Ένα «χαλιφάτο» χωρίς «χαλίφη»

H επιχείρηση των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων για την εξουδετέρωση του Άμπου Μπακρ αλ Μπαγκντάντι στο Ίντλιμπ της ΒΔ Συρίας ήρθε σε μια συγκυρία όπου η Ουάσινγκτον βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς κριτικής για μια σειρά αλλοπρόσαλλων αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής στο Συριακό - με αφορμή και την τουρκική επέμβαση στη ΒΑ Συρία. Ο χρονισμός όμως της εξουδετέρωσης του de facto αρχηγού του Ισλαμικού Κράτους (ISIS ή ISIL ή Daesh) καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ο Αμερικανός Πρόεδρος Τραμπ χειρίστηκε επικοινωνιακά μια τέτοια, σημαντική, εξέλιξη σηματοδοτούν και μια σειρά πολιτικών μηνυμάτων της Ουάσινγκτον σε σχέση τόσο με την ευρύτερη περιοχή και την πολιτική κατά της διεθνούς τρομοκρατίας όσο και αναφορικά με την έκβαση του ίδιου του Συριακού. Ενδεικτικό αυτού δεν είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο Τραμπ ευχαρίστησε «όλους τους δρώντες» (Ρωσία, Κούρδους, Ιράκ ακόμη και το καθεστώς Άσαντ (!)), αλλά και το γεγονός πως όλοι οι δρώντες προσπάθησαν να κεφαλαιοποιήσουν μια τόσο σημαντική εξέλιξη επιχειρώντας τη διεκδίκηση συνεργασίας -σε επίπεδο πληροφοριών- μιας τόσο επιτυχημένης αντιτρομοκρατικής επιχείρησης -εφάμιλλης της εξουδετέρωσης, το 2011, του Οσάμα μπιν Λάντεν. Τι σηματοδοτεί όμως η εξουδετέρωση του αλ Μπαγκντάντι για το μέλλον του Ισλαμικού Κράτους, το παγκόσμιο τζιχαντιστικό κίνημα αλλά και την επόμενη ημέρα της οργάνωσης; Και ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από την επιχείρηση; Ας τα δούμε συνοπτικά:

• Το ISIS υπέστη τα τελευταία χρόνια σημαντική συρρίκνωση στο πλαίσιο μιας διεθνούς εκστρατείας εναντίον του με φόντο το Ιράκ και τη Συρία. Η ιεραρχία του όμως και ο τρόπος λειτουργίας του καταδεικνύουν μια πολύ αποκεντρωμένη δομή. Όπου η εξουδετέρωση του «αρχηγού» δεν καθίσταται λόγος εξάλειψης. Το αποκεντρωμένο μοντέλο του ISIS υφίσταται σήμερα ως δομή διοίκησης ανεξάρτητα της κεντρικής οργάνωσής του (σε αντίθεση με την αλ Κάιντα και τις τοπικές της εκφάνσεις) σε πάνω από 20 χώρες και δύο ηπείρους (Ασία και Αφρική). Κοινώς τα παρακλάδια του ISIS δηλώνουν μεν πίστη (Bay’ah) στην οργάνωση που μέχρι πρότινος είχε ως ηγέτη της τον Μπαγκντάντι αλλά δρουν ανεξάρτητα.


• Η διαδοχή του Μπαγκντάντι θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη συνέχιση του Ισλαμικού Κράτους ως μόνιμου insurgency σε Συρία (μεταπολεμικά) και Ιράκ αλλά, εντελώς αντίθετα, θα μπορούσε και να οδηγήσει σε περαιτέρω διάσπασή του και μετασχηματισμούς του. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο παίζει το ποιος θα τον διαδεχθεί. Η διαδοχή του δείχνει και το πώς δουλεύουν, στην πράξη, τέτοιες οργανώσεις. Το ISIS ξεκίνησε ως ιρακινό φαινόμενο, μετεξελίχθηκε σε μια ακραία έκφανση της αλ Κάιντα και του παγκόσμιου τζιχαντιστικού κινήματος και, λίγο μετά το 2013, έλαβε τη μορφή «χαλιφάτου» ως de facto απόσχιση των ξένων (μη Ιρακινών και μη Σύρων) μαχητών της αλ Κάιντα της Συρίας (Μέτωπο αλ Νούσρα). Σήμερα, αν τον Μπαγκντάντι διαδεχθεί μια φιγούρα όπως ο Abu Othman al-Tunsi, ο Τυνήσιος επικεφαλής του θεολογικού συμβουλίου του ISIS τότε η κατεύθυνση θα είναι πιο εξωστρεφής/παγκόσμια. Αν τα ηνία αναλάβει ο Abu Saleh al-Juzrawi (γνωστός και ως Hajj Abdullah), ο Σαουδάραβας de facto Νο2 της οργάνωσης από την «εκτελεστική εξουσία» του ISIS τότε, πολύ πιθανόν, το ISIS να παραμείνει μια «οργάνωση του Λεβάντ» (Συρίας και Ιράκ).


