Η Γενοκτονία των Αρμενίων, 105 χρόνια μετά, έχει την Τουρκία στο εδώλιο

Η εξόντωση χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, παρά τις προσπάθειες του σύγχρονου τουρκικού κράτους να σβήσει τη ματωμένη κηλίδα από την Ιστορία, βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων και από τη Γερουσία των ΗΠΑ αποτελεί εξόχως πολιτική κίνηση και αντικατοπτρίζει τη δύσκολη σχέση Ουάσινγκτον – Άγκυρας, η οποία γίνεται δυσκολότερη τα τελευταία χρόνια. Οι ΗΠΑ, από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, δρούσαν προστατευτικά προς την Τουρκία, θεωρώντας την σημαντικό ανάχωμα έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και πολύτιμο εταίρο κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Η πορεία των πραγμάτων άλλαξε, καθώς ο Ταγίπ Ερντογάν έδειξε τάσεις διεκδίκησης ρόλου μεγαλύτερου από αυτόν που θα ήθελε η αμερικανική ηγεσία στην περιοχή. Επίσης, η προσέγγιση με τη Ρωσία άρχισε να προκαλεί ρήγματα και στο επίπεδο του ΝΑΤΟ, καθώς η Άγκυρα αντιμετωπίζεται πλέον με επιφυλακτικότητα και καχυποψία.

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ προσπάθησε μέσω της προσωπικής του σχέσης με τον Ταγίπ Ερντογάν –και ενδεχομένως λόγω των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του ομίλου του στην Τουρκία– να παρεμποδίσει κινήσεις που θα απομόνωναν την Άγκυρα. Φαίνεται όμως πως η πρόσφατη εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία και η αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400 έφεραν πιο κοντά Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους στη Βουλή και τη Γερουσία. Παρά τις κοπιώδεις προσπάθειες της τουρκικής διπλωματίας αλλά και του λόμπι που είχε δημιουργηθεί από την Άγκυρα, το ψήφισμα αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Αρμενίων υπερψηφίστηκε, καθώς ήρθησαν τα εμπόδια που έθεταν οι Ρεπουμπλικάνοι με υποδείξεις του Ντόναλντ Τραμπ. Το ψήφισμα θα μπορούσε να θεωρηθεί και προσωπική ήττα του Αμερικανού Προέδρου.

Άργησαν οι ΗΠΑ

Η Ουάσινγκτον για πολλά χρόνια αντιστεκόταν στις προσπάθειες των αρμενικών οργανώσεων να πείσουν ότι πρέπει να αναγνωριστεί η Γενοκτονία ως ένα έγκλημα που έχει μείνει ατιμώρητο, παρά το ότι 43 Πολιτείες είχαν προχωρήσει σε αναγνώριση. Το διεθνές αυτό έγκλημα έχει αναγνωριστεί εδώ και χρόνια από σειρά κρατών και από την ΕΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Το έγκλημα δεν ξεχάστηκε και αναγνωρίστηκε

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από τις 18 Ιουνίου 1987 με ψήφισμά του είχε αναγνωρίσει ότι τα γεγονότα που συνθέτουν τη σφαγή των Αρμενίων «συνιστούν Γενοκτονία κατά την έννοια της σύμβασης για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της Γενοκτονίας», σημειώνοντας πως αποτελεί «γεγονός ότι η μαζική εξόντωση των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν η αναμφισβήτητα μεγαλύτερη θηριωδία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου». Επίσης τη Γενοκτονία, εκτός βεβαίως από την Αρμενία, έχουν αναγνωρίσει η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ρωσία, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Σουηδία, η Πολωνία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Βουλγαρία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Πορτογαλία, η Ελβετία, το Βατικανό, ο Λίβανος, η Συρία, η Λιβύη, η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Χιλή, η Ουρουγουάη, η Βενεζουέλα, η Βολιβία και η Παραγουάη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι η Γενοκτονία των Αρμενίων δεν έχει αναγνωριστεί από το Ισραήλ. Το 2018 κατατέθηκε ψήφισμα στη Κνεσέτ (Βουλή), το οποίο ωστόσο δεν προωθήθηκε για ψήφιση με κυβερνητική παρέμβαση.

«Επί χρόνια η ισραηλινή κυβέρνηση αρνιόταν να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία για κυνικούς, στρατηγικούς και οικονομικούς λόγους, που συνδέονταν με τις σχέσεις της με την Τουρκία», είχε δηλώσει η Ζαχάβα Γκαλ-Ον, βουλευτής με το αριστερό κόμμα του Ισραήλ Μερέτζ, που είχε στηρίξει το νομοσχέδιο, το οποίο κατατέθηκε για πρώτη φορά το 2007 και μέχρι σήμερα δεν έχει εγκριθεί.

