Ανδρέας Θεοφάνους: «Η ανάκαμψη δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως success story»

Η ανάκαμψη που ακολούθησε της τραπεζικής κρίσης του 2013 ήταν σημαντική χάρη στις θυσίες των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως success story, τονίζει στον «Π» ο Ανδρέας Θεοφάνους, καθηγητής Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής, πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Ο κ. Θεοφάνους ασκεί κριτική στο υφιστάμενο μείγμα της οικονομικής πολιτικής και υπογραμμίζει την ανάγκη να μην υποπέσουμε ως χώρα στην παγίδα του εφησυχασμού. Εισηγείται την εκπόνησης ενός νέου οικονομικού σχεδίου -υπόδειγμα- με νέους μοχλούς οικονομικής μεγέθυνσης και δημιουργίας θέσεων απασχόλησης.

«Θα πρέπει», τονίζει, «να υπάρξει μια στοχευμένη οικονομική πολιτική η οποία να οδηγήσει σε μια ισοζυγισμένη ανάπτυξη».

Ταυτόχρονα τονίζει την ανάγκη διατήρησης της δημοσιονομικής ισορροπίας. «Δεν θα πρέπει να ξεφύγει ξανά το μισθολόγιο στη δημόσια υπηρεσία και σε όλους τους ημικρατικούς οργανισμούς. Θα είναι αρνητική εξέλιξη εάν διά μέσου τις δικαστικής οδού αποφασισθεί να επιστραφούν οι αποκοπές στους δημόσιους υπαλλήλους», αναφέρει ο κ. Θεοφάνους.

H κυπριακή οικονομία συνεχίζει την αναπτυξιακή της δυναμική, το ΑΕΠ βρίσκεται σε ιστορικό υψηλό επίπεδο και η ανεργία συνεχίζει την πτωτική της πορεία. Μπορούμε να πούμε ότι ξεπεράσαμε την κρίση του 2013; Υπάρχουν "παγίδες" που πρέπει να αποφύγουμε;

Σε σχέση με την κρίση του 2013 υπογραμμίζω ότι το πρόγραμμα εξυγίανσης που επιβλήθηκε ήταν πολύ σκληρό, μπορώ να πω και τιμωρητικό. Παρά ταύτα, η ανάκαμψη που ακολούθησε ήταν σημαντική χάρη στις θυσίες των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως success story. Η πρώτη παγίδα που πρέπει να προσέξουμε είναι ο εφησυχασμός.

Παρά τους θετικούς δείκτες οικονομικής μεγέθυνσης θα ήταν μεγάλο σφάλμα να επέλθει επανάπαυση. O τραπεζικός τομέας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, καθώς απαιτείται αρκετός χρόνος για να αντιμετωπισθούν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Επί τούτου, σημειώνεται ότι θα έπρεπε να υπάρχει η απαιτούμενη διακριτική ευχέρεια, ούτως ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα με το λιγότερο δυνατό κοινωνικό κόστος. Επιπρόσθετα, ο τραπεζικός και γενικότερα ο χρηματοπιστωτικός τομέας εξακολουθεί να είναι σε πορεία συρρίκνωσης. Θεωρώ, επίσης, τον μη επαρκή νέο δανεισμό ως μεγαλύτερο πρόβλημα. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ενισχυθεί ο δανεισμός όχι μόνο για κατοικίες και για σκοπούς κατανάλωσης, αλλά κυρίως για επενδυτικές δραστηριότητες.

Ούτε μπορούμε να αγνοήσουμε το θέμα της ανεργίας των νέων, καθώς και της διαρθρωτικής ανεργίας ανάμεσα στους μεσήλικες. Το γεγονός ότι χιλιάδες συμπατριώτες μας έχουν ξενιτευτεί, ενώ πολλοί νέοι που σπουδάζουν στο εξωτερικό δεν επιστρέφουν θα πρέπει να μας ανησυχεί. Επίσης, η συρρίκνωση των εισοδημάτων, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας.

