Η συριακή υπερχείλιση και τα Γκολάν

Τα ξημερώματα της Πέμπτης η ισραηλινή αεροπορία έπληξε στόχους του Ιράν και της συριακής αεράμυνας βαθιά μέσα στη συριακή ενδοχώρα. Η είδηση, αυτή τη φορά όμως είναι άλλη: Το Ιράν, χρησιμοποιώντας την ευρύτερη περιοχή της νοτιοδυτικής Συρίας έπληξε με πυραύλους στόχους επί ισραηλινών εδαφών, πραγματοποιώντας, ουσιαστικά, αυτό που επιχειρεί από την έναρξη του συριακού πολέμου: Να καταστήσει το σημείο αυτό των πορωδών συνόρων μεταξύ Ισραήλ και Συρίας, ένα μέρος «ήσυχο» από το 1973 και τον πόλεμο του Γιομ Κιμπούρ, μια νέα επιχειρησιακή βάση για χτυπήματα εναντίον του Ισραήλ. Όπως ακριβώς ο Λίβανος, η Γάζα και, παλιότερα, η χερσόνησος του Σινά.

Η ισραηλινή οπτική

Ας ξεχάσουμε για λίγο τον Τραμπ και τη συμφωνία Δύσης - Ιράν για τα πυρηνικά. Ας ξεχάσουμε επίσης το Παλαιστινιακό, τη Γάζα και τα εσωτερικά προβλήματα της διακυβέρνησης Νετανιάχου. Ας πάμε πίσω στο 2012-2013 όταν πλέον στη Συρία η κατάσταση έχει λάβει διαστάσεις ενός κανονικού πολέμου όπου οι περιφερειακές δυνάμεις (Ιράν - Σαουδική Αραβία) μάχονται διά αντιπροσώπων σε έναν «κανονικό» εμφύλιο και όπου Δύση και Ρωσία αντιλαμβάνονται τη σύγκρουση με όρους απομάκρυνσης ή επιβίωσης, αντιστοίχως, του καθεστώτος Άσαντ.

Για το Ισραήλ αυτή ακριβώς η κατάσταση, στα περίχωρα της Δαμασκού, μόλις λίγο πέραν των 60χλμ από τις θέσεις της 91ης Μεραρχίας των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων («Μεραρχία Γαλιλαία»), χτυπά ένα καμπανάκι: Δεν αρκεί, για την ισραηλινή στρατηγική να απαντηθεί το ερώτημα «είμαστε με τον Άσαντ ή εναντίον». Και η κατάσταση, στην άλλη πλευρά των συνόρων, δεν είναι όπως το 1967 (σ.σ. όπου το Ισραήλ κατέλαβε τα Υψίπεδα του Γκολάν για να αιφνιδιαστεί ξανά στον πόλεμο του 1973).

Δεν αρκεί πλέον να γνωρίζει κανείς το όνομα του αρχηγού του γενικού επιτελείου του συριακού στρατού - μιας και η κατάσταση παραμένει τόσο ρευστή που τα πράγματα στο έδαφος αλλάζουν, μέρα με τη μέρα. Προκύπτει ωστόσο μια υπαρξιακή απειλή. Η δράση της Χεζμπολάχ αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο από την ύπαρξη της ίδιας της Αλ Κάιντα κοντά στα ισραηλινά σύνορα. Και αυτή η αντίληψη επικράτησε, δικαιώνοντας τις αρχικές εκτιμήσεις της ισραηλινής στρατηγικής, μετά τον Σεπτέμβριο του 2015 και την επέμβαση της Ρωσίας.

Η αλλαγή παραδείγματος στη Συρία και η επικράτηση του Άσαντ σήμερα, πλην του Ιντλίμπ στη βορειοδυτική επικράτεια της χώρας, δημιουργεί αντικειμενικές συνθήκες απειλής. Και τα χτυπήματα της Πέμπτης έρχονται να επαληθεύσουν αυτή ακριβώς την αντίληψη: Την επιστροφή της στρατηγικής του Ισραήλ στο δόγμα των προληπτικών επιθέσεων των πρώτων δεκαετιών της ύπαρξής του. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να αναγνώσουμε τα όσα έλαβαν χώρα προχθές.

