Πληθωρισμός, κυρώσεις, εργασιακά... Τα σημαντικότερα οικονομικά γεγονότα του 2023 στην Κύπρο

Άλλο ένα έτος προκλήσεων μπορεί να χαρακτηριστεί το 2023, με την κυπριακή οικονομία να επιβεβαιώνει εκ νέου την ανθεκτικότητά της. Το έτος που φεύγει χαρακτηρίστηκε ωστόσο από σημαντική οικονομική επιβράδυνση που ωθήθηκε κυρίως από τον κύκλο επιθετικών αυξήσεων επιτοκίων από τις βασικές κεντρικές τράπεζες του πλανήτη. Την ίδια ώρα τα σύννεφα της αβεβαιότητας όχι μόνο διατηρήθηκαν με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά εντάθηκαν με τη νέα σύγκρουση στη γειτονιά της Κύπρου, μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.

Για το 2023 ο ρυθμός ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας προβλέπεται να ανέλθει γύρω στο 2,4%. Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας κατά τους πρώτους εννιά μήνες του 2023 υπολογίζεται σε 2,5%, σημειώνοντας σημαντική επιβράδυνση, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2022, που βρισκόταν στο 5,8%, με την αβεβαιότητα και τα υψηλά επιτόκια να «φρενάρουν» την οικονομική δραστηριότητα. Πάντως η κυπριακή οικονομία κατέγραψε πολλαπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης τους πρώτους εννέα μήνες του έτους, σε σύγκριση με το μόλις 0,6% του μέσου όρου της ευρωζώνης και του 0,5%, που ήταν ο μέσος όρος της ΕΕ. Σε σύγκριση με το 2ο τρίμηνο του 2023, η Κύπρος κατέγραψε τη 2η μεγαλύτερη αύξηση μετά την Πολωνία ενώ η Ε.Ε. παρουσιάζει μηδενικό ρυθμό ανάπτυξης και η Ευρωζώνη οριακά αρνητικό ύψους -0,1%.

Τέσσερις αναβαθμίσεις το 2023

Σε μια χρονιά με ανανεωμένες προκλήσεις τρεις οίκοι προχώρησαν σε αναβάθμιση της κυπριακής αξιολόγησης, με προεξάρχουσα τη διπλή αναβάθμιση από τον Moody’s, που έστειλε το κυπριακό αξιόχρεο στην επενδυτική βαθμίδα έπειτα από 12 χρόνια. Την αρχή έκανε τον Μάρτιο ο οίκος Fitch, ο οποίος προχώρησε σε αναβάθμιση κατά μία βαθμίδα, στο ΒΒΒ. Ακολούθησε στις 29 Σεπτεμβρίου, ο οίκος Moody’s, αναβαθμίζοντας το κυπριακό αξιόχρεο κατά 2 βαθμίδες στο Baa2. Την ίδια μέρα ο καναδικός οίκος DBRS Morningstar αναβάθμισε τη μακροχρόνια αξιολόγηση της Κύπρου κατά μία βαθμίδα στο ΒΒΒ (high). Είναι σημαντικό ότι η κυπριακή οικονομία εισέρχεται στο 2024 με δύο οίκους να διατηρούν το κυπριακό αξιόχρεο σε τροχιά αναβάθμισης, αφού ο οίκος S&P’s έθεσε την αξιολόγηση σε θετική προοπτική (2 Σεπτεμβρίου) ενώ και οίκος Fitch αναβάθμισε την προοπτική σε θετική στις 8 Δεκεμβρίου.

Πληθωρισμός

Την ίδια ώρα, και παρά την αύξηση των δανειστικών επιτοκίων στα κυπριακά ΑΠΙ, ο πληθωρισμός, αν και μειωμένος σε σχέση με το 8% του 2022, εξακολουθεί να βρίσκεται σε ψηλά επίπεδα.

Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι για το έτος 2023 θα ανέλθει γύρω στο 4%. Τον Οκτώβριο παρουσίασε αύξηση 3,6%, σε σχέση με 4,3% τον Σεπτέμβριο του 2023. Για την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2023 εκτιμάται ότι παρουσίασε αύξηση 4,3% σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Ο Υπουργός Οικονομικών ανέφερε ότι για το 2024 εκτιμάται ότι ο πληθωρισμός αναμένεται να περιοριστεί στο 2,5%.

