Τουρκία - η επόμενη ημέρα: Η πρωτιά της αντιπολίτευσης και το μέλλον του Ερντογάν

Τα μηνύματα των δημοτικών εκλογών στην Τουρκία ήταν σαφή και δείχνουν ότι η τουρκική κοινωνία αρχίζει και αναμετριέται με την εποχή που ο Ερντογάν, το αποτύπωμα του οποίου στη σύγχρονη Τουρκία μόνο με αυτό του Κεμάλ Ατατούρκ συγκρίνεται, δεν θα είναι στο τιμόνι.

Ο Εκρέμ Ιμάμογλου αποτελεί παράδειγμα πολιτικής επικοινωνίας, και μετά από μία ακόμα νίκη στην Κωνσταντινούπολη, βάζει πλώρη για την προεδρία της Τουρκίας το 2028, εκτιμούν όλοι οι αναλυτές. Η στρατηγική που ακολούθησε:

To 2022 oι πολιτικοί αναλυτές έγραφαν πως ο Εκρέμ Ιμάμογλου είχε ρεαλιστικές πιθανότητες να εκθρονίσει τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Eίχε ήδη αφαιρέσει από τον έλεγχο του σουλτάνου την Κωνσταντινούπολη με back to back νίκες. Δηλαδή, το Δήμο από όπου άρχισε το 1994 η διαδρομή του σουλτάνου προς την απόλυτη κυριαρχία της Τουρκίας, σε κάθε επίπεδο.

Η επικράτηση του 2019 για το δήμο που όποιος τον κερδίζει, κερδίζει και τη χώρα ήταν η μεγαλύτερη ήττα (σε έκταση) του AKP σε 25 χρόνια.

Ήταν και το σημαντικότερο οικονομικό πλήγμα για το κόμμα του Ερντογάν και τον ίδιο, που φέτος δεν δίστασε να παραμερίσει τον υποψήφιο του, ώστε να ανεβαίνει στην σκηνή και να προειδοποιεί τους ψηφοφόρους πως σε αυτές τις εκλογές διακυβεύεται η επιβίωση του έθνους.

Σίγουρα διακυβευόταν η δική του πολιτική επιβίωση.

Ο ηγέτης που δεν είχε μάθει να αμφισβητείται και δη επί των εδαφών του, έχασε τους μεγαλύτερους δήμους σε αυτές τις εκλογές (Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, Σμύρνη, Αττάλεια, Προύσα), ενώ επισκέφτηκε ο ίδιος 52 και υπέβαλε τον αντίπαλο του σε διάφορες δοκιμασίες, για το θράσος του να του πάρει την Πόλη προ πενταετίας.

Μεταξύ άλλων, τον έκανε αντικείμενο έρευνας για τον τρόπο που διαχειρίστηκε το Δήμο Μπεϊλικντουζού από το 2014 έως το 2019.

Ο -κοσμικός- Ιμάμογλου όχι μόνο δεν ανασκουμπώθηκε, αλλά αντεπιτέθηκε. Για την ακρίβεια, δεν έχει σταματήσει να αντεπιτίθεται στα όσα εκτοξεύει ο άνθρωπος που νόμισε πως έως το τέλος της ζωής του θα είναι το απόλυτο αφεντικό της Τουρκίας.

Σίγουρα δεν περίμενε πως ο νεαρός που τον είχε κεράσει κεφτέδες, στην πρώτη του επίσκεψη στην περιοχή Gungoren μετά την ανάληψη του δήμου Κωνσταντινούπολης -στα μέσα του ‘90- θα τον κερνούσε πίκρες δεκαετίες αργότερα.

Ο Ιμάμογλου νίκησε τον Ερντογάν στο παιγνίδι του

Δεν ήταν πολλοί εκείνοι που κατά το παρελθόν τόλμησαν να τεθούν αντιμέτωποι με τον Ερντογάν. Ουδείς τον απείλησε επί της ουσίας. Τι έχει ο Ιμάμογλου που δεν είχε κανείς έως τώρα; «Μοιάζει κατά κάποιον τρόπο με τον Τούρκο πρόεδρο. Όπως ο Ερντογάν, έτσι και ο Ιμάμογλου πιστεύει ότι διαθέτει τη μυστική φόρμουλα για συνεχή πολιτική επιτυχία», έγραψε ο πολιτικός επιστήμονας στο Bilgi University της Κωνσταντινούπολης, Εμρέ Ερντογάν (προφανώς πρόκειται για απλή συνωνυμία).

Πέραν του ότι και οι δύο ηγήθηκαν του πιο σημαντικού Δήμου της χώρας, έχουν οικογενειακές ρίζες στην ανατολική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και η πολιτική τους σταδιοδρομία έχει παρεμποδιστεί από τα τουρκικά δικαστήρια -ό,τι έπαθε ο Ερντογάν το έκανε στον Ιμάμογλου.

Επίσης, και οι δύο έφτασαν έως το ημιεπαγγελματικό επίπεδο στο ποδόσφαιρο, χώρος που επηρεάζει από το 1950 τις πολιτικές εξελίξεις.

Το κύριο όχημα του Ιμάμογλου στην πολιτική του διαδρομή ήταν αυτό που είχε και ο Ερντογάν στην εκκίνηση: το ποδόσφαιρο.

Ο σημερινός νικητής ήταν ο πρώτος αντίπαλος του σουλτάνου που χρησιμοποίησε το πιο δημοφιλές σπορ της γείτονας, ως εργαλείο της ρητορικής του και της διαμόρφωσης του αφηγήματος του.

Μέσω αυτού έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό και χρησιμοποιώντας σχετικούς όρους κέρδισε τους φαν που είδαν ένα αουτσάιντερ να "νικά" το κατεστημένο.

Πώς θα γινόταν να μη συνδεθούν;

Κατά τη σχολική του ζωή, ο Ιμάμογλου είχε πάθος με την ασπρόμαυρη μπάλα, ωστόσο η καριέρα του ήταν μάλλον προαποφασισμένη. Ως φοιτητής είχε παίξει ως γκολκίπερ στον Αθλητικό Όμιλο Türk Ocağı Limasol στα Κατεχόμενα. Έχει πει ότι απέρριψε πρόταση επαγγελματικού συλλόγου (Akcaabat Sebatspor) γιατί ήθελε να συνεχίσει την εκπαίδευση του.

Παρεμπιπτόντως και ο -επιθετικός στα νιάτα του- Ερντογάν έχει πει πως προσπάθησε να τον υπογράψει η Φενέρμπαχτσε, αλλά την απέρριψε.

Δεδομένα το ποδόσφαιρο έγινε μέρος του αφηγήματος του ως ανθρώπου του λαού και φυσικού ηγέτη. Το αυτό επιδιώκει να επιτύχει και το δυνητικά νέο ‘αφεντικό’ της Τουρκίας που έχει πει στη Hurriyet ότι η θέση στην οποία αγωνιζόταν τον βοήθησε και ως πολιτικό.

Φάνηκε και ότι μπορεί να "σώζει" πολλά "σουτ"’ του Ερντογάν προς την εστία του.

Άλλωστε από την αρχή της σταδιοδρομίας του χρησιμοποιεί το σπορ ως εργαλείο ρητορικής και λαϊκισμού, για να κάνει σαφείς διακρίσεις.

Έχει πει πως το παιδικό του όνειρο ήταν να παίζει στο σύλλογο της γενέτειρας του, την Τραμπζνοσπόρ. Ο πατέρας μου όμως, ήθελε να τον στείλει στα καλύτερα ιδιωτικά κολέγια. Συμβιβάστηκε με το να πάει σε κρατική σχολή, διάσημη για την παραγωγή επαγγελματιών ποδοσφαιριστών. «Μεταξύ τους ήταν ο ήρωας μου, ο θρυλικός τερματοφύλακας της Τραμπζονσπόρ, Σενιόλ Γκιουνές».

Αυτό που κατάφερε ήταν να γίνει το νεαρότερο, σε ηλικία, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Τράμπζνοσπορ.

Το 2019 αμέσως μετά την τεράστια νίκη του, παρακολούθησε δυο παιχνίδια: το Μπεσίκτας-Μπασακσεχίρ και το Φενέρμπαχτσε-Γαλατασαράι.

Τα μέσα έγραφαν πως «ο μέχρι πρότινος άγνωστος υποψήφιος του CHP έχει κερδίσει την υποστήριξη των οπαδών του ποδοσφαίρου, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Φενέρμπαχτσε, ομάδα που υποστηρίζει ο Ερντογάν.

Πολλοί οπαδοί των τριών μεγάλων ομάδων της Κωνσταντινούπολης (Μπεσικτάς, Γαλατασαράι και Φενερμπαχτσέ) συμμετείχαν στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί το 2013, γεγονός που σημαίνει ότι η εμφάνιση του Ιμάμογλου στα ματς έχει ένα συμβολικό νόημα.