Τι να αναμένουμε

Το Ιράν αναζητούσε εμφατικά να πλήξει στόχους του Ισραήλ με επιχειρησιακή βάση τη Συρία. Κυρίως ως αντίποινα για εξαιρετικά στρατηγικής σημασίας πλήγματα της ισραηλινής αεροπορίας τα τελευταία πέντε χρόνια με αποκορύφωμα πλήγματα εναντίον αεροπορικών βάσεων, όπως η πρόσφατη στη βάση T4 στη Χομς αλλά και η δολοφονία του Τζιχάντ Μουγκνίγια στο Γκολάν το 2015 (σ.σ. γιου του Ιμάντ) που ο Χασάν Νασράλα προόριζε για διάδοχό του στη Χεζμπολάχ.

Η Τεχεράνη επίσης αναζητεί ακόμη ένα θεαματικό χτύπημα στο Ισραήλ προκειμένου να εκτονώσει, στο εσωτερικό της, την κρίση που προκύπτει από τις νέες αμερικανικές κυρώσεις λόγω της απόφασης του Τραμπ να αποσυρθεί από τη συμφωνία για τα πυρηνικά (το Joint Comprehensive Plan of Action ή συμφωνία «P5+1»). Η τρέχουσα κρίση μπορεί να ιδωθεί με βάση τα εξής χαρακτηριστικά: α) Αποτελεί ένα κλασικό tit for tat με το Ισραήλ να επεκτείνει την πολιτική δημιουργίας μιας ζώνης ασφάλειας (safe zone phase II) βαθύτερα στη συριακή επικράτεια - σε σχέση με τα Υψίπεδα του Γκολάν. β) Έρχεται σε μια στιγμή που η Χεζμπολάχ «πολιτικοποιείται» περαιτέρω μετά την επικράτησή της στις εκλογές του Λιβάνου, έχει ισχυροποιήσει το βαλλιστικό της οπλοστάσιο σε σχέση με το 2006, αλλά δεν παύει να βρίσκεται και σε κρίση λόγω των απωλειών της σε έμψυχο δυναμικό στη Συρία. γ) Αντικατοπτρίζει τις πραγματικότητες στο συριακό έδαφος με το καθεστώς Άσαντ να αναβαθμίζεται ως προς τις δυνατότητες αεράμυνας, να επιθυμεί μια τελική έκβαση του Συριακού, ιδίως αν ο Άσαντ ελέγξει και τα εδάφη της βορειοδυτικής Συρίας (σ.σ. η μάχη του Ιντλίμπ πρέπει να αναμένεται σύντομα) και, τέλος, δ) Τα Υψίπεδα του Γκολάν δεν παύουν να αποτελούν ένα βολικό αφήγημα για το καθεστώς Άσαντ (μιας και το Ισραήλ τα κατέχει από το 1967) σε περίπτωση διαπραγμάτευσης μιας πολιτικής μετάβασης της χώρας μεταπολεμικά.

Υπό αυτό το βάρος οι επόμενοι μήνες θα μπορούσαν να κυλήσουν με μια χαμηλής ένταση σύγκρουση Ιράν - Ισραήλ με φόντο τα Γκολάν δεδομένου ότι το Ισραήλ δέχτηκε πλήγματα από τη Χεζμπολάχ και παρά το καταστροφικό της χτύπημα εναντίον ιρανικών εγκαταστάσεων επί Συρίας, η παρουσία των Ιρανών και της Χεζμπολάχ παραμένει ισχυρή. Η κλιμάκωση σε μια σύγκρουση τύπου 2006 δεν θα αφορούσε τη Συρία αλλά σίγουρα θα έρχονταν με αφορμή είτε την έναρξη του φετινού Ραμαζανιού (15.05, συμπίπτει με τον εορτασμό των Παλαιστινίων της «Ημέρας της Καταστροφής» - Nakba Day) είτε τη συνέχιση της βίας στη Γάζα. Σε κάθε περίπτωση τόσο το Ισραήλ όσο και το Ιράν διατηρούν, σε αυτή την ιδιότυπη σύγκρουση, «κόκκινες γραμμές» με τις πολιτικές και στρατιωτικές ελίτ τόσο στο Τελ Αβίβ όσο και στους κόλπους των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης και της Τεχεράνης να γνωρίζουν πού ακριβώς βρίσκονται τα όριά τους.