• Ο al Juzrawi παραμένει φαβορί λόγω της σαουδαραβικής καταγωγής του και λόγω «φυλής» (Quraysh, ισχυρή σημειολογία για την ισλαμική εσχατολογία). Η ύπαρξη ωστόσο του ίδιου του Μπαγκντάντι στο Ίντλιμπ (προπύργιο των οργανώσεων της αλ Κάιντα) σηματοδοτεί και μια διεργασία στους κόλπους του ISIS: Μια ενδοτζιχαντιστική δυναμική επαναπροσέγγισης του ISIS, λόγω της θέσης που έχει περιέλθει τελευταίως, με τις πιουριστικές εκφάνσεις της αλ Κάιντα όπως το Hurras al-Din. O Μπαγκντάντι στο Ίντλιμπ βρίσκονταν, πιθανόν, σε επικοινωνία με τον Abu Mohammed Salama, ηγετικό στέλεχος της Hurras al-Din.


• Τέλος, ας αναλογιστούμε κάτι πρακτικό. Μια επιχείρηση όπως αυτή στην Μπαρίσα που εξουδετέρωσε τον Μπαγκντάντι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ο σχεδιασμός, η ροή και αξιολόγηση πληροφοριών και η εκπόνηση του τελικού σχεδίου αφορούν δουλειά μηνών. Οπότε ας μην εστιάζουμε μόνο στο timing. Ως εκ τούτου πέραν του συμβολισμού η φύση της ισλαμικής τρομοκρατίας καταδεικνύει πως οργανώσεις με ισχυρές εκφάνσεις γραφειοκρατικών δομών θα συνεχίσουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να υπάρχουν, να στρατολογούν μέλη και να δρουν.

Με άρωμα κυπριακό

Στον ελληνόφωνο κόσμο υπάρχει η τάση συνωμοσιολογίας σε σχέση με το ποιος δημιούργησε το ISIS. Για το αν «το χρηματοδοτούν Εβραίοι, ο Ερντογάν ή η CIA). Πολύ πριν τη γέννηση της αλ Κάιντα του Ιράκ και του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και, μετέπειτα ως ISIS, στη Συρία το καθεστώς του Σαντάμ Χουσέιν και οι Μπαθιστές της χώρας εγκαινίασαν, με αρχή το 1993, μια «καμπάνια πίστης» (al-Hamlah al-Imaniyah ή «Επιστροφή στην Πίστη») με απώτερο σκοπό να ανακατέψει, εκ νέου, την ατζέντα του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα σε σχέση με το σουνιτισμό - ως απότοκο και του πολέμου Ιράκ - Ιράν (1980-1988). Η εν λόγω πολιτική του Χουσέιν ριζοσπαστικοποίησε περαιτέρω το Ιράκ με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συνθήκες, αμέσως μετά την αμερικανική εισβολή, το insurgency που ακολούθησε και τον ιρακινό εμφύλιο (σουνιτών-σιιτών) περαιτέρω μετακύλισης της ιρακινής κοινωνίας στη σεκταριστική βία και τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Η «καμπάνια πίστης» είχε ως βασικό της υπεύθυνο τον Izzat Ibrahim al-Douri, το Νο2 του καθεστώτος Χουσεΐν και μετέπειτα (μετά το 2006) διάδοχο του Σαντάμ Χουσεΐν στην ηγεσία του κόμματος Μπαθ. Ο al-Douri είναι σούφι της αδελφότητας των Νακσιμπεντί -επίκεντρο, ιστορικά των οποίων, αποτελεί και η κατεχόμενη Λεύκα της Κύπρου. Και παρά την αρχική διασφάλιση των συμφερόντων των σούφι του Ιράκ, ο al-Douri ριζοσπαστικοποιήθηκε περαιτέρω δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο μείγμα αραβικού ριζοσπαστικού μπαθισμού και ισλαμικής εξτρεμιστικής δράσης - το οποίο αποτέλεσε και τη βάση της οργάνωσης JRTN (Jaysh Rijat al Tarika Naqshabandiya). Πολλοί μαχητές αυτής της οργάνωσης κατέφυγαν με τον έναν τρόπο ή τον άλλο στις γραμμές του ISIS όπως το γνωρίσαμε ιστορικά τα τελευταία χρόνια.