Στο μεταξύ, η ανεργία βρίσκεται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Η μηνιαία εποχικά διορθωμένη ανεργία μειώθηκε στο 5,8% τον Νοέμβριο του 2023 σε σχέση με 6,8% τον αντίστοιχο μήνα του 2022. Για το έτος, αναμένεται να διαμορφωθεί στο 6,4%, ενώ σύμφωνα με εκτίμηση του Υπουργού, το 2024 αναμένεται να κυμαίνεται στο 5,8%.

Μεγάλη διόρθωση στον δείκτη χρέους ως προς το ΑΕΠ

Κατά το 2023 συνεχίστηκε η πτωτική πορεία του δημοσίου χρέους, το οποίο είχε κορυφωθεί σχεδόν στο 118% τον Οκτώβριο του 2020, όταν η κυβέρνηση είχε προβεί σε μεγάλες εκδόσεις χρέους σε μια προσπάθεια να «κτίσει» τα αναγκαία αποθέματα για να αντιμετωπίσει την κρίση του Covid-19. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, τον Οκτώβριο του 2023 ο δείκτης χρέους ως προς το ΑΕΠ υποχώρησε το 78%, καταγράφοντας μια τεράστια μείωση, της τάξης των 40 ποσοστιαίων μονάδων, που θεωρείται από τις μεγαλύτερες στην ΕΕ. Η μείωση ωθείται από τις αποπληρωμές ομολόγων αλλά και την ανάπτυξη του ονομαστικού ΑΕΠ λόγω και του πληθωρισμού. Σε απόλυτους αριθμούς το χρέος ανήλθε στο τέλος Οκτωβρίου στα €23,18 δισ., παρουσιάζοντας μείωση €1,2 δισ.

Αναταραχή ελέω κυρώσεων

Η χρονιά που φεύγει χαρακτηρίστηκε από την αναταραχή που προκάλεσαν στον τομέα των υπηρεσιών, οι κυρώσεις που έλαβαν οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο κατά κυπριακών φυσικών προσώπων και οντοτήτων λόγω της σχέσης τους με Ρώσους «ολιγάρχες». Από τις κυρώσεις επηρεάστηκαν εταιρείες, οι οποίες διέθεταν στα συμβούλιά τους άτομα και οντότητες που περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των κυρώσεων. Αυτό είχε προκαλέσει μια μεγάλη κινητοποίηση του Γραφείου του Εφόρου Εταιρειών προκειμένου να γίνουν αλλαγές αξιωματούχων έτσι ώστε οι εταιρίες να απεγκλωβιστούν και να συνεχίσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Ωστόσο, οι κυρώσεις και όλο το γεωπολιτικό σκηνικό είχαν ως αποτέλεσμα ο τομέας των υπηρεσιών να δεχθεί σοβαρό πλήγμα, αφού η συνεισφορά των υπηρεσιών στο ΑΕΠ το δεύτερο τρίμηνο παρουσίασε ετήσια μείωση 4,3%, ενώ, έστω και οριακά, η πτωτική πορεία συνεχίστηκε και το τρίτο τρίμηνο (-0,1%).

Τράπεζες: Επιτόκια σπρώχνουν την κερδοφορία

Στον τραπεζικό τομέα, η άνοδος των επιτοκίων ωθεί την κερδοφορία των τραπεζών. Μέχρι το τέλος το ενιαμήνου του έτους, η καθαρή κερδοφορία του κυπριακού τραπεζικού συστήματος (μετά τη φορολογία) έφτασε σχεδόν τα €900 εκατ. Η υψηλή κερδοφορία επέτρεψε σε τράπεζες να αρχίζουν την παραχώρηση μερισμάτων στους μετόχους τους, αφού ήρθη η απαγόρευση που ίσχυε εδώ και δώδεκα και πλέον χρόνια. Τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία του τραπεζικού συστήματος ανήλθαν στο τέλος Σεπτεμβρίου στα €65 δισεκατομμύρια, ενώ τα κεφάλαια (CET1) ανήλθαν στο 19%, με την αυξημένη κερδοφορία να ενισχύει την εσωτερική ικανότητα δημιουργίας κεφαλαίων για τις κυπριακές τράπεζες. Παρά την άνοδο των επιτοκίων, τα νέα δάνεια παρουσίασαν την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου ετήσια άνοδο 5,4% και διαμορφώθηκαν στα €2,7δισ., ωθούμενα κυρίως από την άνοδο μεγάλων εταιρικών δανείων, ενώ αυξημένα είναι και τα στεγαστικά δάνεια.

