Εις βάθος ανάλυση του ιδιωτικού χρέους στην Κύπρο - Η μείωση του περνά μέσα από τη μείωση των «κόκκινων» δανείων

H Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε μία εις βάθος εμπεριστατωμένη ανάλυση του ιδιωτικού χρέους της Κύπρου, στο πλαίσιο της διαδικασίας εξέτασης των μακροοικονομικών ανισορροπιών σε κράτη μέλη, διαπιστώνει ότι το ιδιωτικό χρέος υποχωρεί, αλλά το πρόβλημα της υπερχρέωσης δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Το συμπέρασμα της ανάλυσης των υπηρεσιών της Επιτροπής είναι ότι ένα αποτελεσματικό πλαίσιο για τις εκποιήσεις αποτελεί το κλειδί για την ενθάρρυνση των δανειοληπτών να συμμετάσχουν στην αναδιάρθρωση δανείων, την περαιτέρω μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία, τη συμβολή στη μείωση του ιδιωτικού χρέους και την ενίσχυση της πειθαρχίας στις πληρωμές.

Όπως είναι γνωστό το απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα έχει μειωθεί σημαντικά από την κορύφωσή του το 2014 χάρη στις πωλήσεις ΜΕΔ σε εταιρείες απόκτησης πιστώσεων και στην κρατική εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, την ΚΕΔΙΠΕΣ. Ως αποτέλεσμα των πωλήσεων, ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα κατέγραψε μονοψήφιο επίπεδο μετά από πολλά χρόνια διψήφιων επιπέδων. Στη συνέχεια, η πτωτική τάση συνεχίστηκε το 2022, με τον δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων να φτάνει το 5,2% το τρίτο τρίμηνο του 2022, το οποίο είναι πολύ κάτω από το μέγιστο επίπεδο του 2014, που ήταν 38,6%.

Αυτή η θεαματική βελτίωση, που οδήγησε την πιστοληπτική αξιολόγηση της Κύπρου σε επενδυτική βαθμίδα, δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς τις μεταβιβάσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων προς εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων (ΕΕΠ) τα τελευταία χρόνια, ιδίως το 2018, το 2020 και το 2021. Πλέον οι ΕΕΠ κατέχουν την πλειονότητα των επισφαλών δανείων στην οικονομία: 19,7 δισ. ευρώ. ΜΕΔ τον Δεκέμβριο του 2022, με τις τράπεζες να έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους άλλα 2,3 δισ. ευρώ.

Συνεπώς οι ΕΕΠ χρειάζονται ένα σταθερό λειτουργικό περιβάλλον για να διαχειριστούν όλο αυτό το βάρος.

Η επίπτωση των αναστολών

«Η πανδημία και οι επακόλουθες αναστολές των πλειστηριασμών επιβράδυναν σημαντικά την επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων που κατείχαν οι ΕΕΠ καθυστερώντας αναδιαρθρώσεις δανείων και καθιστώντας πιο περίπλοκους τους όρους πώλησης μη εξυπηρετούμενων δανείων», διαπιστώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Παρ' όλα αυτά, προστίθεται, εφόσον υπάρχει ένα καλά λειτουργικό πλαίσιο αναγκαστικών εκτελέσεων, οι εκκαθαρίσεις των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα επιταχυνθούν στο μέλλον, καθώς οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων είναι εξειδικευμένες στη διαχείριση και μεγιστοποίηση των ανακτήσεων δανείων.

«Ως εκ τούτου, η εκκαθάριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων αναμένεται να στηρίξει την περαιτέρω μείωση του ιδιωτικού χρέους», διαπιστώνει η Επιτροπή. Στο έγγραφο εργασίας γίνεται μια επισκόπηση στις αναστολές των εκποιήσεων, με την τελευταία μετά από παρατάσεις να λήγει στις 31 Ιανουαρίου 2023 με τις υπηρεσίες της ΕΕ να διαπιστώνουν ότι «η συχνότητα και η διάρκεια των αναστολών του πλαισίου κατά τα τελευταία χρόνια επιβάρυναν την επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού πλαισίου αναγκαστικής εκτέλεσης είναι απαραίτητη για την ενθάρρυνση των δανειοληπτών να συμμετάσχουν στην αναδιάρθρωση δανείων, τη διατήρηση της πειθαρχίας στις πληρωμές και τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και του ιδιωτικού χρέους. Επιπλέον, το εργαλείο της αναγκαστικής εκτέλεσης είναι σημαντικό για τη βιωσιμότητα και την εφαρμογή του πρόσφατα εγκεκριμένου Σχεδίου Ενοίκιο Έναντι Δόσης, που στοχεύει στην προστασία της πρώτης κατοικίας των ευάλωτων νοικοκυριών».