Σημειώνω, επίσης, ότι η αύξηση των εισφορών για τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις καθώς και οι εισφορές για το ΓεΣΥ συνιστούν νέες φορολογίες, οι οποίες εξ ορισμού αυξάνουν το κόστος εργασίας. Αυτό με τη σειρά του τείνει να δρα ως ανασταλτικός παράγοντας για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης.

Αποτέλεσμα της ανάπτυξης είναι και τα υψηλά δημόσια έσοδα, τα οποία επιτρέπουν την παραγωγή ιδιαίτερα υψηλών πλεονασμάτων, με το πρωτογενές πλεόνασμα του 2019 να εκτιμάται στο 6%. Η Κύπρος έχει δημοσιονομικά περιθώρια για ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής ή θα πρέπει να φυλάξουμε αυτά τα πλεονάσματα για να διαχειριστούμε μια μελλοντική κρίση;

Παρά το γεγονός ότι η Κύπρος βιώνει τα τελευταία χρόνια υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης δεν μπορεί να λεχθεί ότι έχουμε ισοζυγισμένη ανάπτυξη. Ούτε μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη σταδιακή συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, καθώς και την αυξανόμενη οικονομική ανισότητα. Οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης τα επόμενα χρόνια στην Κύπρο θα είναι σχετικά μειωμένοι, εκτός και αν υπάρξουν δραστικές αλλαγές που θα δώσουν ιδιαίτερη ώθηση στην οικονομική δραστηριότητα.

Σε σχέση με το αναμενόμενο πρωτογενές πλεόνασμα για το 2019, γύρω στο 6%, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό εν πολλοίς προέκυψε από τις εισφορές για το ΓεΣΥ. Εξ ορισμού αυτό δεν θα είναι επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Εννοώ ότι στο μέλλον οι εισφορές για το ΓεΣΥ μπορεί να μην καλύπτουν το κόστος των υπηρεσιών που θα προσφέρονται.

Ούτως ή άλλως, θεωρώ ότι θα πρέπει να υπάρξει μια στοχευμένη οικονομική πολιτική η οποία να οδηγήσει σε μια ισοζυγισμένη ανάπτυξη. Υπογραμμίζω ότι η δημοσιονομική πολιτική δεν είναι μόνο θέμα ελλειμμάτων ή πλεονασμάτων. Αντίθετα, αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο το οποίο μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την οικονομική δραστηριότητα καθώς και άλλους οικονομικούς δείκτες.

Πώς επηρεάζει το πολιτικό σύστημα τα οικονομικά δεδομένα;

Σε όλες τις χώρες ο τρόπος λειτουργίας του πολιτικού συστήματος επηρεάζει καθοριστικά τα οικονομικά δεδομένα και αποτελέσματα. Στην περίπτωση της Κύπρου η κακοδιαχείριση, η διαφθορά, η διαπλοκή, η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος και ο λαϊκισμός οδήγησαν σε οδυνηρά αποτελέσματα σε όλα τα επίπεδα. Δεν έχουμε το δικαίωμα να επιτρέψουμε τη διαιώνιση τέτοιων φαινομένων.

Τι εισηγείστε για το μέλλον;

Η Κύπρος θα πρέπει να προχωρήσει με σοβαρότητα στην επίλυση των προβλημάτων και ταυτόχρονα να καταστεί ένα κράτος-πρότυπο που θα εξυπηρετήσει τους πολιτικούς και οικονομικούς της στόχους. Απαιτείται ορθολογισμός, κοινωνική ευαισθησία και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην αντιμετώπιση των ζητημάτων. Προφανώς, ο ρόλος του πολιτικού συστήματος και της εκάστοτε κυβέρνησης είναι καθοριστικός. Στη σημερινή συγκυρία η ανανέωση του πολιτικού βίου σε πρόσωπα αλλά και πολιτικές είναι απαραίτητη.