Νέο εργαλείο για μείωση των ΜΕΔ

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) στο τέλος Οκτωβρίου διαμορφώθηκαν στα €2,09 δισ., σε σύγκριση με €2,31 δισ. στο τέλος του 2022, με τη μείωση των κόκκινων δανείων να παρουσιάζει πιο αργό ρυθμό μείωσης σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Το σημαντικό είναι ότι παρά την αύξηση των επιτοκίων, δεν καταγράφηκε αυξημένη ροή νέων ΜΕΔ κάτι που επισημάνθηκε τόσο από την Κεντρική Τράπεζα όσο και από οίκους αξιολόγησης. Ωστόσο, ο κύριος όγκος των «κόκκινων δανείων» βρίσκεται πλέον εκτός των τραπεζών και στις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων. Περί τα τέλη του 2023, η κυβέρνηση εξήγγειλε την έναρξη του Σχεδίου «Ενοίκιο έναντι δόσης», το οποίο φιλοδοξεί να δώσει ένα επιπλέον δίχτυ προστασίας στους ευάλωτους ιδιοκτήτες κύριας κατοικίας με αξία μέχρι €250.000, που είχαν μη εξυπηρετούμενο δάνειο και οι οποίοι τώρα μετατρέπονται σε ενοικιαστές, αφού παραδίδουν την κυριότητα της οικίας τους στην κρατική ΚΕΔΙΠΕΣ, ενώ το κράτος θα τους καταβάλλει το ενοίκιο, αποτρέποντας έτσι ενδεχόμενη εκποίηση.

Εξελίξεις στα εργασιακά

Στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, μετά την εφαρμογή του εθνικού κατώτατου μισθού για πρώτη φορά στις αρχές του 2023, βρίσκονται σε εξέλιξη διεργασίες αναπροσαρμογής του στο τέλος του έτους, προκειμένου η απόδοσή του από τις αρχές του νέου έτους να καλύπτει το αυξημένο κόστος διαβίωσης.

Κατά τη διάρκεια της χρονιάς, επιτεύχθηκε επίσης συμφωνία αναπροσαρμογής της απόδοσης της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, αυξάνοντας το ποσοστό από το 50% στο 66,7% του πληθωρισμού του προηγούμενου έτους, ξεκινώντας από τον Ιούνιο 2023, ενώ ο Κοινωνικός Διάλογος για την κατάληξη σε ολοκληρωμένη και μόνιμη συμφωνία αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2025.

Μέτρα κοινωνικής στήριξης €71 εκατ. το 2023

Εν μέσω των επίμονα υψηλών πληθωριστικών πιέσεων, η κυβέρνηση επανέφερε την κλιμακωτή επιδότηση του ηλεκτρικού ρεύματος και τη μείωση του φόρου κατανάλωσης στα καύσιμα, ενώ νωρίτερα ενέταξε βασικά προϊόντα στον μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ και άλλα αγαθά στον χαμηλό συντελεστή του 5%. Με βάση στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, ο δημοσιονομικός αντίκτυπος της επιδότηση του ηλεκτρικού ρεύματος για το 2023 εκτιμάται στα €23,2 εκατ., ενώ η μείωση του φόρου κατανάλωσης αποτιμάται στα €33,7 εκατ. Τέλος η επίπτωση στα δημόσια οικονομικά από τον μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ υπολογίζεται στα €14 εκατ., με τον συνολικό αντίκτυπο να ανέρχεται στα €71 εκατ. Ο συνολικός αντίκτυπος των μέτρων που επεκτείνονται και στο επόμενο έτος αποτιμάται στα €65 εκατ.