1.500.000 μάρτυρες

Η εξόντωση των Αρμενίων είχε ξεκινήσει πολύ πριν το 1915, χρονιά που θεωρείται ορόσημο για τη Γενοκτονία. Λίγα χρόνια νωρίτερα, επί Αβδούλ Χαμίτ, από το 1894 ώς το 1896, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ξεκίνησε την πολιτική εθνοκάθαρσης. Στο πλαίσιο αυτής της επιχείρησης διενεργήθηκαν σφαγές εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων.

Πρωταγωνιστικό ρόλο σε εκείνες τις σφαγές είχαν παίξει οι Κούρδοι. Μετά την ανατροπή του Αβδούλ Χαμίτ η νέα οθωμανική ηγεσία συνέχισε την καταδίωξη του αρμενικού πληθυσμού με τη σφαγή 25.000 ανθρώπων στα Άδανα το 1909. Στις 24 Απριλίου 1915, όταν βρισκόταν σε εξέλιξη ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη 2.435 Αρμένιοι προύχοντες με τη δικαιολογία ότι συνεργάζονταν με τους Ρώσους. Η ημέρα αυτή σηματοδοτεί και την πρώτη Γενοκτονία στον 20ό αιώνα. Ακολούθησαν η μαζική εκτόπιση Αρμενίων, οι εκτελέσεις αμάχων με φρικτούς τρόπους, όπως η σταύρωση, ο αποκεφαλισμός, ο ανασκολοπισμός (παλούκωμα) κ.λπ. Μεγάλος αριθμός γυναικών πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα, ενώ οι πλέον εμφανίσιμες εξισλαμίστηκαν με τη βία και παντρεύτηκαν Τούρκους προύχοντες. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών υπολογίζεται στο 1,5 εκατ., ενώ οι ίδιοι οι Τούρκοι έχουν παραδεχθεί τον θάνατο 800.000 Αρμενίων, απορρίπτοντας τη θέση για Γενοκτονία.

Μαζική εξόντωση με την ενεργό στήριξη των Γερμανών

Η Γενοκτονία των Αρμενίων σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν υπό κατάρρευση και είχε συμμαχήσει με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία). Στόχος ήταν η μετατροπή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε μια περιφερειακή υπερδύναμη, με αμιγώς τουρκικό πληθυσμό. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τον εκτοπισμό και την εξόντωση όλων των Οθωμανών πολιτών που δεν είχαν τουρκική καταγωγή και δεν ήταν μουσουλμάνοι. Στην πραγματικότητα το σχέδιο της Τουρκίας ήταν η εξαφάνιση των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας. Οι Γερμανοί, που βρισκόντουσαν στην Τουρκία, βοηθώντας τη να αντέξει στην επέμβαση των Συμμάχων της Αντάντ, παρείχαν «τεχνογνωσία» η οποία χρησιμοποιήθηκε λίγες δεκαετίες αργότερα και από τους ίδιους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα παρείχαν κάλυψη στα εγκλήματα, συμμετέχοντας στο προπαγανδιστικό αφήγημα ότι η εκτόπιση των Αρμενίων ήταν επιβεβλημένη λόγω της συνεργασίας τους με τη Ρωσία. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ιστορία ένα κράτος με κεντρικό σχεδιασμό αφάνισε πληθυσμό με χρήση διαφόρων μέσων που μεγιστοποιούσαν τις απώλειες. Γινόντουσαν ενέσεις μορφίνης σε παιδιά, ενώ χιλιάδες άνθρωποι άφηναν την τελευταία τους πνοή εισπνέοντας τοξικά αέρια. Αυτές τις μεθόδους εξέλιξαν αργότερα οι Γερμανοί, όταν ο Χίτλερ έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο «Τελική Λύση» για εξόντωση των Εβραίων. Ο Χίτλερ είχε γνώση της Γενοκτονίας των Αρμενίων (αν και ο όρος Γενοκτονία υιοθετήθηκε αργότερα) και τη χρησιμοποιούσε ως μοντέλο. «Ποιος μιλά σήμερα για την εξαφάνιση των Αρμενίων;» είχε αναφέρει ο Χίτλερ σε ομιλία του στο Obersalzberg στις 22 Αυγούστου του 1939, λίγες μέρες πριν εισβάλει στην Πολωνία. Επίσης σύμφωνα με έρευνα του οργανισμού Global Net-Stop the Arms Trade (GNSTAT), «η πλειοψηφία των Τούρκων στρατιωτών που μετείχαν στις βιαιοπραγίες ήταν οπλισμένοι με γερμανικές καραμπίνες και τυφέκια Mauser, ενώ οι αξιωματικοί με πιστόλια της ίδιας εταιρείας» και «τα γερμανικά στρατεύματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία βοήθησαν ενεργά στην τέλεση δολοφονιών».