Κάθε πολιτικός που ελέγχει το ποδόσφαιρο στην Τουρκία, έχει ένα ισχυρό όπλο στο οπλοστάσιό του. Το ποδόσφαιρο χρησιμοποιείται από επιτυχημένους πολιτικούς από τη δεκαετία του 1950, μετά τη μετάβαση της χώρας στην πολυκομματική πολιτική. Είναι μια ενιαία και κατανοητή γλώσσα για τους κατοίκους της χώρας που έχει εμμονή με το σπορ.

Το CHP παραδοσιακά απεχθανόταν το ποδόσφαιρο -το θεωρούσε όπιο των μαζών. Ο Ιμάμογλου το άλλαξε αυτό.

Το ποδόσφαιρο δεν αφορά μόνο τη ρητορική και τη δημιουργία μύθων στην Τουρκία. Αποτελεί και μέρος ενός ζωτικού δικτύου ισχύος και κύρους που συνδέει την πολιτική και τις μεγάλες επιχειρήσεις».

Σε τι δεν μοιάζει ο Ιμάμογλου με τον Ερντογάν

Όταν κάποιος σχολίασε στον Ιμάμογλου πως μοιάζει με τον Ερντογάν, εκείνος απάντησε «οι ιδέες μας είναι σε μεγάλο βαθμό αντίθετες». Η πρώτη και μεγαλύτερη διαφορά τους είναι πως ο Ιμάμογλου έχει βασίσει την πολιτική του στο πρόσωπο του. Με σταθερά ήρεμο και περιεκτικό ύφος προσεγγίζει συντηρητικούς ψηφοφόρους που διώχνει η διχαστική ρητορική του Ερντογάν.

Και οι δύο έχουν ισχυρή ικανότητα μεν, να προσελκύουν ψηφοφόρους, αλλά ο Ερντογάν το κάνει μέσω αναρίθμητων εμφανίσεων/μονολόγων στην τηλεόραση και τα παραδοσιακά media, από τα οποία απέχει πλήρως ο Ιμάμογλου.

Στην προεκλογική εκστρατεία, προτίμησε να μεταδίδει live μέσω των social media τις επισκέψεις σε λαϊκές αγορές και τις συζητήσεις με τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης, επί καθημερινών απτών προβλημάτων. Χαρακτηριστικά, ο πολιτικός επιστήμονας Ερντογάν είπε το εξής.

Ο Ιμάμογλου (το επίθετο του σημαίνει γιος ιμάμη) φρόντιζε λοιπόν, να απευθύνεται σε μικρά πλήθη, στο πλαίσιο της χαμηλών τόνων προεκλογικής του εκστρατείας. Δεν παρέκλινε ούτε όταν περιβάλλον του Ερντογάν διέρρευσε πως είναι εχθρός του αζάν (του καλέσματος για προσευχή που κηρύσσεται από τον μουεζίνη) και θα γκρεμίσει τα τζαμιά.

Ένα από αυτά που έκανε, όπως προσέλκυε πιο συντηρητικούς ψηφοφόρους, ήταν να βρίσκει το χρόνο εν μέσω προεκλογικής εκστρατείας, για να παραβρίσκεται στις προσευχές της Παρασκευής.

Σημείωσε και ότι ενώ ο Ερντογάν μπήκε στην πολιτική με ένα ισλαμιστικό κόμμα και αναμόρφωσε το κοσμικό κράτος από τότε που ανέλαβε τα ηνία το 2002.

Ο Ιμάμογλου προσχώρησε στο CHP το 2008 και έγινε δήμαρχος στην περιοχή Μπεϊλικντουζου της Κωνσταντινούπολης το 2014.

Για το 2019 είπαμε, αλλά δεν είπαμε για την προσπάθεια που έκανε ο Ερντογάν να συνδέσει τον ανταγωνισμό και την Τράμπζνοσπορ με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην φίλο και συνεργάτη του σουλτάνου που ζει εξόριστος στις ΗΠΑ και κατηγορήθηκε για την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

Ο ηγέτης απέτυχε και σε αυτό και τελικά παραδόθηκε.

Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς θα αντιδράσει, έχοντας πρόχειρη και την εκτίμηση των ειδικών πως αν δεν ακυρωθούν «με κάποιον τρόπο» τα τωρινά αποτελέσματα «ο Ιμάμογλου θα γίνει πρόεδρος το 2028».

Το επίδικο των εκλογών

Σε αυτό το φόντο το πραγματικό επίδικο των εκλογών ήταν η επόμενη μέρα, δηλαδή το σε ποια κατεύθυνση παραπέμπουν οι συσχετισμοί που διαμορφώθηκαν. Και εδώ τα μηνύματα είναι σαφή.

Η αντιπολίτευση σαφώς αναδεικνύεται σε πρώτη δύναμη σε αυτές τις εκλογές, τόσο ως προς την πρωτιά που καταγράφει αθροιστικά το CHP όσο και ως τα αθροίσματα των δυνητικών εκλογικών συμμαχιών.

Η επανεκλογή Ιμάμογλου στην Κωνσταντινούπολη, παρά το γεγονός ότι αυτή τη φορά υπήρχε και υποψήφια του φιλοκουρδικού κόμματος, σημαίνει ότι η αντιπολίτευση αποκτά μια φιγούρα που μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις την προεδρία, δικαιώνοντας εκείνες τις φωνές μέσα στην αντιπολίτευση που έλεγαν ότι αυτός έπρεπε να είναι ο κοινός υποψήφιος της αντιπολίτευσης στις περσινές εκλογές.

Η απώλεια ακόμη και παραδοσιακών προπυργίων του AKP όπως η Προύσα δείχνει ότι υπάρχει μεγαλύτερο βάθος στη δυσαρέσκεια, αλλά και δυνατότητα η πολιτική κυριαρχία της εκδοχής «πολιτικού Ισλάμ» που εξέφρασε ο Ερντογάν δεν είναι τόσο αυτονόητο, στο φόντο μιας νέας εποχής. Αυτό επιτείνεται από το γεγονός ότι η αντιπολίτευση μπορούσε να έχει καλά αποτελέσματα ακόμη και σε περιοχές της Ανατολίας, δηλαδή στα προπύργια του AKP, δείχνοντας ότι αρχίζει και τροποποιείται η διαφορά ανάμεσα στα παράλια και την ενδοχώρα που ήταν το χαρακτηριστικό των εκλογών εδώ και δεκαετίες.

Το φιλοκουρδικό κόμμα DEM (μετεξέλιξη του HDP), παρά τις μεγάλες διώξεις που έχει υποστεί εξακολουθεί να διατηρεί δυνάμεις στις περιοχές με ισχυρή κουρδική παρουσία και άρα παραμένει παράγοντας που επηρεάζει εξελίξεις.

Η εμφάνιση και σχετικά καλή εκλογική καταγραφή του κόμματος της Νέας Ευημερίας, στο οποίο ηγείται ο Φατίχ Ερμπακάν, γιός του Νετσμετίν Ερμπακάν, σήμαινε ότι στον ορίζοντα της εποχής μετά τον Ερντογάν εμφανίζονται και νέες δυνάμεις που διεκδικούν τον ευρύτερο χώρο του «πολιτικού Ισλάμ» και ταυτόχρονα αλλάζουν τον σχηματισμό, αφού ήταν ακριβώς αυτές οι απώλειες που έδωσαν στο κεμαλικό CHP την αθροιστική πρωτιά σε αυτές τις εκλογές.

Οι προοπτικές

Αυτή τη στιγμή η κυριαρχία του Ερντογάν ούτε πολιτικά ούτε θεσμικά τίθεται σε αμφισβήτηση. Όμως, είναι σαφές ότι ο χρόνος αρχίζει και μετράει αντίστροφα για ένα νέο τοπίο, το περίγραμμα του οποίου ακόμη είναι ασαφές καθώς θα καθοριστεί και από εσωτερικές δυναμικές (κυρίως το εάν θα αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός και η κρίση κόστους ζωής που σήμερα υπονομεύει την ηγεμονία του Ερντογάν που άλλωστε στηρίχτηκε ιστορικά και στις καλές οικονομικές επιδόσεις) και από γεωπολιτικές εξελίξεις σε μια εποχή αυξημένων πολώσεων και διαιρέσεων.

Εάν σε αυτό συνυπολογίσουμε ότι ο Ερντογάν κυριαρχεί στο πολιτικό τοπίο της Τουρκίας για πάνω από είκοσι χρόνια και ηγείται όχι απλώς ενός κόμματος αλλά ενός ολόκληρου συστήματος εξουσίας (παρά τους εσωτερικούς μετασχηματισμούς του), κατανοούμε ότι αυτή η μετάβαση σε μια εποχή όπου ούτε ο Ερντογάν θα είναι στο τιμόνι, ούτε το AKP (στη συμμαχία του με τους εθνικιστές) θα είναι κυρίαρχο, δεν θα είναι ιδιαίτερα εύκολη. Ούτε και δεδομένη, εάν σκεφτούμε ότι ο Ερντογάν παραμένει ένας πρωτίστως τακτικιστής πολιτικός που θα προσπαθήσει να μην αφήσει το σύστημα που ο ίδιος δημιούργησε να βρεθεί εκτός εξουσίας.

Πηγές: News24/7, in.gr