπλέον 145 μέτρων παραλίας, σε μια περιοχή που έγινε προσβάσιμη στο κοινό πέρυσι. Και οι δύο αυτές εξελίξεις προκάλεσαν έντονες διαμαρτυρίες εντός της ελληνοκυπριακής κοινότητας».

Στρατιωτικές προκλήσεις

Ο Αντόνιο Γκουτέρες αναφέρει στην έκθεσή του ότι «η τάση προς μια συνολικά αυξημένη στρατιωτικοποίηση του νησιού συνεχίστηκε και στις δύο πλευρές. Η ΟΥΝΦΙΚΥΠ πιστεύει ότι αυτό συνδέεται, τουλάχιστον εν μέρει, με την απουσία προόδου προς την κατεύθυνση των επίσημων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Ενώ οι στρατιωτικές εντάσεις παρέμειναν χαμηλές, οι μονομερείς μη εξουσιοδοτημένες στρατιωτικές δραστηριότητες από τις αντίπαλες δυνάμεις κοντά και εντός της νεκρής ζώνης, προκάλεσαν μια σειρά από πολιτικές εντάσεις. Οι παραβιάσεις αυτές κλιμακώνονται σταθερά, σε αριθμό και σοβαρότητα, από το 2018. Και από τις δύο πλευρές έχουν αναληφθεί πιο τολμηρές ενέργειες, προκαλώντας εξίσου ανησυχητικές αντιδράσεις.

* Η Εθνική Φρουρά προχώρησε σε 51 νέες προκατασκευασμένες θέσεις βολής από σκυρόδεμα, που αναπτύχθηκαν κατά μήκος της νότιας γραμμής κατάπαυσης του πυρός, ανεβάζοντας το σύνολο από το 2019 σε 290.

* Ο τουρκικός στρατός ανέπτυξε τάφρο μήκους 1,6 χιλιομέτρων παράλληλα με τη βόρεια γραμμή κατάπαυσης του πυρός στη βόρεια Λευκωσία, κατά διαστήματα εντός της νεκρής ζώνης. Είναι μια κατασκευή που θεωρείται από την ΟΥΝΦΙΚΥΠ ως στρατιωτική από τη φύση της και ως εκ τούτου ως παραβίαση σε όλο το μήκος της. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η κατασκευή αυτή συνιστά εν μέρει αντίδραση στις προκατασκευασμένες θέσεις πυρός από σκυρόδεμα στον νότο και ενδεχομένως ως αντίδραση στον φράκτη που υψώθηκε.

Όπως διευκρινίζει ο Γενικός Γραμματέας στην έκθεσή του, και οι δύο πλευρές έχουν κατά καιρούς αμφισβητήσει την οριοθέτηση των γραμμών κατάπαυσης του πυρός από την ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Από την άλλη, η Επιτροπή Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει καταστήσει επανειλημμένα σαφές ότι η ΟΥΝΦΙΚΥΠ -η οποία χάραξε τις γραμμές κατάπαυσης του πυρός το 1974- είναι ο μόνος αρμόδιος φορέας για να επιβεβαιώσει πού αυτές βρίσκονται, και ποιοι είναι οι κανόνες που διέπουν τις ρυθμιστικές ζώνες. Εάν δεν γίνει σεβαστή η αρμοδιότητα της αποστολής της ΟΥΝΦΙΚΥΠ στο θέμα αυτό από τις πλευρές, η ακεραιότητα και η αξία της νεκρής ζώνης, στην πραγματικότητα και η ίδια η εντολή της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, κινδυνεύουν.