Αντιβαίνουν στο διεθνές δίκαιο οι κυρώσεις κατά Ρωσίας; 

Περί τις αρχές Σεπτεμβρίου, μέσω ρεπορτάζ στον διεθνή Τύπο, είχε τεθεί το θέμα της προσφυγής φυσικών και νομικών προσώπων στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τις κυρώσεις της τελευταίας κατά της Ρωσίας εξαιτίας της εισβολής της στην Ουκρανία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, ο Βιεννέζος δικηγόρος Γκέοργκ Τσάνγκερ υποστήριζε ότι έχει πολλούς πελάτες οι οποίοι υπέβαλαν αγωγές κατά των κυρώσεων, ενώ ο ίδιος τις θεωρεί αντίθετες με το διεθνές δίκαιο. Είχε κάνει λόγο για πενήντα υποθέσεις οι οποίες βρίσκονται ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ επεσήμαινε ότι οι κυρώσεις παραβιάζουν τη Γενική Συμφωνία για το Εμπόριο Υπηρεσιών. Παράλληλα, υποστήριζε πως η θέσπιση περιορισμών είναι δυνατή μόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας και ουσιαστικά δεν προβλέπονται κυρώσεις σε διεθνείς οργανισμούς. Την ίδια ώρα, υπογράμμιζε το ότι η εθνική ασφάλεια της ΕΕ δεν απειλείται συγκεκριμένα από τη Ρωσία, καθώς η Ουκρανία δεν είναι μέλος της Ένωσης.

Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ένας εκ των εναγόντων είναι και ο Ρώσος ολιγάρχης, πρώην ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας Chelsea FC της Αγγλίας Ρομάν Αμπράμοβιτς.

Με βάση τα πιο πάνω προκύπτουν ερωτήματα. Αντιβαίνουν οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας στο διεθνές δίκαιο και, αν ναι, ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις για την ΕΕ; Θα μπορούσε να δημιουργηθεί προηγούμενο; Οι απαντήσεις, όπως προκύπτει από τα όσα αναφέρει στον «Π» ο δρ Νικόλας Ιωαννίδης, διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, δεν είναι τόσο απλές και έχουν διάφορες παραμέτρους.

Απαγορεύονται τα αντίμετρα

Στο ερώτημα αν αντιβαίνουν οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσία στο διεθνές δίκαιο, ο δρ Ιωαννίδης απαντά πως το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί γενικά, καθώς πρέπει να εξεταστεί η κάθε υπόθεση κατά περίπτωση. Εξηγεί πως για να αξιολογηθεί η νομιμότητα των περιοριστικών μέτρων θα πρέπει να εφαρμοστούν κάποιες γενικές αρχές, όπως η αναλογικότητα. Δηλαδή κατά πόσο τα ληφθέντα μέτρα είναι αναλογικά σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Περαιτέρω, θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο τα περιοριστικά μέτρα περιορίζουν αδικαιολόγητα τα ανθρώπινα δικαιώματα των εμπλεκόμενων φυσικών προσώπων.

Σύμφωνα με τον δρα Ιωαννίδη, επιπλέον πρέπει να σημειωθεί ότι ο χαρακτηρισμός των περιοριστικών μέτρων διαδραματίζει κάποιον ρόλο. Για παράδειγμα, εξηγεί, η ΕΕ δεν μπορεί να πάρει αντίμετρα (countermeasures) εναντίον της Ρωσίας για τις πράξεις της τελευταίας στην Ουκρανία. Τα αντίμετρα είναι παράνομες ενέργειες οι οποίες πραγματοποιούνται ως απάντηση σε μια προηγούμενη παράνομη πράξη που έχει παραβλάψει τα δικαιώματα του κράτους που λαμβάνει τα αντίμετρα. Ωστόσο, το διεθνές δίκαιο επιτρέπει/ανέχεται τη λήψη αντιμέτρων μόνο από το κράτος-θύμα μιας παράνομης κατάστασης -στην προκειμένη περίπτωση την Ουκρανία- και όχι από κάποιο τρίτο μέρος.

