Η προσφυγική κρίση που ξέσπασε το 2015 αναστάτωσε σε μεγάλο βαθμό την Ευρώπη, προκαλώντας αισθήματα αγανάκτησης, θλίψης και πόνου για το δράμα των προσφύγων από τη μια και ξυπνώντας τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία από την άλλη, με χώρες να κλείνουν τα σύνορά τους και να υψώνουν φράκτες. Την ίδια ώρα που σε άλλες χώρες, αυτές της πρώτης γραμμής, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, γινόταν το αδιαχώρητο, με εικόνες από τον πρόχειρο καταυλισμό της Ειδομένης να κάνουν τον γύρο του κόσμου.

Η προσφυγική κρίση ανέδειξε και τις αδυναμίες του σημερινού συστήματος ασύλου στην Ευρώπη και κυρίως την ανικανότητά του να χειριστεί μια ξαφνική αύξηση του αριθμού των ατόμων που χρειάζονται προστασία, με αποτέλεσμα να φέρει το σύστημα κοντά σε κατάρρευση. Είναι για αυτό που η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποφάσισε ότι είναι ώρα να αναθεωρηθεί ο Κανονισμός του Δουβλίνου, ο οποίος καθορίζει ποια χώρα της ΕΕ είναι υπεύθυνη για τη διεκπεραίωση μιας αίτησης διεθνούς προστασίας. Σημειώνεται πως το δικαίωμα υποβολής αίτησης για άσυλο περιλαμβάνεται στη Συνθήκη της Γενεύης, την οποία έχουν υπογράψει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης, και η οποία έχει ενσωματωθεί στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Η απόφαση της εν λόγω επιτροπής εγκρίθηκε με ευρεία πλειοψηφία (390 ψήφους υπέρ, 175 κατά και 44 αποχές) από τους Ευρωβουλευτές στην ολομέλεια της 16ης Νοεμβρίου 2017, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εμφανίζεται πλέον έτοιμο να ξεκινήσει τις συνομιλίες με το Συμβούλιο για την τροποποίηση του Κανονισμού του Δουβλίνου ώστε να εξασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή των αιτούντων άσυλο μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο θα ξεκινήσουν μόλις τα κράτη μέλη συμφωνήσουν επί της δικής τους διαπραγματευτικής εντολής.

Τι προτείνεται

Οι προτεινόμενες αλλαγές στον Κανονισμό του Δουβλίνου από το Ευρωκοινοβούλιο αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των αδυναμιών του σημερινού συστήματος ασύλου και στο να εξασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή των ευθυνών μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Βάσει της προτεινόμενης μεταρρύθμισης, οι χώρες πρώτης γραμμής (χώρες άφιξης) δεν θα είναι πλέον αυτόματα υπεύθυνες για τους αιτούντες άσυλο. Αντίθετα, οι αιτούντες άσυλο θα μοιράζονται σε όλες τις χώρες της ΕΕ και για τον σκοπό αυτό θα μπορούν να μεταφέρονται αυτόματα σε κάποια άλλη χώρα της ΕΕ. Τα κράτη μέλη που δεν ακολουθούν τους κανόνες θα έρχονται αντιμέτωπα με τον κίνδυνο περιορισμού της πρόσβασής τους στα ευρωπαϊκά κονδύλια. Αξίζει να σημειωθεί πως η απόφαση της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών να ξεκινήσει συνομιλίες με το Συμβούλιο ανακοινώθηκε κατά την έναρξη της τελευταίας συνόδου της ολομέλειας του Στρασβούργου. Το κείμενο της διαπραγματευτικής εντολής έπρεπε να προστεθεί στην ημερήσια διάταξη της ολομέλειας για ψηφοφορία, καθότι περισσότεροι από 76 ευρωβουλευτές εξέφρασαν αντιρρήσεις. Η εισηγήτρια του ΕΚ για την αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου Cecilia Wikstrom (Φιλελεύθεροι, Σουηδία) δήλωσε τα εξής: «Με το Κοινοβούλιο έτοιμο να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις, καλώ το Συμβούλιο των υπουργών να υιοθετήσει μια κοινή θέση το συντομότερο δυνατόν ώστε να ξεκινήσουν οι τριμερείς διαπραγματεύσεις και να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή ένα λειτουργικό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου».

