Νέα πηγή έντασης στη νεκρή ζώνη της Κύπρου

Τη θλιβερή πραγματικότητα στις προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού περιγράφει στις εκθέσεις του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Οι δύο εκθέσεις κυκλοφόρησαν στις 5 Ιουλίου και σε αυτές ξεχωρίζουν οι αναφορές Γκουτέρες για την πλήρη παράλυση των διαπραγματεύσεων και τη συνεχή καλλιέργεια ρητορικής εχθρότητας. Ο Γκουτέρες θεωρεί ότι «οι προοπτικές για να βρεθεί κοινό έδαφος σε σχέση με την ειρηνευτική διαδικασία είναι αβέβαιες», ενώ σημειώνει ότι οι δύο πλευρές διαφωνούν σε όλα, ακόμα και «για τον ρόλο και τους όρους εντολής ενός απεσταλμένου του ΟΗΕ».

Αναξιόπιστοι

Μέσα από τις γραμμές των κειμένων, ο γενικός γραμματέας διαπιστώνει ότι το Κυπριακό βρίσκεται στη χειρότερη κατάσταση από ποτέ και προτρέπει τις δύο πλευρές να αλλάξουν πορεία, δίνοντας βάρος στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης. Στην πράξη ο Γκουτέρες αποδοκιμάζει τις καθημερινές πρακτικές που υιοθετούν οι δύο ηγέτες -ο Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης και ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ- και τους κατηγορεί εμμέσως ως αναξιόπιστους και ανειλικρινείς!

Αυτού του είδους η κριτική δεν έχει προηγούμενο σε εκθέσεις του γενικού γραμματέα. Κι όμως, δεν φαίνεται να ενοχλεί. Εδώ και καιρό οι δύο πλευρές επιδίδονται στη διαχείριση της νέας πραγματικότητας στο νησί που μοιάζει με ακήρυχτη διχοτόμηση. Τι θα γίνει όμως αν διασαλευθεί η «βολική» στασιμότητα;

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι τα αδιέξοδα στο Κυπριακό μπορεί να οδηγήσουν σε αποσταθεροποίηση της περιοχής. Ο ανταγωνισμός για τις θαλάσσιες ζώνες και το φυσικό αέριο από το 2018 μέχρι σήμερα έγινε μόνιμη πηγή εντάσεων. Το σενάριο ενός θερμού επεισοδίου ή κάποιου είδους στρατιωτικής κλιμάκωσης στις θάλασσες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να αποκλειστεί. Μπορεί να ξεσπάσει και στην Κύπρο;

Η προειδοποίηση

Ο γενικός γραμματέας για πρώτη φορά εμφανίζεται εξαιρετικά ανήσυχος. Προειδοποιεί συγκεκριμένα για τον κίνδυνο πρόκλησης νέων εντάσεων επί του εδάφους, ειδικότερα εντός της νεκρής ζώνης που αντιστοιχεί στο 3,7% του κυπριακού εδάφους και έχει έκταση 200 χιλιομέτρων. Αιτίες είναι η κατάσταση που διαμορφώνεται με τις παράτυπες μεταναστευτικές ροές, η απόφαση της κυβέρνησης Αναστασιάδη να στήσει συρματοπλέγματα και η πρόθεση να εγκλωβίσει τους μετανάστες μέσα στη νεκρή ζώνη.

Αυτή η πολιτική –των συρματοπλεγμάτων– και των απωθήσεων κατά το πρότυπο του Έβρου άρχισε πριν από έναν χρόνο και κλιμακώνεται τους μήνες του καλοκαιριού, καθώς η κυπριακή κυβέρνηση εκτιμά ότι οι μετανάστες που θα επιχειρήσουν να διέλθουν τη νεκρή ζώνη κατά το τρέχον έτος θα ξεπεράσουν τις 20 χιλιάδες. Ωστόσο, η «νεκρή ζώνη» δεν είναι σύνορο και οι κυπριακές αρχές γνωρίζουν πολύ καλά πόσο εύθραυστη είναι η κατάσταση σε μια περιοχή που ελέγχεται από τον ΟΗΕ, οι αντιμαχόμενοι δεν έχουν μηχανισμό απευθείας επαφής μεταξύ τους και οι παραβιάσεις της γραμμής κατάπαυσης του πυρός μπορεί να εξελιχθούν σε σοβαρές προστριβές.

Ο γενικός γραμματέας προβαίνει σε μια ασυνήθιστη προειδοποίηση (παράγραφοι 56-58) για τα συρματοπλέγματα που έστησε η κυβέρνηση Αναστασιάδη, που τα θεωρεί «μόνιμες και μη εξουσιοδοτημένες κατασκευές», κατά μήκος της γραμμής κατάπαυσης του πυρός: «Ανησυχώ ότι αυτή η τακτική των άκρων (brinkmanship) θα επιδεινώσει το ήδη δύσκολο κλίμα», και συνεχίζει: «το Συμβούλιο Ασφαλείας ζητεί να απομακρυνθούν όλες οι μη εξουσιοδοτημένες κατασκευές (στρατιωτικές και άλλες) και να διακοπούν οι δραστηριότητες μέσα και κατά μήκος της νεκρής ζώνης».

