Προϋπολογισμός διαχείρισης κρίσης

Ο τελευταίος προϋπολογισμός της κυβέρνησης Αναστασιάδη παρέχει στην επόμενη κυβέρνηση που θα τον εκτελέσει τα δημοσιονομικά περιθώρια για να χειριστεί μια δυσμενέστερη, από την αναμενόμενη, πορεία της οικονομίας. Η πιθανότητα νέων εξωτερικών σοκ δεν μπορεί, δυστυχώς, να αποκλειστεί. «Το μέλλον της ευρωζώνης είναι αβέβαιο», υπέδειξε ο υπουργός Οικονομικών, Κωνσταντίνος Πετρίδης, μιλώντας στο 13ο Limassol Economic Forum.

Η ισχυρή απόδοση της οικονομίας το πρώτο εξάμηνο και η διατήρηση της ζήτησης το τρίτο τρίμηνο (χάρη και στον τουρισμό) επιβεβαιώνουν την ανθεκτικότητα της κυπριακής οικονομίας και διατηρούν τη δυναμική για υψηλό θετικό ρυθμό ανάπτυξης και το 2023. Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας, σε πραγματικούς όρους, αναμένεται να κυμανθεί γύρω στο 3% το 2023, στο 3,3% το 2024 και 3,2% το 2025.

Ταυτόχρονα, οι δημοσιονομικοί κίνδυνοι, όπως περιγράφονται στη σχετική έκθεση που συνοδεύει τον προϋπολογισμό, είναι υπαρκτοί καθώς οι πληθωριστικές πιέσεις δεν δείχνουν σημάδια αποκλιμάκωσης και η απόδοση του κυπριακού δεκαετούς ομολόγου την περασμένη εβδομάδα κινήθηκε πάνω από το 4% την εβδομάδα που μας πέρασε.

Σε ό,τι αφορά τον πληθωρισμό, η Κεντρική Τράπεζα προβλέπει ότι φέτος θα κινηθεί κατά μέσο όρο στο 8,1%, για να μειωθεί στο 5,5% το 2023 (στο 3,3% το τέταρτο τρίμηνο του 2023) και στο 2,3% το 2024.

Στο βασικό σενάριο του ΥΠΟΙΚ, με το οποίο έχει καταρτιστεί ο προϋπολογισμός, το ΑΕΠ θα ανέλθει στα 27,770 δισ. ευρώ (και θα ξεπεράσει τα 30,784 δισ. ευρώ το 2025) με ρυθμό ανάπτυξης 3%, ανεργία στο 6,4% και πληθωρισμό στο 3% (ηπιότερη πρόβλεψη σε σχέση με αυτή της Κεντρικής Τράπεζας).

Τα πλεονάσματα

Το βαρύ όπλο του προϋπολογισμού είναι τα πλεονάσματα, παρά τις υπερβάσεις που έχουν γίνει στις οροφές. Τα δημόσια ταμεία θα δουν το 2023 ένα περίσσευμα 463,3 εκατ. ευρώ ή 1,7% του ΑΕΠ και ένα εντυπωσιακό πρωτογενές πλεόνασμα 830 εκατ. ευρώ ή 3% του ΑΕΠ. Η εκτίμηση για το 2022, όπως περιγράφεται στο «Σχέδιο Δημοσιονομικού Προγράμματος 2023», είναι ότι θα κλείσει με πλεόνασμα €308,3 εκατ. ή 1,2% του ΑΕΠ και πρωτογενές πλεόνασμα €707,2 εκατ. ή 2,7% του ΑΕΠ.

Δηλαδή τη διετία 2022-23 υπάρχει ένας καθαρός δημοσιονομικός χώρος 771.6 εκατ. ευρώ. Με βάση την προβλεπόμενη οικονομική ανάπτυξη και τον προϋπολογισμό για το 2023, το δημοσιονομικό πλεόνασμα προβλέπεται να διευρυνθεί κατά την τριετία 2023-2025 και να διαμορφωθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 1,7%, 2,3% και 2,3%, αντίστοιχα.

