Ο Ουκρανός υπουργός Περιβάλλοντος αποκλειστικά στον «Π»: Δέκα Τσέρνομπιλ εάν κτυπηθεί η Ζαπορίζια

Μπροστά στη μαζική καταστροφή και τις ανθρώπινες απώλειες, συνεπεία της συνεχιζόμενης ρωσικής επιδρομής στην Ουκρανία, το περιβάλλον έχει μπει σε δεύτερη μοίρα. Κι όμως, αυτό είναι που επηρεάζεται ίσως περισσότερο από όλα και αυτό με τη σειρά του θα καθορίσει τις ζωές των γενεών που θα έρθουν μετά τον πόλεμο. Είναι παράλληλα και ένα τεράστιο κεφάλαιο ασφάλειας και για την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο υπουργός Περιβαλλοντικής Προστασίας και Φυσικών Πόρων της Ουκρανίας, Ρουσλάν Στρίλετς, ο οποίος θα βρεθεί τις επόμενες μέρες στην Κύπρο, μίλησε στον «Πολίτη» για το μείζον αυτό ζήτημα, αλλά και το τι διακυβεύεται. Για την Ουκρανία και όλους μας.

Έχετε κάνει μια προκαταρκτική έστω εκτίμηση των περιβαλλοντικών ζημιών που προκλήθηκαν από τη ρωσική εισβολή για το πώς επηρεάστηκαν λ.χ. οι υδάτινοι πόροι ή άλλα ζωτικής σημασίας στοιχεία του περιβάλλοντος;

Η Ουκρανία υποφέρει από τη ρωσική στρατιωτική επίθεση, η οποία προκαλεί και ανεπανόρθωτη ζημιά στο περιβάλλον. Ρωσικοί πύραυλοι καταστρέφουν ουκρανικές αποθήκες πετρελαίου, θερμοηλεκτρικούς σταθμούς και εργοστάσια χημικών. Δεκάδες τόνοι τοξικών ουσιών απελευθερώνονται στον αέρα. Τα υδατικά συστήματα και τα εδάφη είναι μολυσμένα. Τα δάση καίγονται, οι πολύτιμες περιοχές διατήρησης της φύσης καταστρέφονται. Έχουμε χάσει και κάποια οικοσυστήματα για πάντα.

Δώστε μου μερικά ενδεικτικά μεγέθη…

Από την αρχή του πολέμου έχουν ήδη καταγραφεί περισσότερα από 2.000 περιστατικά καταστροφής στο περιβάλλον. Σε 7 μήνες και το εκτιμώμενο ύψος των απωλειών από τη ρωσική επίθεση φτάνει το 1 τρισεκατομμύριο 278 εκατομμύρια γρίβνες ή 35 δισεκατομμύρια ευρώ. Ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών, οι Ρώσοι κατέστρεψαν με κρατήρες και έκαψαν περίπου 3 εκατομμύρια εκτάρια ουκρανικών δασών. Μιλάμε για έκταση ίση με τη μισή επικράτεια της Τσεχίας. Περίπου 450.000 εκτάρια δάσους βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό τη ρωσική κατοχή. Ένα μέρος των δασών είναι ναρκοθετημένα, γεγονός που δυσχεραίνει την κατάσβεση των πυρκαγιών και καθιστά αδύνατες τις όποιες δασικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με την Κρατική Περιβαλλοντική Επιθεώρηση έχουμε σοβαρές απώλειες στη δασική βιομηχανία - περίπου 16 δισεκατομμύρια γρίβνες. Στα κατεχόμενα εδάφη μας, οι ψευδοδιοικήσεις δεν αναγνωρίζουν και δεν υποστηρίζουν το καθεστώς των περιοχών διατήρησης της φύσης. Οι περιοχές διατήρησης της φύσης χρησιμοποιούνται ως προγεφύρωμα για την ανάπτυξη στρατιωτικών μονάδων. Σήμερα, 820 περιοχές διατήρησης της φύσης έχουν υποστεί ζημιές ή απειλούνται με καταστροφή. Από αυτές οι 16 είναι τοποθεσίες του Ραμσάρ με έκταση περίπου 600.000 εκταρίων. Οκτώ από τα φυσικά μας καταφύγια και 10 εθνικά φυσικά πάρκα παραμένουν κατειλημμένα. Οι βιότοποι για πολλά σπάνια είδη φυτών και ζώων και τα ενδιαιτήματά τους βρίσκονται στη ζώνη ενεργού βομβαρδισμού από το ρωσικό πυροβολικό, γεγονός που απειλεί την ύπαρξή τους. Για παράδειγμα, αυτά είναι φυσικές στέπες, παράκτια ενδιαιτήματα στις νότιες περιοχές, βάλτοι στον βορρά.