Εγκλωβισμός μεταναστών

Η πολιτική των συρματοπλεγμάτων εγκαινιάστηκε από τον ΥΠΕΣ Νίκο Νουρή αφότου ανέλαβε καθήκοντα ως ο αρμόδιος υπουργός για τη μετανάστευση. Ο γενικός γραμματέας αναγνωρίζει τη σοβαρότητα του προβλήματος αλλά διαφωνεί κατηγορηματικά με τις επιλογές της κυβέρνησης Αναστασιάδη, κάνοντας ρητή αναφορά στο δικαίωμα των μεταναστών να έχουν πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου. Κανένας δεν γνωρίζει πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση εντός της νεκρής ζώνης όταν αρχίσουν να συνωστίζονται εκεί μετανάστες.

Με την τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων και την πρόσληψη 300 ειδικών «φρουρών» που θα φέρουν και οπλισμό, ο ΥΠΕΣ ενδεχομένως να έχει πρόθεση να εφαρμόσει πολιτική απώθησης (push back) σε όποιον μετανάστη προσεγγίσει τη νότια γραμμή κατάπαυσης του πυρός, δηλαδή τη γραμμή που είναι τα φυλάκια της Εθνικής Φρουράς.

Η κυβέρνηση εγκατέστησε παράλληλα ένα ισραηλινό σύστημα παρακολούθησης για εντοπισμό μεταναστών, διακινητών και λαθρεμπόρων στα «τυφλά σημεία». Το πλάτος της νεκρής ζώνης σε ορισμένες περιοχές φθάνει τα 3 χιλιόμετρα.

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που δίνει το Υπουργείο Εσωτερικών, ο συνολικός αριθμός των αιτητών ασύλου έφθασε τις 31 χιλιάδες. Η συσσώρευση αιτήσεων είναι αποτέλεσμα δυστοκίας της κυβέρνησης από το 2016 που άρχισαν να αυξάνονται κατακόρυφα οι μεταναστευτικές ροές. Το σύστημα ασύλου της Κύπρου είναι αδύνατο να διαχειριστεί τέτοιο όγκο φακέλων. Ο Ν. Νουρής πιστεύει ότι αν εφαρμόσει μέτρα σκληρής μεταχείρισης θα αποθαρρύνει τις περαιτέρω ροές. Ωστόσο, όσα μέτρα έχει επιστρατεύσει μέχρι τώρα απέτυχαν, ενώ πολλά εκθέτουν την Κυπριακή Δημοκρατία για μη τήρηση ελάχιστων προδιαγραφών υποδοχής και εξέτασης αιτήσεων.

Παράλληλα, οι κυπριακές αρχές άργησαν πολύ να αντιδράσουν στις αλλαγές των ροών μεταναστών. Σήμερα, οι περισσότεροι προέρχονται από χώρες της Αφρικής που φθάνουν είτε αεροπορικώς στα κατεχόμενα με βίζα για σπουδές, είτε διά θαλάσσης από την Τουρκία. Μετά την πάροδο μερικών εβδομάδων προσπαθούν να περάσουν τη διαχωριστική γραμμή για να υποβάλουν αίτηση ασύλου.

Η ανησυχία Γκουτέρες

Ο γ.γ. του ΟΗΕ θεωρεί την πολιτική που εφαρμόζει ο Ν. Νουρής «κύρια πηγή έντασης στη νεκρή ζώνη». Ο ΟΗΕ προέβη σε σχετικό διάβημα προς το Υπουργείο Εξωτερικών ήδη από τα τέλη του 2021. Τώρα κρίνει σκόπιμο να καταγράψει τις θέσεις του και στην έκθεση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας. Οι ενστάσεις που έχει ο ΟΗΕ, με βάση την έκθεση Γκουτέρες, αφορούν τα εξής:

• Οι «μη εξουσιοδοτημένες κατασκευές» εμποδίζουν τη λειτουργία της UNFICYP και τους όρους εντολής της.
• Οι ενέργειες αυτές δημιουργούν εχθρότητα και ενέχουν το ρίσκο κλιμάκωσης στη γραμμή αντιπαράταξης.
• Οι μετανάστες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου.
• Οι δύο πλευρές θα πρέπει να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν τη ρίζα του προβλήματος των μεταναστευτικών ροών.

Η κυπριακή κυβέρνηση δείχνει να αδιαφορεί εντελώς για τις προειδοποιήσεις και τις σοβαρές παρενέργειες. Η πολιτική Νουρή φαίνεται να έχει την κάλυψη του ιδίου του Προέδρου Ν. Αναστασιάδη που γνωρίζει ότι επηρεάζει ευθέως πολύ ευαίσθητα ζητήματα του Κυπριακού. Ο ΥΠΕΞ Ιωάννης Κασουλίδης, που είναι ο αποδέκτης των διαβημάτων του ΟΗΕ, τηρεί «σιγή ιχθύος» και αποστάσεις.

Εν τω μεταξύ, τα γεγονότα επί του εδάφους αλλάζουν. Σύμφωνα με τον Α. Γκουτέρες, ο τουρκικός στρατός έχει ήδη προχωρήσει σε εφαρμογή «αντιποίνων»:

Κάνει προωθήσεις μέσα στη νεκρή ζώνη, παραβιάζοντας τη βόρεια γραμμή κατάπαυσης του πυρός.

Εγκαθιστά δικά του συστήματα παρακολούθησης που στοχεύουν τη νεκρή ζώνη και πέρα από αυτήν.

Ο γενικός γραμματέας καταλήγει με τη διαπίστωση ότι τα συρματοπλέγματα μπορεί να προκαλέσουν μόνιμη πηγή διατάραξης των λεπτών ισορροπιών στη νεκρή ζώνη, με εκατέρωθεν αξιώσεις, αντιδικίες και προστριβές.

To άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα και στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)