Ένα αποτελεσματικό πλαίσιο για τις εκποιήσεις συνδυάζεται με την ανάλογη εποπτεία. Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας εγκρίθηκε μια δέσμη τροποποιητικών νόμων για τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων, η οποία έθεσε τους φορείς εξυπηρέτησης δανείων υπό την αδειοδότηση της Κεντρικής Τράπεζας και εποπτεία, και έδωσε στις ΕΕΠ πρόσβαση στο Κτηματολόγιο.

Το Τμήμα Αφερεγγυότητας

Ένας μηχανισμός που δεν έχει χρησιμοποιηθεί στην Κύπρο είναι το πλαίσιο αφερεγγυότητας. Το 2015, όταν και πρωτοπαρουσιάστηκε η νέα διαδικασία εκποιήσεων η χρήση των εργαλείων της αφερεγγυότητας προβλήθηκε ως το αντίβαρο στη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης δίνοντας τη δυνατότητα στα νοικοκυριά να πετύχουν μέσω δικαστηρίου λύσεις για δάνεια εξασφαλισμένα με πρώτη κατοικία αξίας έως €350.000 (προσωπικά σχέδια αποπληρωμής) και σε βιώσιμες επιχειρήσεις να λάβουν μια δεύτερη ευκαιρία. Δυστυχώς το πλαίσιο δεν αξιοποιήθηκε. Οι ευρωπαϊκές αρχές προσβλέπουν στην ενίσχυσή του για να επιταχυνθεί η διαχείριση των ΜΕΔ.

«Η συμμετοχή των δανειοληπτών στις διαδικασίες αφερεγγυότητας θα πρέπει να διευκολύνει τις ρυθμίσεις οφειλών, αλλά μέχρι στιγμής χρησιμοποιούνται ελάχιστα. Η ευρύτερη χρήση των εργαλείων αφερεγγυότητας θα βοηθούσε περαιτέρω τις βιώσιμες επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες», αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Σύμφωνα με την έκθεση η κυβέρνηση εργάζεται για την ενίσχυση του πλαισίου αφερεγγυότητας, αλλά υπάρχουν καθυστερήσεις. Ειδικότερα, το 2022 συμπληρώθηκε η οργανωτική δομή του Τμήματος Αφερεγγυότητας (Τ.Α) και ο νέος διευθυντής ανέλαβε καθήκοντα από τα μέσα Απριλίου 2023. Τα σχέδια για τη δημιουργία μιας υπηρεσίας εξυπηρέτησης πελατών και ενός σχεδίου επικοινωνίας για την αφερεγγυότητα έχουν καθυστερήσει έως ότου διοριστούν όλα τα στελέχη εντός του Τ.Α. Η εφαρμογή της συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης και αδειοδότησης των επαγγελματιών αφερεγγυότητας αναμενόταν να ξεκινήσει πριν από το τέλος του 2022, αλλά αντ' αυτού τέθηκε σε εφαρμογή το πρώτο τρίμηνο του 2023.

Η ψηφιοποίηση των διαδικασιών αφερεγγυότητας στην Κύπρο αναμένεται να υλοποιηθεί έως το 2025 και προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία ενός αυτοματοποιημένου συστήματος για τη διεκπεραίωση ηλεκτρονικά υποθέσεων αφερεγγυότητας. Ο σημερινός δικτυακός τόπος του Τ.Α θα αυξήσει τις δυνατότητες το 2023 (κυρίως με την ανάπτυξη νέων ηλεκτρονικών εργαλείων).