Εν κατακλείδι, διευκρινίζει πως επειδή τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται στην περίπτωση της Ρωσίας καλύπτουν αρκετούς τομείς, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να αξιολογηθεί αν αυτά είναι αναλογικά, αν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και αν δεν προσκρούουν σε διεθνείς υποχρεώσεις τόσο της ΕΕ όσο και των κρατών μελών.

Ο διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου Νικόλας Ιωαννίδης.

Πιθανές επιπτώσεις

Σύμφωνα με τον δρα Νικόλα Ιωαννίδη, αν όντως τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνει η Ένωση δεν είναι συμβατά με το διεθνές δίκαιο, τότε ενεργοποιείται η διεθνής ευθύνη της ΕΕ, δυνάμει του Σχεδίου Άρθρων περί Ευθύνης των Διεθνών Οργανισμών και του εθιμικού διεθνούς δικαίου, γεγονός που συνεπάγεται ότι η ΕΕ οφείλει να παύσει την παράνομη συμπεριφορά, να παράσχει εγγυήσεις πως κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να επαναληφθεί και, όπου δει, να καταβάλει αποζημιώσεις στα πρόσωπα των οποίων τα δικαιώματα έχουν παραβιαστεί. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα να ενεργοποιηθεί και η διεθνής ευθύνη των κρατών μελών ξεχωριστά από την ευθύνη της ΕΕ.

Ο δρ Ιωαννίδης σημειώνει πως όσα πρόσωπα, φυσικά ή/και νομικά, θεωρούν ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά τους, ένεκα των περιοριστικών μέτρων, έχουν τη δυνατότητα να προσβάλουν τις κυρώσεις ενώπιον του Δικαστηρίου της ΕΕ (ΔΕΕ). Ωστόσο, το ΔΕΕ εξετάζει κυρίως κατά πόσο οι προσβληθείσες πράξεις των οργάνων της ΕΕ παραβιάζουν το ενωσιακό δίκαιο, ενώ δεν δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να συμμορφώνεται με αυτό.

Παρ’ όλα αυτά, τονίζεται πως οι διεθνείς οργανισμοί, ανάμεσα στους οποίους και η ΕΕ, απολαμβάνουν το προνόμιο της ασυλίας, το οποίο συνεπάγεται ότι εθνικά δικαστήρια δεν μπορούν να εκδικάσουν διαφορές που αφορούν την παραβίαση του διεθνούς δικαίου από πλευράς διεθνούς οργανισμού. Με άλλα λόγια, αν δεν κρίνει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι τα περιοριστικά μέτρα είναι παράνομα και πρέπει να αρθούν, τότε δύσκολα θα εξευρεθεί εναλλακτική δικαστική οδός εναντίον των μέτρων αυτών.

Δημιουργείται προηγούμενο;

Ο διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου απαντά πως υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις κατά τις οποίες φυσικά ή/και νομικά πρόσωπα έχουν προσβάλει ενώπιον του ΔΕΕ πράξεις της ΕΕ σχετικά με την επιβολή περιοριστικών μέτρων στο ερώτημα αν θα μπορούσε να δημιουργηθεί προηγούμενο. Αναλόγως της περίπτωσης, κάποια μέτρα έχουν αρθεί και κάποια άλλα όχι. Η επιβολή περιοριστικών μέτρων σε βάρος φυσικών και νομικών προσώπων αναφορικά με τη Ρωσία δεν δημιουργεί νομικό προηγούμενο, προσθέτει, εφόσον κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και θα πρέπει να αξιολογείται με βάση τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Καταληκτικά, ο δρ Νικόλας Ιωαννίδης υπογραμμίζει πως τόσο η λήψη περιοριστικών μέτρων όσο και οι αποφάσεις του ΔΕΕ στην περίπτωση της Ρωσίας θα αποτελέσουν πηγή άντλησης επιχειρημάτων για το μέλλον. Όμως, αυτά δεν μπορούν να εφαρμοστούν αυτόματα και μηχανικά σε μια άλλη υπόθεση, όπου τα πραγματικά περιστατικά πολύ πιθανόν να είναι διαφορετικά.