Με τα υφιστάμενα δεδομένα, το δημόσιο χρέος θα υποχωρήσει το 2022 στα 23,350 δισ. ευρώ (89,3% του ΑΕΠ) το 2023 στα 23,126 δισ. ευρώ (83,3%), στο 76,5% το 2024 και να περιοριστεί στο 72,3% του ΑΕΠ το 2025.

Η αξιοποίηση του δημοσιονομικού χώρου (που λειτουργεί ως μαξιλάρι ασφαλείας) δεν μπορεί να γίνει χωρίς μέτρο. Το 2022 και 2023 συνεχίζει να ισχύει η Ρήτρα Γενικής Διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που επιτρέπει περισσότερες δαπάνες, αλλά η Κύπρος -σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σταθερότητας 2022- καλείται να διασφαλίσει ότι το 2023 η αύξηση των εθνικά χρηματοδοτούμενων τρεχουσών δαπανών συνάδει με έναν συνολικά ουδέτερο προσανατολισμό δημοσιονομικής πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη προσωρινή και στοχευμένη στήριξη προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που είναι περισσότερο ευάλωτα στις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας.

Οι δαπάνες

Ηδη στον προϋπολογισμό του 2023 και στο Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πρόγραμμα 2023 -25 παρατηρούνται υπερβάσης των οροφών ύψους €30,2 εκατ. (2023), €170,8 εκατ. (2024) και €118,5 εκατ. (2025). Για το 2023, οι υπερβάσεις οφείλονται, κυρίως, στις υπερβάσεις από τις οροφές δαπανών στους Π/Υ των Υπουργείων Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (€22,1 εκατ.), Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (€18 εκατ.), Υγείας (€14,2 εκατ.), Άμυνας (€13 εκατ.) και Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξης (€6,4 εκατ.).

Η εξέλιξη των βασικών δαπανών έχει ως εξής:

Οι δαπάνες προσωπικού, περιλαμβανομένων των συντάξεων και των φιλοδωρημάτων, υπολογίζονται να αυξηθούν κατά 4,7% και να ανέλθουν στα €3,194 δισ. σε σύγκριση με € 3,049 δισ. το 2022. H πιο πάνω αύξηση οφείλεται κυρίως στην καταβολή της ΑΤΑ, των προσαυξήσεων και στην αύξηση της απασχόλησης.

Οι λειτουργικές δαπάνες προβλέπεται να αυξηθούν κατά 15,5% το 2023 και να ανέλθουν στα €1,09 δισ. σε σύγκριση με €951,6 εκατ. το 2022. Η αύξηση οφείλεται στις πληθωριστικές ανατιμήσεις λόγω των αυξήσεων των τιμών των καυσίμων, των ενεργειακών προϊόντων και των ελλείψεων στις εφοδιαστικές αλυσίδες.

Οι μεταβιβαστικές πληρωμές αποτελούνται κυρίως από κοινωνικές παροχές, χορηγίες προς οργανισμούς δημόσιου και ιδιωτικού δικαίου και τις αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των κρατικών συνεισφορών στα τα διάφορα ταμεία (Κοινωνικών Ασφαλίσεων και ΓεΣΥ) και της συνεισφοράς μας στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Το 2023, η πιο πάνω κατηγορία προβλέπεται να αυξηθεί κατά 3,8%, από €3,047 δισ. το 2022 σε € 3,163 δισ.