Τι γίνεται με την πανίδα αλλά και με την ατμόσφαιρα;

Η στρατιωτική επίθεση των ρωσικών μονάδων ξεκίνησε στις αρχές της άνοιξης, δηλαδή κατά την περίοδο μαζικής αναπαραγωγής πτηνών και ζώων. Από την Ουκρανία διέρχονται τρεις κύριες οδοί μετανάστευσης των πτηνών: ο γεωγραφικός διάδρομος Αζόφ-Μαύρης Θάλασσας (νότιος διάδρομος) — με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση αποδημητικών πτηνών στην Ουκρανία, ο διάδρομος Πολισίας (βόρειος διάδρομος) – κατά μήκος της δασικής ζώνης Πολισίας και στα βόρεια της δασικής στέπας, και η διαδρομή μετανάστευσης του Μεσημβρινού του Δνείπερου, που εκτείνεται κατά μήκος του ποταμού Δνείπερου και του παραπόταμού του Ντέσνα. Οι περισσότεροι από τους μεταναστευτικούς διαδρόμους πουλιών περνούν τώρα πάνω από την εμπόλεμη ζώνη. Όλα αυτά αναγκάζουν τα πουλιά να είναι ανήσυχα, να εξουθενώνονται λόγω αλλαγής διαδρομών ή από την έλλειψη ευκαιρίας να ξεκουραστούν και να πέφτουν σε πυρά. Λόγω της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας, χιλιάδες δελφίνια στη Μαύρη Θάλασσα έχουν ήδη πεθάνει. Ο λόγος είναι θαλάσσιες νάρκες, εκρήξεις, υποβρύχιος θόρυβος. Κάτω από τους τροχούς των εχθρικών οχημάτων πεθαίνουν τα φυτά του Κόκκινου Βιβλίου και η ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα. Από τις πυρκαγιές υπέστησαν σημαντικές ζημιές τα δάση των εθνικών φυσικών πάρκων «Biloberezhja Svyatoslava» και «Svyati Gory», καταστράφηκε η περιουσία αυτών των πάρκων και υπάρχουν νεκροί και σοβαρά τραυματισμένοι. Επιπλέον, υπάρχει ατμοσφαιρική ρύπανση με επικίνδυνες ουσίες. Επειδή εχθρικές οβίδες χτυπούν καθημερινά τις κρίσιμες υποδομές και τα κτήρια κατοικιών μας προκαλώντας πυρκαγιές, συμπεριλαμβανομένων βιομηχανικών επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν διάφορες χημικές ουσίες στις δραστηριότητές τους. Σύμφωνα με τις ελάχιστες εκτιμήσεις, οι εκπομπές στον ατμοσφαιρικό αέρα ανέρχονται σε σχεδόν 500.000 τόνους ρύπων.

