Ο δρόμος για τη μείωση των «κόκκινων» δανείων

Στα συμπεράσματα στο Συμβούλιο Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων (ECOFIN) σχετικά με τις εμπεριστατωμένες επισκοπήσεις του 2023, στο πλαίσιο της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών, επιβεβαιώθηκαν ότι οι ανισορροπίες στην Κύπρο έχουν πάψει πλέον να είναι υπερβολικές. Τι σημαίνει αυτό; Αναγνωρίζει ότι το δημόσιο, το ιδιωτικό και το εξωτερικό χρέος έχουν μειωθεί με την πάροδο του χρόνου κατά την τελευταία διετία στην Κύπρο και βρίσκονται σε πτωτική πορεία.

Η Κύπρος βρίσκεται στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής λόγω του υψηλού δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Οι ανισορροπίες που προκαλούν στην πραγματική οικονομία τα υψηλά επίπεδα χρέους μπορεί να μην κρίνονται πλέον υπερβολικές, αλλά και εξακολουθούν να υπάρχουν. Το δημόσιο χρέος έχει εισέλθει σε σημαντική πτωτική τροχιά και αναμένεται να περιοριστεί στο 60% του ΑΕΠ σε ορίζοντα τετραετίας. Στο ιδιωτικό χρέος η κατάσταση είναι πιο σύνθετη καθώς ο ουσιαστικός περιορισμός του περνά μέσα από τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων βρίσκεται εκτός τραπεζών, στις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων. Συνολικά το ύψος των ΜΕΔ ανέρχεται σε περίπου 21 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 2,4 δισ. ευρώ βρίσκονται στις τράπεζες.

Η αποτελεσματική διαχείριση όλου αυτού του βάρους για την οικονομία, αλλά και για τις κυπριακές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά της χώρας περνά από το πλαίσιο των εκποιήσεων. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ΕΕ, ΔΝΤ και οίκοι αξιολόγησης τονίζουν την ανάγκη για ένα σταθερό πλαίσιο εκποιήσεων. Αυτό το πλαίσιο δεν αποτελεί μια κυπριακή εξαίρεση, αλλά υπάρχει και λειτουργεί σε όλες τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης. Η ιδιαιτερότητα της Κύπρου είναι ότι στο ζενίθ της τραπεζικής κρίσης τα ΜΕΔ αποτελούσαν πέραν των μισών δανείων. Στα τέλη του 2017 αποτελούσαν το 43,7% των συνολικών χορηγήσεων. Έκτοτε σημειώθηκε σημαντική πρόοδος χάρη στις πωλήσεις χαρτοφυλακίων ΜΕΔ σε εξειδικευμένες εταιρείες διαχείρισης προβληματικών στοιχείων ενεργητικού.

Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, την περίοδο 31.12.2017-31.03.2023 οι πώλησης δανείων σε εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων οδήγησαν σε συνολική πτώση των ΜΕΔ στις τράπεζες κατά €18,4 δις ή 89,3%. Χωρίς τις πωλήσεις των «κόκκινων» δανείων η κυπριακή οικονομία θα βρισκόταν σε μη επενδυτική βαθμίδα και η γενικότερη θετική πορεία της οικονομίας τα τελευταία χρόνια ίσως να μην είχε επιτευχθεί ή να ήταν βραδύτερη η ανάκαμψή της.

Οι πωλήσεις των ΜΕΔ επέτρεψαν στις τράπεζες να χρηματοδοτούν με προσιτό κόστος νοικοκυριά και επιχειρήσεις τα τελευταία χρόνια. Το 2022 ο δανεισμός προς τον ιδιωτικό τομέα αυξήθηκε στα €3,2 δις από €2,9 δις το 2021, παρά την αυστηρότερη δανειακή πολιτική των τραπεζών.

Η δουλειά, όμως, δεν έχει τελειώσει. Τα ΜΕΔ που βρίσκονται εντός και εκτός τραπεζών πρέπει να τύχουν διαχείρισης. Η ΕΕ μας δείχνει ότι βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο και μας λέει να προχωρήσουμε στο ίδιο μονοπάτι.

Το πλαίσιο της συζήτησης

Τις προηγούμενες εβδομάδες, με αφορμή τη συζήτηση επί της επίμαχης πρότασης νόμου κομμάτων για πρόσβαση των δανειοληπτών στη δικαιοσύνη, διαμορφώθηκε από την κυβέρνηση και τα κόμματα της συμπολίτευσης ένα νέο πακέτο προτάσεων με στόχο η διαχείριση των ΜΕΔ να γίνει αποτελεσματικότερη και να δοθεί η δυνατότητα σε δανειολήπτες να θεραπεύσουν λάθη εις βάρος τους. Αυτά τα πρόσθετα νομικά εργαλεία επικεντρώνονται σε δάνεια εξασφαλισμένα με πρώτη κατοικία αξίας έως 350.000 ευρώ.

Συνοπτικά μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, οπότε και εκπνέει η υφιστάμενη εθελοντική αναστολή των εκποιήσεων σε πρώτες κατοικίες αξίας έως 350.000 ευρώ, κυβέρνηση και κόμματα καλούνται να ολοκληρώσουν τη διαβούλευση για τη συμπλήρωση του υφιστάμενου πλαισίου διαχείρισης των ΜΕΔ.

Βάση της συζήτησης αποτελούν τα ακόλουθα:

1^ον Η ειδική δικαιοδοσία στα ειδικά δικαστήρια για την εκδίκαση των διαφορών που προκύπτουν μεταξύ δανειολήπτη/εγγυητή/παρόχου εξασφάλισης με πιστωτή αναφορικά με πιστωτική διευκόλυνση που εξασφαλίζεται με κύρια κατοικία αξίας μέχρι €350.000. Το νομοσχέδιο που έχει εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο και έχει κατατεθεί στη Βουλή προβλέπει ότι με οδηγίες του Ανωτάτου Δικαστηρίου, πρόεδρος Επαρχιακού Δικαστηρίου μπορεί να ορίσει, με την έγκριση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, αριθμό δικαστών οι οποίοι να εκδικάζουν υποθέσεις σχετικά με:

α) Διαφορές που προκύπτουν μεταξύ δανειολήπτη/εγγυητή/παρόχου εξασφάλισης με πιστωτή αναφορικά με το χρεωστικό υπόλοιπο της πιστωτικής διευκόλυνσης, που εξασφαλίζεται με κύρια κατοικία εκτιμημένης αξίας μέχρι €350.000 η οποία παρουσιάζει καθυστέρηση ή υπέρβαση και η οποία έχει τερματιστεί, καθώς και οποιαδήποτε άλλη διαφορά μεταξύ των πιο πάνω προσώπων που αφορά την εν λόγω πιστωτική διευκόλυνση, τις συναφείς εγγυήσεις ή/και εξασφαλίσεις. Δηλαδή περιλαμβάνονται οι διαφορές που αφορούν πιστωτική διευκόλυνση η οποία εξασφαλίζεται με κύρια κατοικία εκτιμημένης αξίας μέχρι €350.000 σε σχέση με υπερχρεώσεις ή/και καταχρηστικές ρήτρες.

β) πώληση ενυπόθηκου ακινήτου, σύμφωνα με τις διατάξεις του Μέρους VIA του περί Μεταβιβάσεως και Υποθηκεύσεως Ακινήτων Νόμου.

Ωστόσο, η επίτευξη της ταχείας εκδίκασης υποθέσεων χρηματοπιστωτικών διαφορών θα εναπόκειται σε σημαντικό βαθμό σε μέτρα τα οποία θα λαμβάνει η δικαστική εξουσία, όπως περίληψη επαρκούς αριθμού δικαστών στην ειδική δικαιοδοσία και υποχρέωση εξειδικευμένης εκπαίδευσης επαρχιακού δικαστή στον οποίο θα ανατίθενται υποθέσεις της ειδικής δικαιοδοσίας από τη Σχολή Δικαστών.

2^ον Η εφαρμογή του μηχανισμού αναδιαρθρώσεων δανείων της Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος με προϋποθέσεις οδηγεί σε αναστολή εκποίησης πρώτης κατοικίας αξίας έως 350.000 ευρώ. Ο μηχανισμός έχει υποβληθεί με τη μορφή πρότασης νόμου που υποστηρίζουν το ΔΗΚΟ, η ΕΔΕΚ και η ΔΗΠΑ, και το Υπουργείο Οικονομικών έχει δεχθεί να τη συζητήσει χωρίς να την έχει αποδεχθεί.

3^ον Η απόδοση πιο διευρυμένου ρόλου στον Χρηματοοικονομικό επίτροπο. Τα τρία κόμματα της συμπολίτευσης με την Κοινή Δήλωση Πολιτικής για τις εκποιήσεις προσθέτουν στη συζήτηση έναν εναλλακτικό τρόπο ώστε να ξεπεραστεί το ζήτημα που έχει ανακύψει: να μπορούν οι δανειολήπτες να επαληθεύουν το ύψος της οφειλής τους μέσω ενός εξωδικαστικού μηχανισμού. Ο Χρηματοοικονομικός επίτροπος θεωρείται ότι έχει τα εχέγγυα αξιοπιστίας για να προσφέρει τη συγκεκριμένη υπηρεσία.

Συγκεκριμένα, προτείνεται μια εξωδικαστική επιβεβαίωση του υπολοίπου του δανείου, σε συνδυασμό με την τροποποίηση που ψηφίστηκε την περασμένη βδομάδα στον περί Μεταβιβάσεων και Υποθηκεύσεων Ακινήτων Νόμο, η οποία υποχρεώνει τον πιστωτή να αποστέλλει με την επιστολή Θ βεβαίωση του υπολοίπου του δανείου από ανεξάρτητο σύμβουλο, το κόστος της οποίας θα επωμίζεται ο πιστωτής.

Πρόσθετα, τα τρία κόμματα προτείνουν διεύρυνση των προϋποθέσεων για υποβολή παραπόνων στο Γραφείο του Χρηματοοικονομικού επιτρόπου, έτσι ώστε να επιτρέπεται η εξέταση παραπόνων για παράνομες χρεώσεις ή/και καταχρηστικές ρήτρες ή παντός άλλου είδους παράνομων χρεώσεων, διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της διαμεσολαβητικής διαδικασίας του Χρηματοοικονομικού επιτρόπου, ώστε να αξιοποιείται από μεγαλύτερο αριθμό δανειοληπτών για σκοπούς αναδιάρθρωσης των μη εξυπηρετούμενων, αλλά και εξυπηρετούμενων δανείων.

Υπό τις περιστάσεις η ενεργότερη εμπλοκή του Χρηματοοικονομικού επιτρόπου δίνει μια διέξοδο, από τη στιγμή που ο αργός ρυθμός απονομής της δικαιοσύνης στην Κύπρο (τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι μια διαφορά μπορεί να χρειαστεί πέραν των 8 ετών για να τελεσιδικήσει) αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τη διευθέτηση διαφορών δανειοληπτών με τον δανειστή τους.

Η εξωδικαστική διαδικασία αποτελεί μια λύση που εφαρμόζεται στο εξωτερικό. Το πρόσθετο πλεονέκτημα της εμπλοκής του Χρηματοοικονομικού επιτρόπου είναι ότι πρόκειται για έναν θεσμό που υπάρχει και λειτουργεί και δεν χρειάζεται να στηθεί μια νέα δομή.