Οι αναπτυξιακές δαπάνες (έργα υπό κατασκευή, συγχρηματοδοτούμενα έργα, εκπαιδεύσεις, χορηγίες σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, πάγια, κ.λπ.) αναμένεται να αυξηθούν κατά 12% το 2023 και να φθάσουν στα €1,273,4 δισ. σε σύγκριση με €1,138 δισ. το 2022. Η πιο πάνω αύξηση παρατηρείται λόγω έναρξης της υλοποίησης μεγάλων αναπτυξιακών έργων, συμπεριλαμβανομένων, οδικών, κτηριολογικών και άλλων έργων, καθώς για την προώθηση έργων που έχουν περιληφθεί στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Οι δαπάνες για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους (τόκοι) και για αποπληρωμές δανείων (εξωτερικού και εσωτερικού) παρουσιάζουν μείωση της τάξης του 21,5% για το 2023, και συγκεκριμένα υπολογίζονται στα €1,914,5 δισ σε σύγκριση με €2,441 δισ. το 2022.

Ισχυρά έσοδα

Τα έσοδα, εξαιρουμένων των χρηματοοικονομικών ροών, αναμένεται να ανέλθουν στα €8,493 δισ. σε σύγκριση με αναθεωρημένα έσοδα ύψους €7,812 δισ. το 2022, προβλέπεται δηλαδή αύξηση της τάξης του 9%.

Οι σημαντικότερες κατηγορίες των εσόδων είναι οι άμεσοι και έμμεσοι φόροι, που συνολικά για το 2023 προϋπολογίζονται να ανέλθουν στα €6.765 δισ. και αποτελούν περίπου το 85% των συνολικών εσόδων (με εξαίρεση τα χρηματοδοτικά έσοδα). Το υπόλοιπο 15% των εσόδων προϋπολογίζεται στα €1,245 δισ. και αφορά τα μη φορολογικά έσοδα, όπως, πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών, ενοίκια δικαιώματα και μεταβιβάσεις/ χορηγίες.

Τα έσοδα από την άμεση φορολογία το 2023 προβλέπονται σε απόλυτους αριθμούς, να φθάσουν τα €3,045 δισ. σε σύγκριση με αναθεωρημένα έσοδα ύψους €3,016 δισ. το 2022, αναμένεται δηλαδή αύξηση περίπου 0,1%. Οι εισπράξεις από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (μισθωτοί και αυτοαπασχολούμενοι) εκτιμώνται σε € 1,202 δισ. (+2,96%) και από τον εταιρικό φόρο σε €1,524 δισ.

Τα έσοδα από την έμμεση φορολογία το 2023 προβλέπονται σε απόλυτους αριθμούς, στα €3,719 δισ. σε σύγκριση με αναθεωρημένα έσοδα ύψους €3,457 δισ. το 2022, αναμένεται δηλαδή αύξηση της τάξης του 7,5%. Τα έσοδα από το ΦΠΑ εκτιμώνται σε 2,655 δισ. αυξημένα κατά 9,37%.

Τα μη φορολογικά έσοδα προβλέπονται να αυξηθούν στα €1,336 δισ. το 2023 σε σύγκριση με αναθεωρημένα έσοδα ύψους €1,289 δισ. το 2022, αναμένεται αύξηση περίπου 3,6%.

Τι μπορεί να φέρει ανατροπές

Η Εκθεση Δημοσιονομικών Κινδύνων καταγράφει τι μπορεί να πάει χειρότερα και να φέρει ανατροπές στην εκτέλεση του προϋπολογισμού:

Απώλεια δημοσιονομικών εσόδων λόγω μείωσης στην οικονομική δραστηριότητα από πιθανή «αναζωπύρωση» της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19).

Αύξηση κόστους για τα κατασκευαστικά έργα τα οποία η Κυπριακή Δημοκρατία έχει δεσμευτικές υποχρεώσεις να διεκπεραιώσει.

Αύξηση δαπανών για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους λόγω αύξησης των επιτοκίων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και της σταδιακής απόσυρσης του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης της (ΕΚΤ).

Αύξηση Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) λόγω της πρόσφατης αύξησης των επιτοκίων της ΕΚΤ και των οικονομικών αντίκτυπων της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Παρατεταμένη περίοδος υψηλού πληθωρισμού και υψηλών επιτοκίων με αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη (κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού) λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία και Λευκορωσία από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το ΗΒ, και των επιπτώσεων από τις διαταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα.