Ηχηρό καμπανάκι για ανατροπές στα δημόσια οικονομικά - Από τα πλεονάσματα στο ενδεχόμενο λήψης μέτρων

Σοβαρή προειδοποίηση για την πορεία των δημόσιων οικονομικών απευθύνει το Δημοσιονομικό Συμβούλιο Κύπρου (ΔΣΚ) επικρίνοντας επιλογές της νέας κυβέρνησης.

Το ΔΣΚ είναι ένας ανεξάρτητος φορέας, με πρόεδρο τον Μιχάλη Περσιάνη και μέλος τον Άλκη Λοϊζίδη, το οποίο έχει ως ρόλο τη δημόσια, έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση, με στόχο την αποφυγή δημοσιονομικού εκτροχιασμού και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας των δημοσίων οικονομικών. Πρώτη φορά από τη σύστασή του το 2014 απευθύνει τόσο σαφή προειδοποίηση για ανατροπές.

Το ΔΣΚ σημειώνει ότι σήμερα η δημοσιονομική θέση της χώρας είναι σταθερή και δεν αμφισβητεί τη βούληση του ΥΠΟΙΚ να διατηρήσει αυτή τη σταθερή δημοσιονομική θέση. Ωστόσο, καταγράφοντας μια σειρά από δημόσιες εξαγγελίες της νέας κυβέρνησης και μια σειρά από υποχρεώσεις της χώρας στο εγγύς μέλλον (πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, μεταρρυθμίσεις, ενεργειακή ασφάλεια) διαπιστώνει ότι η αύξηση των ανελαστικών δαπανών δύναται να φέρει ανατροπές, καθώς έχουν μακροπρόθεσμο και σωρευτικό χαρακτήρα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ΔΣΚ, με βάση τις εκτιμήσεις του, προβλέπει σημαντική υποχώρηση των πλεονασμάτων και ανατροπή της μείωσης του δημόσιου χρέους. Για το 2023, το ΥΠΟΙΚ προβλέπει πλεόνασμα 2% (η ΕΕ προβλέπει 1,8%) και δημόσιο χρέος 81,1% (80,4% η ΕΕ), αλλά το ΔΣΚ προβλέπει πλεόνασμα 1% και δημόσιο χρέος 85,2%. Η απόκλιση όσον αφορά το πλεόνασμα είναι σημαντική.

Για το 2024 το ΔΣΚ προβλέπει απόλυτα ισοζυγισμένο προϋπολογισμό και για το 2025 πλεόνασμα στο 1%, όταν το ΥΠΟΙΚ προβλέπει πλεόνασμα 2,3% και το 2024 και το 2025. Η απόκλιση που προβλέπει το ΔΣΚ τοποθετεί το χρέος στο 81,6% του ΑΕΠ το 2025, όταν το ΥΠΟΙΚ προβλέπει χρέος 67,3%.

Νέες δαπάνες 279,9 εκατ. ευρώ

Το ΔΣΚ, στην ενδιάμεση έκθεσή του για το 2023, προειδοποιεί με ανατροπή της πορείας του πλεονάσματος λόγω δεσμεύσεων δαπανών από τη νέα κυβέρνηση, τις οποίες εκτιμά μέχρι τον Ιούνιο 2023 σε 279,9 εκατ. ευρώ, βάσει συντηρητικών εκτιμήσεων που στηρίζονται σε δημόσια διαθέσιμες πληροφορίες. Πρόκειται για ποσά πέραν όσων καταγράφονται στον συμπληρωματικό προϋπολογισμό.

Το ΔΣΚ σημειώνει και μια αδυναμία στη λογιστική πρακτική του Δημοσίου, το οποίο παρουσιάζει τις δαπάνες όταν πραγματοποιείται η πληρωμή (ταμειακή βάση) και όχι όταν δημιουργείται η υποχρέωση (βάσει δεδουλευμένων, accrual).

«Παρά τη θετική πορεία των δημοσίων οικονομικών στο παρόν στάδιο (...), τα στοιχεία παρουσιάζονται σε ταμειακή βάση (cash basis), με αποτέλεσμα η παρακολούθηση του προϋπολογισμού να μην αντικατοπτρίζει δαπάνες για τις οποίες υφίσταται ειλημμένη απόφαση ή δέσμευση, αλλά οι οποίες δεν έχουν στο παρόν στάδιο πραγματοποιηθεί. Στα στοιχεία παρακολούθησης των δημοσίων οικονομικών δεν περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, οι δαπάνες που σχετίζονται με τον δεύτερο συμπληρωματικό προϋπολογισμό, με καθαρές δαπάνες ύψους 245 εκατ. ευρώ. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται ένα μικρό ποσοστό από το ποσό των 75,4 εκατ. ευρώ του πρώτου συμπληρωματικού προϋπολογισμού», αναφέρεται στην έκθεση.