Υπάρχουν ήδη στοιχεία για τη χρήση διεθνώς απαγορευμένων όπλων από τη Ρωσία στην Ουκρανία. Έχετε μια προκαταρκτική εκτίμηση των συνεπειών της χρήσης τέτοιων όπλων για την υγεία των κατοίκων της Ουκρανίας και το φυσικό περιβάλλον;

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η Ουκρανία είναι πλέον μια από τις πιο ναρκοθετημένες χώρες στον κόσμο. Σχεδόν το 15% της συνολικής έκτασης είναι ναρκοθετημένο. Η αποναρκοθέτηση αυτής της περιοχής ή η έκρηξη ναρκών θα οδηγήσει σε μόλυνση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων με βαρέα μέταλλα. Ως αποτέλεσμα των ρωσικών βομβαρδισμών καταστρέφεται το γόνιμο στρώμα, κατά την έκρηξη οξειδώνεται το έδαφος. Τα θραύσματα βλημάτων που εισέρχονται στο περιβάλλον είναι επικίνδυνα. Έχουν ακαθαρσίες από χυτοσίδηρο, σίδηρο, άνθρακα, θείο και χαλκό. Τα ρωσικά τανκς καταστρέφουν και συμπυκνώνουν εκατοντάδες χιλιάδες εκτάρια ουκρανικών τσερνόζεμ (σ.σ. η μαύρη γη, ένας εξαιρετικά σπάνιος και εύφορος τύπος χώματος). Η συμπύκνωση του εδάφους προκαλεί μείωση της παραγωγικότητας των φυτών κατά 40-60%. Τα οικοσυστήματα υφίστανται αλλαγές που θα χρειαστούν χρόνια για να ανακάμψουν. Για κάποιο χρονικό διάστημα δεν θα είναι δυνατό να καλλιεργηθεί τίποτα σε αυτές τις περιοχές, κάτι που θα επηρεάσει την επισιτιστική ασφάλεια της Ουκρανίας αλλά και του κόσμου.

Ποια είναι τελικά η μεγαλύτερη απειλή για το περιβάλλον ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία;

Ο πυρηνικός εκβιασμός της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι άνευ προηγουμένου και απειλεί την ασφάλεια όχι μόνο της Ουκρανίας, αλλά ολόκληρου του κόσμου. Η κατάσταση με την κατάληψη, τον βομβαρδισμό και τη ναρκοθέτηση των πυρηνικών σταθμών του Τσέρνομπιλ και της Ζαπορίζια (ΖΝPP) από τα ρωσικά στρατεύματα προκαλεί συνέπειες που θα έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα. Σε περίπτωση ατυχήματος στο ZNPP, θα μιλούμε για 10 νέα Τσέρνομπιλ ή 3.000 Χιροσίμα με μόλυνση της επικράτειας όχι μόνο της Ουκρανίας, αλλά και άλλων χωρών. Και η περιοχή της ρύπανσης γενικά μπορεί να φτάσει έως και 2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (δηλαδή τρεις φορές το μέγεθος της Ουκρανίας). Η κατεύθυνση και η ισχύς του ανέμου θα καθορίσει πού θα πάει το ραδιενεργό καίσιο και τον βαθμό μόλυνσης άλλων εδαφών. Η ραδιενέργεια θα εξαπλωθεί ακόμα περισσότερο εάν το νερό από τις λίμνες ψύξης στο ZNPP εισέλθει στον ποταμό Δνείπερο και στη συνέχεια μέσω της Μαύρης Θάλασσας στη Μεσόγειο. Σήμερα η Ρωσική Ομοσπονδία προκαλεί ένα νέο, αρκετά επικίνδυνο σενάριο. Και ο κόσμος πρέπει να την αναγνωρίσει ως πυρηνική τρομοκράτη και να τη σταματήσει πριν να είναι πολύ αργά.

Πώς μπορεί η Ευρώπη να βοηθήσει την Ουκρανία όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος;