Και μια μικρή πρόβλεψη

Η ρωσική αεράμυνα, πανίσχυρη πλέον στη Συρία, δεν μπήκε καν στον κόπο να προστατεύσει τις συριακές αντιαεροπορικές συστοιχίες που έπληξαν την Πέμπτη τα μαχητικά της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας. Πόσω μάλλον μια ημέρα μετά από την κοινή εμφάνιση Νετανιάχου - Πούτιν στη μεγάλη παρέλαση στη Μόσχα για την επέτειο της 9ης Μαΐου («Ημέρα Αντιφασιστικής Νίκης»).

Ωστόσο το πραγματικό διπλωματικό και γεωπολιτικό παίγνιο θα παιχτεί αν αναλογιστεί κανείς τον αντικειμενικό στόχο του Ισραήλ στα Γκολάν. Να διώξει την Χεζμπολάχ πέραν των επαρχιών της Κουνέιτρα και της Νταρά. Στα όρια της Χάμα. Κοιτώντας τον χάρτη αυτό πρακτικά σημαίνει τη δημιουργία μιας ζώνης ασφάλειας (buffer zone) 40 και πλέον χιλιομέτρων. Επί τούτου η Μόσχα θα είχε μια εντελώς διαφορετική γνώμη. Κι επιπλέον δεδομένης της επιχειρησιακής ιστορίας της Χεζμπολάχ ένα σενάριο αντιποίνων θα μπορούσε κάλλιστα να επισυμβεί σε μια ισραηλινή πρεσβεία σε χώρα της Λατινικής Αμερικής (σ.σ. κάτι που θα έπρεπε να απασχολήσει σε επίπεδο ασφάλειας Λευκωσία και Αθήνα λόγω και των σχημάτων της τριμερούς διπλωματίας). Το μόνο σίγουρο συμπέρασμα πάντως είναι το γεγονός πως τα Υψίπεδα του Γκολάν αποτελούν ένα κομμάτι συνόρων που αν και παρέμειναν για δεκαετίες «ήσυχα» επανέρχονται δυναμικά στο προσκήνιο ως εστία εντάσεων.

Κι επιπλέον, μιας κι αποτελούν το μοναδικό έδαφος που το Ισραήλ κατέχει παράνομα και έχει αποσχίσει, επενδύοντας στην τοπική οικονομία, στους ντόπιους πληθυσμούς (Δρούζους, Σύρους σουνίτες κοκ) προκειμένου να αποκτήσουν ισραηλινή υπηκοότητα ακόμη και, όπως η Τουρκία στο Αφρίν, σε τοπικά proxies, η τύχη του ίσως αποτελέσει και την πρώτη, ουσιαστική, ανακατάταξη της συριακής εδαφικής επικράτειας μετά το πέρας του πολέμου.

Σταθεροί σε σχέση αρχών

Η ενδυνάμωση των σχέσεων Κύπρου - Ισραήλ με φόντο τις τριμερείς αλλά και τη γεωπολιτική της ενέργεια στην περιοχή δεν πρέπει να ιδωθεί, για την κυπριακή εξωτερική πολιτική, έξω από το πλαίσιο της Συρίας, τις ρωσοϊσραηλινές σχέσεις και τη σχέση της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις χώρες του αραβομουσουλμανικού κόσμου και το Ιράν. Η δήλωση Αναστασιάδη περί «κινδύνου της Κύπρου αν το Ιράν επιτεθεί στο Ισραήλ» αξιολογήθηκε από ορισμένους διπλωματικούς κύκλους από το εξωτερικό ως αλλαγή παραδείγματος σε σχέση με την εμβάθυνση των τελευταίων χρόνων μεταξύ Λευκωσίας και Τελ Αβίβ. Σε κάθε περίπτωση η Κύπρος οφείλει να διατηρήσει, αν επιθυμεί μια πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική, λεπτές ισορροπίες, μιας και η θέση αρχών επί του Κυπριακού (τουρκική κατοχή, ανακήρυξη της «ΤΔΒΚ») έχει ενδιαφέρουσα προβολή στις επιμέρους πτυχές ζητημάτων που άπτονται των χωρών ΜΕΝΑ.

*Twitter: @JohnPikpas