Οι υποχρεώσεις που δεν περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις δημοσιονομικών δαπανών είναι οι εξής:

• Μονιμοποίηση/προσλήψεις εκπαιδευτικών (μη διευκρινισμένος αριθμός) και κατάργηση αγοράς υπηρεσιών.
• Νέες προσλήψεις στο Δημόσιο (μέρος των 1.800 που εγκρίθηκαν από τη Βουλή).
• Πολιτικές δεσμεύσεις (π.χ. μέτρα για αντιμετώπιση της αστυφιλίας στην επαρχία Πάφου, οριοφύλακες, κοινωνική σύνταξη, δικαστική μεταρρύθμιση κ.λπ.).
• Αύξηση κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους λόγω αύξησης του επιτοκίου στο νέο Βιώσιμο Ομόλογο σε σχέση με το αντίστοιχο λήξαν (4.125% έναντι 3.75%) και της αύξησης του Euribor.
• Πιθανές δαπάνες στο πλαίσιο ενίσχυσης της άμυνας και της διασφάλισης της φυσικής ασφάλειας της Δημοκρατίας (εκτιμούνται για το 2024).
• Αναδυόμενες δαπάνες που σχετίζονται με τη μεταρρύθμιση των τοπικών αρχών.
• Αύξηση του κόστους αγοράς δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων.
• Μέτρα για τη μείωση του κόστους παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος.
• Αναδυόμενες δυνητικές υποχρεώσεις της Δημοκρατίας (π.χ. από δικαστικές αποφάσεις).

Στενότητα

Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, στην ενδιάμεση έκθεσή του περιγράφει ένα πιεστικό περιβάλλον και ασκεί κριτική για το είδος των νέων δαπανών, με τις ανελαστικές δαπάνες να αυξάνονται ως ποσοστό των συνολικών δαπανών.

Αυτή η εξέλιξη, σύμφωνα με το ΔΣΚ, «δημιουργεί στενότητα για τις διακριτικές δαπάνες πολιτικής, οι οποίες αναμένεται να είναι ιδιαίτερα αυξημένες τους επόμενους 24 με 36 μήνες». Πρόκειται για υποχρεώσεις που αναφέρονται στην παραπάνω λίστα. Εν μέρει θα καλυφθούν από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Ανάκαμψης, αλλά θα συνεπάγονται και σημαντικές (ως ποσοστό του ΑΕΠ) δαπάνες από την ίδια τη Δημοκρατία.

«Η κυβέρνηση», τονίζεται, «θα στερείται, κάθε χρόνο σωρευτικά, περισσότερο δημοσιονομικό χώρο διακριτικής ευχέρειας για τη λήψη μέτρων και την άσκηση πολιτικών, κάτι που υπό τις περιστάσεις θα μεταφραστεί, είτε σε αύξηση του χρέους, είτε σε αύξηση των φόρων, είτε ακύρωση άλλων δαπανών και πολιτικών, είτε συνδυασμό και των τριών».

«Η συνοχή μεταξύ πολιτικών», αναφέρεται σε άλλο σημείο της ενδιάμεσης έκθεσης, «παραμένει επίσης ανεπαρκής, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι δαπάνες χωρίς να αυξάνεται το όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας από αυτές (...). Μεταρρυθμιστική διάθεση με πολιτική τόλμη δεν εντοπίζεται σε κανέναν από τους σχεδιασμούς ή τα στρατηγικά πλάνα. Αποτελεί εξαιρετικά σημαντική παράλειψη, η οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς άλλη καθυστέρηση και με περισσότερη πολιτική βούληση από όση έχει επιδειχθεί μέχρι σήμερα, τόσο από την εκτελεστική όσο και από τη νομοθετική εξουσία. Η αποτυχία συνειδητοποίησης της σοβαρότητας του όλου θέματος αποτελεί μεσοπρόθεσμο κίνδυνο, ο οποίος σοβεί για τα δημόσια οικονομικά και μειώνει τη μέγιστη δυνητική ανάπτυξη».

Τα έσοδα

Ένας άγνωστος «Χ» είναι η πορεία των εσόδων, τα οποία ναι μεν παραμένουν αυξημένα, αλλά δεν υπάρχει βεβαιότητα ότι θα παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα. Πρόσθετα, τα αυξημένα έσοδα αυξάνουν την πίεση για περισσότερες δαπάνες.

Το ΔΣΚ εκτιμά ότι τα έσοδα αναμένεται πως θα συγκρατηθούν στις τάσεις του πρώτου πενταμήνου (+14,9%), καθώς η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ καθοδηγεί τα έσοδα από άμεσους φόρους (+15,2%), ενώ και η συνεχιζόμενη πληθωριστική πίεση συμβάλλει στην τόνωση των εσόδων από τον ΦΠΑ (+22,1%). Γενικότερα, ο συνδυασμός πληθωρισμού με πραγματική ανάπτυξη της οικονομίας οδηγούν σε αύξηση των εσόδων της Δημοκρατίας.

Ωστόσο, το ΔΣΚ κάνει λόγο για ασάφεια ως προς τους παράγοντες που καθοδηγούν τις μεγάλες αυξήσεις εισπράξεων που καταγράφηκαν κατά τους πρώτους πέντε μήνες του έτους, και σημειώνει ως κίνδυνο την πιθανότατη ομαλοποίηση των εσόδων σε επίπεδα λιγότερο αυξημένα σε σχέση με το 2022.