Επαναδιατύπωση του ρόλου του κράτους

Στο εξωτερικό περιβάλλον οι αβεβαιότητες παραμένουν -brexit, εμπορικές εντάσεις- ενώ στην περιοχή μας έχουμε και το θέμα της Συρίας. Πώς αξιολογείτε αυτούς τους εξωγενείς παράγοντες; Και πώς μπορούμε να προστατευτούμε;

Θα πρέπει να αξιολογούμε συνεχώς τα χαρακτηριστικά του περιφερειακού και διεθνούς οικονομικού και πολιτικού περιβάλλοντος, καθώς αυτά επηρεάζουν όλες τις οικονομίες.

Η κατάσταση στη Συρία επηρεάζει οικονομικά και πολιτικά δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, την ευρύτερη Μέση Ανατολή, την ΕΕ και τη διεθνή κοινότητα γενικότερα. Η Μέση Ανατολή είναι η πιο ασταθής περιοχή στον κόσμο.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας παραπέμπει σε μια μορφή νεοπροστατευτισμού. Επιπρόσθετα, οι κυρώσεις εναντίον της Μόσχας έχουν αρνητικές προεκτάσεις στην όλη οικονομική δραστηριότητα.

Η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης, παρά τις βελτιώσεις, εξακολουθεί να παρουσιάζει αρκετά προβλήματα. Μεταξύ άλλων, ενώ υπάρχει νομισματική χαλάρωση εξακολουθεί να υφίσταται δημοσιονομική πειθαρχία ανεξαρτήτως οικονομικών συνθηκών. Οι πολιτικές αυτές περιορίζουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Ακόμα και η ίδια η Γερμανία αντιμετωπίζει προβλήματα σε διάφορους τομείς, περιλαμβανομένου του τραπεζικού τομέα και της βιομηχανίας αυτοκινήτων.

Το επικείμενο Brexit θα έχει επιπτώσεις στην ίδια τη Βρετανία και την ΕΕ. Η Κύπρος θα επηρεασθεί καθώς οι σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πολυδιάστατες: μεταξύ άλλων, τουρισμός, εμπόριο, Κύπριοι εργαζόμενοι και φοιτητές. Θα πρέπει να εξετάσουμε και τις ευκαιρίες που είναι δυνατόν να δημιουργηθούν.

Η νέα τεχνολογική επανάσταση επηρεάζει όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου - δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστη καμιά οικονομία και κοινωνία.

Σε όλες τις χώρες παρατηρείται μια επαναδιατύπωση του ρόλου του κράτους και του μη κρατικού τομέα στην οικονομία. Θα πρέπει να κινηθούμε με γοργούς ρυθμούς, ούτως ώστε ο ευρύτερος δημόσιος τομέας καθώς και οι οργανισμοί του ιδιωτικού τομέα να καταστούν αποδοτικοί.

Έτσι, λοιπόν, για να προστατευθούμε, η Κύπρος θα πρέπει να αποκτήσει ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα με νέους μοχλούς οικονομικής μεγέθυνσης και δημιουργίας θέσεων απασχόλησης. Μεταξύ άλλων, σημειώνω τους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της έρευνας, της καινοτομίας, των νέων τεχνολογιών και της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Ένα τέτοιο υπόδειγμα θα πρέπει, επίσης, να αντιμετωπίσει τις διάφορες μορφές ανισότητας και ταυτόχρονα να εμπεριέχει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Δεν θα πρέπει να ξεφύγει ξανά το κρατικό μισθολόγιο

ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οίκοι αξιολόγησης επισημαίνουν την ανάγκη συνέχισης των μεταρρυθμίσεων. Βλέπετε ένα μίνιμουμ πλαίσιο μεταρρυθμίσεων που πρέπει να υλοποιηθεί;

 Ένα πρώτο σχόλιο είναι ότι δεν θα πρέπει να ξεφύγει ξανά το μισθολόγιο στη δημόσια υπηρεσία και σε όλους τους ημικρατικούς οργανισμούς. Θα είναι αρνητική εξέλιξη εάν διά μέσου τις δικαστικής οδού αποφασισθεί να επιστραφούν οι αποκοπές στους δημόσιους υπαλλήλους. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να επέλθει ο πλήρης εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών, ενώ παράλληλα απαιτείται η επαναξιολόγηση του φορολογικού συστήματος.