Η Ουκρανία χρειάζεται βοήθεια σε: καταγραφή και αξιολόγηση των ζημιών που προκλήθηκαν στο περιβάλλον ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής, αποκατάσταση διαταραγμένων πολύτιμων περιοχών διατήρησης της φύσης, αποναρκοθέτηση γεωργικών εκτάσεων και περιοχών διατήρησης της φύσης, αποκατάσταση των δασών και, κατά συνέπεια, ανάπτυξη του δικτύου κέντρων δασικών σπόρων, αποκατάσταση και ανάπτυξη της υποδομής των αντικειμένων του φυσικού αποθεματικού ταμείου και δημιουργία και εξοπλισμό του κεντρικού εργαστηρίου αναφοράς στον τομέα του κρατικού συστήματος παρακολούθησης. Σε αυτό το στάδιο είναι σημαντικό για εμάς να διερευνήσουμε τις πραγματικές συνέπειες της διεξαγωγής των εχθροπραξιών - με ποιες συγκεκριμένες χημικές ουσίες και σε ποιο βαθμό είναι μολυσμένο το περιβάλλον της Ουκρανίας λόγω εκρήξεων οβίδων, εκρήξεων βιομηχανικών εγκαταστάσεων κ.λπ.

Όσον αφορά την ενέργεια;

Εκεί είναι σημαντικό να εγκαταλείψει η ευρωπαϊκή κοινότητα όλους τους μεταφορείς ενέργειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Είναι απαραίτητο να αποκλειστεί εντελώς η αγορά φυσικού αερίου και πετρελαίου από τη χώρα-τρομοκράτη. Γενικά οποιαδήποτε αγορά από τη Ρωσία οδηγεί στο γεγονός ότι αυτή εκτοξεύει ακόμη περισσότερα βλήματα στην Ουκρανία. Πρέπει να αναπτύξουμε από κοινού μια ενιαία προσέγγιση για την αξιολόγηση και τη συνεκτίμηση της ζημίας στο περιβάλλον από τη ρωσική επιθετικότητα. Και, κατά συνέπεια, να συγκεντρωθούν κεφάλαια από τη χώρα-τρομοκράτη. Τα είδη των ζημιών στο φυσικό περιβάλλον και οι προσεγγίσεις για την αποζημίωσή τους ενδέχεται να διαφέρουν σημαντικά. Ταυτόχρονα, δεν υπάρχει ενιαία έννοια της ζημίας στο φυσικό περιβάλλον ή προσεγγίσεις στον ορισμό της. Είναι σημαντικό να αναπτυχθεί ένας σαφής ορισμός της έννοιας της ζημίας στο φυσικό περιβάλλον, η οποία πρέπει ή μπορεί να αποζημιωθεί. Το ζήτημα της διεθνούς νομικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος σε σχέση με ένοπλη σύγκρουση αποτελεί αντικείμενο ρύθμισης των κανόνων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, του διεθνούς ποινικού δικαίου, του διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου, του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου ασφάλειας. Τώρα χρειαζόμαστε βοήθεια για την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και του κλίματος στην ουκρανική νομοθεσία. Επί του παρόντος έχουμε 29 οδηγίες για την προστασία του περιβάλλοντος. Χρειαζόμαστε περίπου 200 για την πλήρη ένταξη στην ΕΕ. Καταλαβαίνουμε πόσο δύσκολο είναι και σε αυτό θα χρειαζόμασταν την εμπειρία και τη βοήθεια των Ευρωπαίων εταίρων. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες διαπραγματεύονται ήδη με το Υπουργείο Περιβάλλοντος σχετικά με την αποκατάσταση της Ουκρανίας μετά την ένοπλη σύγκρουση. Για παράδειγμα, η Ιταλία θα βοηθήσει στον υπολογισμό της περιβαλλοντικής ζημίας από τη ρωσική επιθετικότητα. Προγραμματίζονται επενδύσεις από την Ελβετία σε έργα μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου στους τομείς των κατασκευών, των μεταφορών, της ενέργειας και των υποδομών. Με την Τσεχική Δημοκρατία σχεδιάζουμε να ανταλλάξουμε περιβαλλοντικές πληροφορίες και να χρηματοδοτήσουμε κοινά έργα. Η Λιθουανία ανέλαβε την προστασία του νεοσύστατου εθνικού πάρκου φύσης «Pushcha Radzyvila» στην περιοχή Ρίβνε. Ως εκ τούτου, η σημαντική υποστήριξη της Ευρώπης μετά το τέλος της ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της φύσης της Ουκρανίας.