Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για το βιώσιμο εκσυγχρονισμό των ηλεκτρικών δικτύων

* Του Δρ. Ανδρέα Πουλλικκά, Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρο

Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ αναμένεται να αυξηθεί κατά περίπου 60% από σήμερα έως το 2030. Παράλληλα, για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, τη διασφάλιση προσβάσιμης και οικονομικά προσιτής ενέργειας για όλους, καθώς και την αντιμετώπιση της εξάρτησης της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα, είναι απαραίτητος ένας σε βάθος ψηφιακός και βιώσιμος εκσυγχρονισμός του ενεργειακού συστήματος των κρατών μελών της ΕΕ. Για παράδειγμα, για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% και την επίτευξη μεριδίου ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές 45% μέχρι το 2030 έχουν τεθεί σε επίπεδο ΕΕ στόχοι για (α) εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στις στέγες όλων των εμπορικών και δημόσιων κτιρίων έως το 2027 και σε όλα τα νέα οικιακά υποστατικά έως το 2029, (β) εγκατάσταση 10 εκατομμυρίων αντλιών θερμότητας έως το 2028, (γ) αντικατάσταση 30 εκατομμυρίων αυτοκινήτων με οχήματα μηδενικών εκπομπών έως το 2030 και (δ) αυξανόμενες ανάγκες παραγωγής υδρογόνου. Οι πιο πάνω στόχοι μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο, εάν το ενεργειακό σύστημα της ΕΕ είναι έτοιμο γι’ αυτό τον σκοπό.

Για αυτό, η ΕΕ χρειάζεται να μετασχηματίσει και να εκσυγχρονίσει το ενεργειακό της σύστημα σε ένα πολύ πιο έξυπνο, διαδραστικό, ευέλικτο, αποκεντρωμένο και ψηφιοποιημένο. Η όσο το δυνατόν πιο έξυπνη χρήση του ενεργειακού δικτύου της ΕΕ θα διασφαλίσει την αύξηση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Με βάση στοιχεία της ΕΕ μεταξύ 2020 και 2030 θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους περίπου 584 δισεκατομμυρίων Ευρώ στα ηλεκτρικά δίκτυα (δίκτυο μεταφοράς και δίκτυο διανομής). Σήμερα, το 40% των ηλεκτρικών δικτύων διανομής έχουν ηλικία άνω των 40 ετών. Συνάμα η διασυνοριακή δυναμικότητα μεταφοράς ηλεκτρισμού αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2030. Ειδικά για το δίκτυο διανομής ηλεκτρισμού θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους περίπου 170 δισεκατομμυρίων Ευρώ για την ψηφιοποίηση από το συνολικό ποσό περίπου 400 δισεκατομμυρίων Ευρώ σε επενδύσεις στο ηλεκτρικό δίκτυο διανομής κατά την περίοδο 2020-2030.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόσφατη πρόταση της, ημερομηνίας 28 Νοεμβρίου 2023, με τίτλο «Grids, the missing link - An EU Action Plan for Grids» αναφέρει ότι τα διασυνδεδεμένα και αξιόπιστα ηλεκτρικά δίκτυα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού της ΕΕ και είναι καίριας σημασίας για την πράσινη μετάβαση. Για να συμβάλει στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σχέδιο δράσης για να διασφαλιστεί ότι τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας θα λειτουργούν αποδοτικότερα και θα αναπτυχθούν περαιτέρω και ταχύτερα. Με τις αγορές ηλεκτρισμού της ΕΕ πλήρως ενοποιημένες, ένα εκσυγχρονισμένο διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό δίκτυο θα διασφαλίσει ότι οι καταναλωτές μπορούν να επωφεληθούν από φθηνότερη και καθαρότερη ενέργεια.

Το σχέδιο δράσης προσδιορίζει συγκεκριμένες και εξατομικευμένες δράσεις που θα συμβάλουν στην αποδέσμευση των αναγκαίων επενδύσεων για την επιτάχυνση του μετασχηματισμού των ηλεκτρικών δικτύων της ΕΕ. Οι δράσεις επικεντρώνονται στην ταχεία υλοποίηση, ώστε να μπορούν να υλοποιηθούν έγκαιρα οι ενεργειακοί στόχοι της ΕΕ για το έτος 2030, όπως: (α) επιτάχυνση της υλοποίησης των έργων κοινού ενδιαφέροντος και παράλληλα ανάπτυξη νέων ενεργειακών υποδομών, (β) βελτίωση του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού των ηλεκτρικών δικτύων για την ενσωμάτωση περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνολογιών υδρογόνου στο ενεργειακό σύστημα της ΕΕ, (γ) θέσπιση κινήτρων σχετικά με τις προληπτικές επενδύσεις και τον διασυνοριακό επιμερισμό του κόστους για υπεράκτια έργα, (δ) παροχή κινήτρων για καλύτερη χρήση των ηλεκτρικών δικτύων με αυξημένη διαφάνεια και βελτιωμένα τιμολόγια δικτύου για έξυπνα δίκτυα, αποδοτικότητα και καινοτόμες τεχνολογίες και λύσεις, (ε) βελτίωση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για έργα ηλεκτρικών δικτύων μέσω χρηματοδοτικών προγραμμάτων της ΕΕ, ιδίως για τα έξυπνα δίκτυα και τον εκσυγχρονισμό των ηλεκτρικών δικτύων διανομής, (στ) ταχύτερη αδειοδότηση για την ανάπτυξη ηλεκτρικών δικτύων και (ζ) βελτίωση των διαδικασιών σύνδεσης με το ηλεκτρικό δίκτυο συστημάτων παραγωγής και συστημάτων απόκρισης ζήτησης.

Αναμένεται ότι ο βιώσιμος εκσυγχρονισμός των ηλεκτρικών δικτύων θα αποφέρει οφέλη στους καταναλωτές με τη μορφή καινοτόμων υπηρεσιών, για παράδειγμα, να διαχειρίζονται καλύτερα τους λογαριασμούς τους, να γνωρίζουν την ενεργειακή τους κατανάλωση σε πραγματικό χρόνο, να μοιράζονται την ηλεκτρική ενέργεια που παράγουν με τους γείτονές τους ή να την εμπορεύονται στην αγορά ηλεκτρισμού, ή να εξοικονομούν ενέργεια (και χρήματα), πρακτική που αποτελεί έναν από τους φθηνότερους, ασφαλέστερους και καθαρότερους τρόπους αντιμετώπισης των υψηλών τιμών. Οι ψηφιακές πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας των συσκευών μέσω έξυπνων μετρητών θα μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές στην προσπάθειά τους να μειώσουν τη χρήση ηλεκτρισμού, με την προϋπόθεση ότι τα εν λόγω ψηφιακά εργαλεία διατίθενται σε όλους τους καταναλωτές σε προσιτή τιμή. Με τη διευκόλυνση της συμμετοχής των μικρών καταναλωτών ηλεκτρισμού στην απόκριση ζήτησης θα μπορούν να μειώσουν την ιδία κατανάλωση ενέργειας κατά 15% και κατά συνέπεια τους λογαριασμούς ηλεκτρισμού τους.

Τα ηλεκτρικά δίκτυα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ για την ενεργειακή μετάβαση. Το προτεινόμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχέδιο δράσης θα εξασφαλίσει καλύτερη στήριξη στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη λειτουργία των ηλεκτρικών υποδομών, κεντρικά βήματα για τη ταχύτερη σύνδεση των αναπτυσσόμενων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της ΕΕ με τους τελικούς χρήστες που τις χρειάζονται, από τα νοικοκυριά έως τους παραγωγούς υδρογόνου. Μέσω συντονισμένων προσπαθειών όλων των κρατών μελών της ΕΕ, μπορούν να αναπτυχθούν αποδοτικότερες, εξυπνότερες και πιο ολοκληρωμένες ενεργειακές υποδομές, διασφαλίζοντας έτσι την παροχή καθαρής ενέργειας που χρειάζεται για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης.