Το παρασκήνιο του Μάρτη του 2013 και ο συμπέθερος

Ο Πανίκος Δημητριάδης, ο οποίος βρέθηκε στο τιμόνι της Κεντρικής Τράπεζας τις πιο κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της Κύπρου μετά την εισβολή του 1974, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του «A Diary of the Euro Crisis in Cyprus, Lessons for Bank Recovery and Resolution» (Το ημερολόγιο της ευρωκρίσης στην Κύπρο, Μαθήματα για την Ανάκαμψη και Εξυγίανση Τραπεζών - εκδόσεις Palgrave Macmillan), περιγράφει πώς έζησε τα γεγονότα από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά του μέχρι την παραίτησή του, μια παραίτηση στην οποία εξαναγκάστηκε να προχωρήσει, όπως αποκαλύπτει πλέον ξεκάθαρα.

Το βιβλίο του κ. Δημητριάδη θα προκαλέσει αίσθηση και ισχυρές αντιδράσεις, ιδίως για τα όσα έγιναν τον Μάρτιο του 2013, ενώ περιγράφει ένα περιστατικό που επαναφέρει το ζήτημα της μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό από συγγενείς του Προέδρου της Δημοκρατίας το διάστημα πριν την πρώτη απόφαση του Eurogroup.

Τον Μάρτιο του 2013 η Κύπρος βρέθηκε κυριολεκτικά με το ένα πόδι εκτός Ευρώπης (και όχι απλά εκτός ευρώ), το πολιτικό σύστημα εμφανίζεται ανέτοιμο να διαχειριστεί την κατάσταση και η τελική διευθέτηση (με τις δύο τράπεζες να τίθενται σε εξυγίανση) ήταν έτοιμη πριν ο Πρόεδρος πετάξει για Βρυξέλλες, για τη δεύτερη συνεδρίαση του Eurogroup. Την παραμονή του κρίσιμου Eurogroup ο Πρόεδρος Αναστασιάδης βρέθηκε ενώπιον ενός τελεσιγράφου.

Από την ανάγνωση του βιβλίου, το οποίο έχει έκταση 215 σελίδων προκύπτει ότι η τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση βρέθηκε μπροστά σε μια κατάσταση άνευ προηγουμένου και εμφανίζεται να προσπαθεί να πιαστεί από οτιδήποτε για να αποφύγει την οδυνηρή λύση της συμμετοχής των καταθετών στην ανακεφαλαιοποίηση των δύο μεγάλων τραπεζών. Ταυτόχρονα, όμως, ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας και μιας απέλπιδας προσπάθειας του πολιτικού προσωπικού να διασώσει ένα οικονομικό μοντέλο που είχε προ πολλού χρεοκοπήσει.

Ο «Π» εστιάζει στην περιγραφή 6 κρίσιμων στιγμών του Μάρτη του 2013 παραθέτοντας αυτούσια αποσπάσματα του βιβλίου, που σίγουρα θα προκαλέσουν αντιδράσεις, όπως αντιδράσεις θα προκαλέσουν και άλλα θέματα που εγείρονται για το πώς φτάσαμε στην κρίση, τι έπραξαν (ή δεν έπραξε) η κυβέρνηση Χριστόφια και ο τέως διοικητής της Κεντρικής Αθανάσιος Ορφανίδης, αλλά και για τη διαχείριση του τοπίου μετά τον Μάρτη του 2013.

1. Η πρώτη ενημέρωση

Η νέα κυβέρνηση είχε εικόνα για τους όρους της διάσωσης ήδη από τη συνεδρίαση του Eurogroup στις 4 Μαρτίου, αναφέρει στο βιβλίο του ο τέως διοικητής. Σε εκείνη τη συνεδρίαση δεν ελήφθησαν αποφάσεις αφήνοντας λίγο χρόνο στην κυβέρνηση. Ο κ. Δημητριάδης πληροφορήθηκε τι διημείφθη εκ των υστέρων, στις 6 Μαρτίου, σε άτυπη συνάντηση με τα δύο εκτελεστικά μέλη του ΔΣ της ΕΚΤ που είχαν λάβει μέρος στο Eurogroup και τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιώργο Προβόπουλο. Βλέπουμε ότι δεν υπάρχει συνεργασία κυβέρνησης και κεντρικής. Παραθέτουμε το σχετικό απόσπασμα:

«Το Eurogroup και το ΔΝΤ αποφάσισαν ότι οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες της Κύπρου ήταν υπερβολικά μεγάλες για να σωθούν με δημόσιους πόρους, δεδομένων των δημόσιων οικονομικών της χώρας. Το κεφαλαιακό έλλειμμα ήταν 5,8 δισεκ. ευρώ. Ο Σαρρής πληροφορήθηκε ότι το ποσό αυτό έπρεπε να συγκεντρωθεί από την ίδια την Κύπρο, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το δημόσιο χρέος είναι βιώσιμο. Χωρίς τη βιωσιμότητα, το ΔΝΤ δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει στη διάσωση και χωρίς το ΔΝΤ χώρες όπως η Γερμανία δεν θα συμμετείχαν. Συμφωνήθηκε η τρόικα να ακούσει την κυπριακή κυβέρνηση πριν ληφθεί η τελική απόφαση στην επόμενη συνεδρίαση της Eurogroup, η οποία θα πραγματοποιείτο πριν ή μετά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 14 Μαρτίου».

Σύμφωνα με το βιβλίο η θέση του ΔΝΤ και της Γερμανίας ήταν να τεθούν και οι δύο τράπεζες, Λαϊκή και Κύπρου σε εξυγίανση και να γίνει bail in και στις δύο (άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Γαλλία διαφωνούσαν με ένα τόσο δραστικό μέτρο, αλλά συναινούσαν στο να υπάρξει συμμετοχή των μη εξασφαλισμένων καταθετών), ενώ η κυπριακή πλευρά δεν αμφισβήτησε τη μελέτη βιωσιμότητας του ΔΝΤ που έθεσε το όριο βιωσιμότητας στο 100%.

2. Το έμβασμα του συγγενή

Το επόμενο σημείο είναι και το πιο δύσκολο για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Χρονικά έπεται της 4ης Μαρτίου και προηγείται της 15ης Μαρτίου που αποφασίστηκε το κούρεμα. Ο κ. Δημητριάδης γράφει στη σελ. 97 του βιβλίου του:

«Έλαβα ένα τηλεφώνημα από τον ασκούντα χρέη διευθύνοντος συμβούλου της Λαϊκής: θα ήθελα να μιλήσω με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη, καθώς ένας στενός συγγενής του ήταν έτοιμος να μεταφέρει πολλά εκατομμύρια ευρώ στο Λονδίνο από τον τραπεζικό τους λογαριασμό. Αν και αυτό δεν ήταν παράνομο, θα έστελνε σίγουρα ένα κακό μήνυμα, είπε (σ.σ. το στέλεχος της Λαϊκής) σε μια εποχή που οι καταθέτες ήταν νευρικοί και ενώ ο Πρόεδρος δεσμευόταν προς το κοινό ότι δεν θα υπάρξει κούρεμα στις καταθέσεις. Ήμουν τρομοκρατημένος. Προσπάθησα να μιλήσω στον Πρόεδρο αλλά, μου είπαν ότι δεν ήταν διαθέσιμος. Μου προσφέρθηκε να μιλήσω με τον υφυπουργό στο Προεδρικό Μέγαρο τον Κωνσταντίνο Πετρίδη, και συμφώνησα. Εξήγησα στον κ. Πετρίδη ποιες ήταν οι ανησυχίες μου, οι οποίες ήταν αρκετά παρόμοιες με εκείνες του διευθύνοντος συμβούλου της Λαϊκής. Επιπλέον, ένιωσα ότι είχαμε καθήκον να προστατεύσουμε τον Πρόεδρο, στα μάτια των εμπορικών τραπεζών και του κοινού. Φάνηκε να έχει καταλάβει και είπε ότι θα μεταφέρει το μήνυμά μου στον Πρόεδρο. Λίγες ώρες αργότερα έλαβα ένα μήνυμα στο κινητό από τον εκτελούντα χρέη διευθύνοντος συμβούλου της Λαϊκής, ο οποίος ανέφερε: «Όλα καλά, οι συγγενείς του Προέδρου αγοράζουν ακίνητο στο Λονδίνο».

3. Κυπριακής ιδιοκτησίας το γενικό κούρεμα

Την επομένη του πρώτου Eurogroup ο Πανίκος Δημητριάδης επικοινωνεί με Ντράγκι και Ολι Ρεν για να μάθει πως ελήφθη η απόφαση για καθολικό κούρεμα και στις καταθέσεις κάτω από 100.000 ευρώ. Παραθέτουμε αυτούσιο το απόσπασμα:

«Αργότερα εκείνη την ημέρα τηλεφώνησα στον Μάριο Ντράγκι τον πρόεδρο της ΕΚΤ, και τον Ολι Ρεν, αντιπρόεδρο της Επιτροπής για τις Οικονομικές Υποθέσεις. «Πώς θα μπορούσε η ΕΚΤ και η Επιτροπή να συμφωνήσουν σε αυτό;» ρώτησα και τους δύο (ξεχωριστά). Και οι δύο μου έδωσαν την ίδια απάντηση. Ήταν ιδέα της κυπριακής κυβέρνησης. Η κυπριακή κυβέρνηση επέμενε στην πρόταση αυτή μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, παρά τις προειδοποιήσεις. Μέχρι τις 4.00 π.μ. όλοι ήταν πολύ κουρασμένοι για να αντισταθούν. Παρόλο που αρχικά η Επιτροπή και η ΕΚΤ συμφώνησαν σε αυτό, σύντομα συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσε να είναι ένα επικίνδυνο προηγούμενο».

Σε άλλο σημείο δίνει τη δική του εξήγηση για το πώς φτάσαμε στη λύση του πρώτου Eurogroup, που τελικά απορρίφθηκε από τη Βουλή, μια εξήγηση που θέτει εκ νέου σε δύσκολη θέση τον Πρόεδρο Αναστασιάδη. Λέει χαρακτηριστικά:

«Αλλά πώς προέκυψε η εισφορά; Προφανώς, όταν ζητήθηκε από την κυπριακή κυβέρνηση να συγκεντρώσει περίπου 6 δισ. ευρώ από τραπεζικές καταθέσεις, επικοινώνησαν μερικοί έμπιστοι «φίλοι» από τη Ρωσία. Το μήνυμα που επέστρεψε ήταν ότι οι Ρώσοι θα ήταν διατεθειμένοι να συμβάλουν στη διάσωση της Κύπρου, αλλά η συμβολή θα πρέπει να περιοριστεί σε όχι περισσότερο από το 10% των καταθέσεων».

4. Σωτήρας… ο Σώρρας

Τις ημέρες που μεσολάβησαν, μετά το «Όχι» ήταν δραματικές. Σε σύσκεψη πολιτικών αρχηγών, την Πέμπτη 21 Μαρτίου, ο κ. Δημητριάδης ακούει τον τότε πρόεδρο του ΔΗΚΟ Μάριο Κάρογιαν, ότι ξέρει κάποιον που θέλει να δώσει 30 δισ. ευρώ, τον… Αρτέμη Σώρρα, ο οποίος σήμερα είναι φυγόδικος. Γράφει ο κ. Δημητριάδης:

««Αν,» είπε, «ξέρω κάποιον που έχει 30 δισ. ευρώ που θέλει να δωρίσει για να σώσει την Κύπρο;» Όλοι ήθελαν να μάθουν ποιος ήταν αυτός. Είχα ενημερωθεί για αυτό ακριβώς πριν από τη συνάντηση. Ο Πρόεδρος μου ζήτησε να ακούσω προσεκτικά την πρόταση του Καρογιάν και να το εξετάσω σοβαρά. Το όνομα αυτού του «γενναιόδωρου» προσώπου ήταν ο Αρτέμης Σώρρας (...) Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι αυτό συζητήθηκε ως σοβαρή πρόταση εκείνη την κρίσιμη στιγμή, αλλά οι πολιτικοί ηγέτες έδειχναν αρκετά απελπισμένοι για να εξερευνήσουν κάθε επιλογή για να αποφύγουν αυτό που είδαν ως άδικο πρόγραμμα από την ΕΕ και το ΔΝΤ, ακόμη και αν ακουγόταν γελοία».

5. Όταν ο Πρόεδρος ξεκουράζεται

Η λύση, να τεθούν σε εξυγίανση και οι δύο τράπεζες έκλεισε την επομένη, 22 Μαρτίου αφού η ΕΚΤ δημοσιοποίησε την απόφαση της διακόψει την παροχή ELA στη Λαϊκή από τις 25 Μαρτίου, εξέλιξη που έθετε την Κύπρο αυτόματα εκτός ευρώ. Οι ώρες ήταν δραματικές, έπρεπε η Βουλή να ψηφίσει τη νομοθεσία για την εξυγίανση, αλλά…:

«Ήταν περίπου στις 3.00 μ.μ. Τηλεφώνησα στο γραφείο του Προέδρου. Ο Πρόεδρος δεν ήταν διαθέσιμος. Ήταν σε απογευματινή ανάπαυση, η οποία δεν έπρεπε να διακοπεί και θα ήταν διαθέσιμος μόνο μετά τις 17:00. Μου πρότειναν να μιλήσω με τον νέο υφυπουργό, τον Κωνσταντίνο Πετρίδη. Μίλησα με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος γρήγορα κατανόησε το επείγον της κατάστασης. Ωστόσο, ένιωσε ότι έπρεπε να πείσω πρώτα τους αρχηγούς των κοινοβουλευτικών κομμάτων. (...) Με τη βοήθεια του Χάρη Γεωργιάδη, ο οποίος ωριμάζει εξαιρετικά γρήγορα στον ρόλο του υπουργού Οικονομικών, τους εξήγησα την ανάγκη να αναληφθεί επείγουσα δράση και να ψηφιστεί η νομοθεσία περί εξυγίανσης . (...) Ο Πρόεδρος εισέβαλε στη συνεδρίαση (σ.σ. του Υπουργικού Συμβουλίου που θα ενέκρινε τη νομοθεσία πριν πάει στη Βουλή), αναρωτιέται ποιος τη συγκάλεσε. Κοίταξε θυμωμένα στην κατεύθυνσή μου και ρώτησε αν ήμουν εγώ. Πριν λάβει απάντηση, φώναξε ότι δεν ήταν δική μου ευθύνη και ότι ήταν ο μόνος που είχε την εξουσία να καλέσει συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Ένας από τους υπουργούς του εξήγησε ότι το ζήτημα ήταν πολύ επείγον και ότι αφορούσε την κλιμάκωση της κρίσης στη Λαϊκή και ότι, καθώς δεν ήταν διαθέσιμος, η συνεδρίαση ζητήθηκε από τον δικό του υφυπουργό. Ο πρόεδρος κάθισε και γύρισε στον Κρις (σ.σ. τον Κρις Παύλου, τότε επικεφαλής της Λαϊκής) ζητώντας του να εξηγήσει ποιο ήταν το πρόβλημα με τη Λαϊκή. Ο Κρις δεν επιβεβαίωσε μόνο αυτά που είχαμε πει αλλά και ζωγράφισε μια ακόμα πιο δραματική εικόνα: η τράπεζα, είπε, σε λίγες ώρες δεν θα είχε μετρητά».

6. Take it, or Leave it

Η νομοθεσία ψηφίζεται, αλλά αυτό που ετοιμάζει η τρόικα δεν αρέσει στον Πρόεδρο, μέχρι τη στιγμή που έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα:

«Το βράδυ της Κυριακής, 24 Μαρτίου, ήμουν προσκεκλημένος σε μια συνάντηση στο Προεδρικό Μέγαρο με τον Μιχάλη Σαρρή, τον υπουργό Οικονομικών, ο οποίος συνέχισε να κοιτάζει υποτονικά, και την τρόικα. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης επέμεινε να κρατήσει τις δύο τράπεζες χωριστές, λόγω του «βάρους» του ELA, το οποίο όμως δεν μπορούσε να εξορθολογίσει. Ήθελε να καλέσει τους τραπεζίτες να το εξηγήσουν καλύτερα, κάτι που η τρόικα αρνείτo. Μετά από πολλή συζήτηση που δεν οδηγούσε πουθενά, οι επικεφαλής της τρόικας ζήτησαν ένα διάλειμμα για να καλέσουν τους ανωτέρους τους. Με την επιστροφή τους, ο επικεφαλής της τρόικας Maarten Verway έδωσε τελεσίγραφο: «Κύριε Πρόεδρε», είπε, «αυτή είναι η μόνη επιλογή που έχετε. Take it, or Leave it». Ο Πρόεδρος απάντησε επιμένοντας ότι πρέπει τουλάχιστον να προσκληθούν οι τραπεζίτες και να ακούσουν τις απόψεις τους. Ο Maarten φάνηκε πολύ απογοητευμένος - όπως και οι άλλοι επικεφαλής της αποστολής (σ.σ. της τρόικα). Ήταν, ωστόσο, πολύ ευγενικός στην απάντησή του.

Είπε: Κύριε Πρόεδρε, μπορείτε να προσκαλέσετε όποιον θέλετε εδώ, αλλά φεύγουμε τώρα. Σε κάθε περίπτωση, τι περιμένετε να ακούσετε από τους τραπεζίτες των οποίων οι τράπεζες πρόκειται να διαλυθούν (resolved); Μόλις έφυγαν οι επικεφαλής της τρόικας, ο Πρόεδρος κάλεσε τους τραπεζίτες, οι οποίοι τάχθηκαν έντονα κατά της ιδέας. Κάποιοι από αυτούς δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να εγκαταλείψουμε το ευρώ από το να τεθεί η τράπεζα τους σε εξυγίανση».

* To βιβλίο «A Diary of the Euro Crisis in Cyprus, Lessons for Bank Recovery and Resolution» είναι από την Παρασκευή διαθέσιμο προς πώλησης, ως e-book, από το www.springer.com και μπορεί να παραγγελθεί, σε έντυπη μορφή από το www.amazon.co.uk