Παρά την κρίση, δεν επήλθε ο αναγκαίος προβληματισμός για την ορθολογιστική διαχείριση των δημοσίων δαπανών. Για παράδειγμα, στο θέμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το ΔΝΤ επισημαίνει ότι απαιτούνται αρκετές τομές για να επέλθει ο απαιτούμενος εξορθολογισμός. Αλλά και στη δημόσια διοίκηση γενικότερα είναι σημαντικό να επέλθουν βασικές αλλαγές που να βελτιώνουν την αποδοτικότητα των υπηρεσιών. Η μεταρρύθμιση στον νευραλγικό τομέα της δικαιοσύνης είναι επίσης απαραίτητη.

Υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες στον τομέα της ενέργειας. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις εξελίξεις δεν μπορεί να αναμένεται η απρόσκοπτη υλοποίηση του ενεργειακού προγράμματος της χώρας σε σχέση με τους υδρογονάνθρακες. Από την άλλη θα πρέπει να γίνει η απαιτούμενη δουλειά, ούτως ώστε η Κύπρος να καλύπτει το 20% των αναγκών της από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Είναι, επίσης, σημαντικό να επαναξιολογηθεί το ευρύτερο ασφαλιστικό σύστημα. Στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής επιβάλλεται να υπάρξει μια πολιτική για το δημογραφικό. Επιπρόσθετα, επιβάλλεται η μείωση της γραφειοκρατίας σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου - άλλο η ασυδοσία και άλλο η ασφυξία. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να επιταχυνθεί η απλοποίηση διαδικασιών και η χρήση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Είναι, επίσης, σημαντικό να επέλθει η διεύρυνση του τουριστικού προϊόντος.

Εν κατακλείδι, στόχος των προσπαθειών αυτών θα πρέπει να είναι η συνεχής ενίσχυση οικονομικής δραστηριότητας, η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και η συνεχής κινητικότητα.

Τα διαβατήρια

Έχει χυθεί άφθονο μελάνι για το πρόγραμμα πολιτογράφησης και τους πύργους. Δημιουργούνται κίνδυνοι ή το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα αποτελεί ένα αναγκαίο εργαλείο για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων σε μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της Κύπρου (νησί, μικρή σε έκταση, μικρή εσωτερική αγορά);

Η Κύπρος, όπως και κάθε κυρίαρχο κράτος νομιμοποιείται να έχει ένα τέτοιο πρόγραμμα, αλλά την ίδια ώρα θα πρέπει να διαφυλάξει την αξιοπιστία της. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να γίνουν βελτιώσεις ως προς το περιεχόμενο του προγράμματος για παραχώρηση Κυπριακής υπηκοότητας, ώστε να διαλυθούν οι σκιές, οι οποίες πολλές φορές δεν είναι αυθαίρετες. Πέραν όμως του κλάδου των ακινήτων, το ζητούμενο είναι να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις σε άλλους τομείς, όπως είναι η ναυτιλία, η τεχνολογία, καινοτομία, η έρευνα, η εκπαίδευση, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης και άλλα οφέλη που θα διαχέονται σε ολόκληρη την κοινωνία και την οικονομία. Επαναλαμβάνω, όμως, ότι είναι εκ των ων ουκ άνευ η αποκατάσταση της αξιοπιστίας της Κύπρου ως διεθνούς οικονομικού κέντρου.