Η εργασία στην εποχή της αυτοματοποίησης

Η κλιματική αλλαγή και η ανάγκη ενός πλάνου και μιας φιλοσοφίας ανάπτυξης που να είναι βιώσιμη για τον πλανήτη και για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη -αλλά και η ποιότητα ζωής των πολιτών- ήταν οι πρωταγωνιστές του Brussels Economic Forum, του ετήσιου οικονομικού συνεδρίου της Κομισιόν.

Οι συμμετέχοντες επεσήμαναν πολλές φορές κατά τις συνομιλίες στα διαλείμματα του συνεδρίου και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πως αυτή ήταν η πρώτη φορά που θέματα, τα οποία μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν δευτερεύοντα και ιδεολογικής φύσης, μπήκαν δυνατά στην ατζέντα των τεχνοκρατών της οικονομίας και της συζήτησης για τη διαμόρφωση και την άσκηση πολιτικής.

Ευρύτερα αυτό που αναζήτησαν όλοι οι ομιλητές ήταν νέοι τρόποι άσκησης της οικονομικής πολιτικής με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, ο Κύπριος νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης εστίασε στο μέλλον της εργασίας στην Ευρώπη στην εποχή της αυτοματοποίησης, των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης, τονίζοντας πως γνώμονας είναι η ποιότητα της ζωής των εργαζομένων, η μετεκπαίδευση και η ενθάρρυνση της σταδιακής μετάβασης στους τομείς στους οποίους ο ανθρώπινος παράγοντας δύσκολα θα αντικατασταθεί.

Προσωπικότητες από τον τομέα του διεθνούς εμπορίου αντιπαρέθεσαν απόψεις για το αν το παγκόσμιο εμπόριο μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τον πλανήτη, ενώ η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Στέφανι Στάντσεβα υπογράμμισε την ανάγκη η χάραξη πολιτικής να λαμβάνει υπόψη τις αντιλήψεις και τις ανησυχίες της κοινής γνώμης μέσα από μια πιο ανθρωπολογική σκοπιά.

Κορυφαίοι οικονομολόγοι συζήτησαν κατά πόσο είναι εφικτό ή επιθυμητό ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για τον κάθε πολίτη. Ο επίτροπος για την Οικονομία Πιέρ Μοσκοβισί συμμετείχε σε πάνελ για την ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου για την Ευρώπη και ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Βάλντις Ντομπρόβσκις σε πάνελ για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης για την Ευρώπη.

Δεν έρχεται η καταστροφή

Ο δρ Πισσαρίδης ήταν ο κύριος ομιλητής του συνεδρίου καθώς παρέδωσε την καθιερωμένη διάλεξη Πάντοα-Σκιόπα εις μνήμην του Ιταλού οικονομολόγου, γνωστού ως πατέρα του ευρώ.

Σύμφωνα με τον Κύπριο νομπελίστα, ο τρόπος με τον οποίο εργαζόμαστε αλλάζει, με την τεχνολογία να φέρνει περισσότερες αλλαγές στην καθημερινότητα. «Αν αφήσουμε τις αγορές να διαχειριστούν (τις επιπτώσεις της ρομποτικής και του αυτοματισμού) μπορεί αρκετός κόσμος να μείνει πίσω κατά οδυνηρό τρόπο», τόνισε. Τα αποτελέσματα, επεσήμανε, θα είναι καλύτερα μέσω της συνεργασίας εργαζομένων και εργοδοτών, αλλά και μεταξύ των χωρών.

«Το ζήτημα δεν είναι αν θα υπάρχουν αρκετές θέσεις εργασίας, αλλά το αν θα είμαστε έτοιμοι να προσαρμοστούμε», όπως είπε.

Κίνδυνος ανισότητας

Μέχρι σήμερα οι κύριοι τομείς που επηρεάζονται είναι η μεταποίηση, στην οποία η ρομποτική και η αυτοματοποίηση αλλάζουν τα δεδομένα, και οι υπηρεσίες εκείνες -όπως οι τραπεζικές και χρηματοοικονομικές- στις οποίες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν πιο εύκολα να φέρουν εις πέρας εργασίες που γίνονταν από ανθρώπους.

Οι δουλειές που χάνονται δεν αφορούν όμως μόνο συγκεκριμένους τομείς αλλά και συγκεκριμένες κατηγορίες εισοδήματος. Όπως σημείωσε ο δρ Πισσαρίδης, οι δουλειές που χάνονται από το 2010 και μετά αφορούν μεσαίους μισθούς, με τις νέες θέσεις εργασίας να είναι είτε χαμηλότερα είτε υψηλότερα αμειβόμενες. Με άλλα λόγια, η ανισότητα διευρύνεται.

Το θετικό για τον Χριστόφορο Πισσαρίδη έγκειται στο ότι οι δουλειές στις οποίες ο ανθρώπινος παράγοντας είναι απαραίτητος για να αντιμετωπίσει απρόβλεπτες καταστάσεις είναι αυτές που θα μπορούν να αντικαταστήσουν όσες θα χαθούν καθώς πάντα είχαν χαρακτηριστικά αυτοματισμού.

Πρόκειται, σύμφωνα με τον νομπελίστα, για τους τομείς της υγείας και της φροντίδας, καθώς και των υπηρεσιών, της ψυχαγωγίας της φιλοξενίας και της εστίασης. Και στις δύο, επισημαίνει, το μερίδιο της αγοράς θα αυξηθεί καθώς αυξάνεται η ευημερία, στην οποία θα μπορούσε να οδηγήσει η ίδια η αυτοματοποίηση.

Ποιότητα ζωής

Αυτό που πρέπει να ληφθεί επίσης υπόψη, σύμφωνα με τον δρα Πισσαρίδη, είναι και ότι μέχρι σήμερα υπήρχε μια επικέντρωση στη μέτρηση της παραγωγικότητας μέσω του ΑΕΠ αλλά όχι στην ποιότητα ζωής. «Η επικέντρωση στην ποιότητα πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση με την παραγωγικότητα βραχυπρόθεσμα, όμως βελτιώνει την υγεία και την ποιότητα ζωής μακροπρόθεσμα», υπογράμμισε.

Στόχος, να υπάρχει μια μέτρηση της ποιότητας ζωής της οποίας το ΑΕΠ είναι απλώς ένα μέρος. Σε αυτό το πλαίσιο έρχεται και ο ρόλος που έχουν να παίξουν οι κυβερνήσεις, οι οποίες θα πρέπει να λάβουν μέτρα για αντικατάσταση των χαμένων θέσεων εργασίας και να δημιουργήσουν θέσεις για τη διευκόλυνση των εταιρειών.

Οι κυβερνήσεις όμως, προειδοποίησε, θα πρέπει να πάρουν αυτά τα μέτρα στο πλαίσιο ενός προγράμματος μεταρρύθμισης. Και υπενθύμισε πως όταν η ανάγκη μεταρρυθμίσεων εντάχθηκε σε ένα πλαίσιο με βάρος στη λιτότητα, οι κυβερνήσεις δεν κατάφεραν να φέρουν εις πέρας αυτές τις μεταρρυθμίσεις.

Μετεκπαίδευση

Η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας ως απάντηση στις προκλήσεις που φέρνουν οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει να γίνει βάσει μιας άλλης φιλοσοφίας, σημείωσε ο δρ. Πισσαρίδης, καθώς αφορά τη μετακίνηση σε διαφορετικούς τομείς και τη μετεκπαίδευση των εργαζομένων.

Η ανάγκη που θα υπάρχει θα είναι για προγράμματα εκπαίδευσης σε μεγάλη κλίμακα που να δίνουν επιλογές στους εργαζομένους, έργα για τα οποία είναι πιο προετοιμασμένες οι μεγάλες εταιρίες που έχουν την τεχνογνωσία και το συμφέρον να ελκύσουν νέους εργαζομένους. Οι κυβερνήσεις μπορούν να βοηθήσουν στους τομείς μικρού και μεσαίου μεγέθους, αλλά και στην κοινωνική στήριξη όσων αναζητούν δουλειά.

Μεταξύ άλλων, χρειάζεται ενίσχυση στην έρευνα και την ανάπτυξη, τομείς στους οποίους σήμερα οι χώρες της ΕΕ ξοδεύουν περίπου μόλις το 2% του ΑΕΠ τους, όπως σημείωσε. Σε αυτόν τον τομέα η Ανατολική και η Νότια Ευρώπη έχει μείνει πίσω, κάτι που μπορεί να ξεπεραστεί μέσω του καλύτερου συντονισμού.

Από το σχολείο

Μακροπρόθεσμα, ανέφερε ο δρ Πισσαρίδης, η προετοιμασία πρέπει να αρχίζει από το σχολείο καθώς ο εργαζόμενος του μέλλοντος δεν χρειάζεται μόνο επιστήμες και μαθηματικά όπως γινόταν μέχρι σήμερα, αλλά και τις λεγόμενες κοινωνικές και θεωρητικές δεξιότητες.

Δυστυχώς τέτοια μαθήματα που να αγγίζουν θέματα κοινωνιολογίας, κοινωνικής ψυχολογίας και οικονομικών δεν περιλαμβάνονται σήμερα στα σχολεία, επεσήμανε ο δρ Πισσαρίδης. Το κοινωνικό στάτους αυτών των αντικειμένων πρέπει να ενισχυθεί.