Υψηλή η πίεση

Το 2016, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου (EASO), 1,2 εκατ. άνθρωποι ζήτησαν άσυλο στην ΕΕ, ποσοστό 7% μικρότερο σε σχέση με το 2015. Το 32% των αιτούντων είναι κάτω των 18 ετών. Στην κορυφή της λίστας όσων λαμβάνουν άσυλο στην ΕΕ εξακολουθούν να βρίσκονται άνθρωποι που έρχονται από τη Συρία, την Ερυθραία και το Ιράκ. Επίσης, από τις 1.148.680 πρωτοβάθμιες αποφάσεις που εκδόθηκαν από τις εθνικές αρχές ασύλου το 2016, οι 698.750 ήταν θετικές, δηλαδή εγγυήθηκαν άσυλο στους αιτούντες, καθώς πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Ταυτόχρονα, εξακολουθεί να υπάρχει υψηλή πίεση στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, καθώς καταγράφηκαν 511.000 παράνομες διελεύσεις, που αντιστοιχούν σε 382.000 νέες αφίξεις από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία. Από την άλλη πλευρά, μετά τη συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία, ο αριθμός των αφίξεων από τα ανατολικά σύνορα της ΕΕ μειώθηκε σε 182.534 το 2016 από 885.386 το 2015.

Ο ρόλος της EASO

Αξίζει να σημειωθεί ότι η EASO ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2010. Καθήκον της είναι να παρέχει στα κράτη μέλη τα μέσα για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών και των αιτήσεων ασύλου και να εφαρμόζει επιτόπου την ευρωπαϊκή νομοθεσία. «Η κεντρική ιδέα για την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου είναι ότι πρέπει για να εργαστούμε όλοι μαζί. Χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή λύση, όχι τις λύσεις των κρατών μελών αλλά μια κοινή λύση», λέει ο εισηγητής του ΕΚ Πίτερ Νιντερμούλερ (Σοσιαλιστές, Ουγγαρία). Το 2015, οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές έκαναν απαραίτητη την αναθεώρηση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε με έκθεσή του την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου ώστε να μπορεί να παρέχει ακόμα περισσότερη βοήθεια στα κράτη μέλη σε περιπτώσεις κρίσεων αλλά και να στηρίζει τις εθνικές νομικές υπηρεσίες.

Η προσφυγική κρίση σε αριθμούς

Σύμφωνα με στοιχεία που περιλαμβάνονται στην έκθεση της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών του ΕΚ αλλά και στην ιστοσελίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR):

• Το 2015 υπέβαλαν αίτηση για διεθνή προστασία στην ΕΕ 1,3 εκατ. άνθρωποι. Ο αριθμός των αιτήσεων μειώθηκε σε 1,2 εκατ. το 2016.


• Το πρώτο εξάμηνο του 2017 315 χιλ. άνθρωποι αιτήθηκαν άσυλο στην ΕΕ.


• Αυτή τη στιγμή περίπου 23 εκατ. άνθρωποι είναι πρόσφυγες σε ξένη χώρα, ενώ άλλα 40 εκατ. είναι πρόσφυγες μέσα στην ίδια τους της χώρα (στοιχεία UNHCR).


• H Ευρώπη έχει υπό την προστασία της τώρα το 17% των προσφύγων παγκόσμια.


• Το 2016, η σύγκρουση στη Συρία, που τώρα είναι στο έβδομο έτος, ήταν η μεγαλύτερη αιτία δημιουργίας προσφύγων παγκοσμίως (5,5 εκατομμύρια). Ακολουθεί το Αφγανιστάν (2,5 εκατομμύρια) και το Νότιο Σουδάν (1,4 εκατομμύρια).


• Οι χώρες που φιλοξενούν τους περισσότερους πρόσφυγες είναι η Τουρκία, το Πακιστάν, ο Λίβανος, το Ιράν και η Ουγκάντα.


• Πέρσι, το ένα τρίτο των αιτούντων άσυλο στην ΕΕ ήταν γυναίκες και το 32% ήταν παιδιά.


• 000 ασυνόδευτοι ανήλικοι υπέβαλαν αίτηση για άσυλο στην Ευρώπη φέτος.


• Η Γερμανία ήταν η χώρα της ΕΕ που έλαβε τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου: 745.155 από συνολικά 1,2 εκατομμύρια στην ΕΕ το 2016.


• Η Κύπρος το 2016 έλαβε 2.940 αιτήσεις, ενώ η Ελλάδα που βρίσκεται στην τέταρτη θέση κάτω από τη Γερμανία, την Ιταλία και τη Γαλλία 51.110 αιτήσεις.


• Μόνο το 2016, 362.753 άνθρωποι έφτασαν στην ΕΕ μέσω της Μεσογείου και 5.022 αγνοούνται ή έχουν χάσει τη ζωή τους.

Σύμβαση της Γενεύης του 1951

Η αρχή της προστασίας προσφύγων

Στις 25 Ιουλίου του 1951, η γενική συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τη σχετική με το Καθεστώς των Προσφύγων Σύμβαση της Γενεύης καθορίζοντας ποιος είναι πρόσφυγας, το είδος της νομικής προστασίας ή άλλης παροχής αλλά και τις υποχρεώσεις του στις χώρες υποδοχής. Το Πρωτόκολλο του 1967 διεύρυνε την εντολή της Ύπατης Αρμοστείας των ΗΕ για τους πρόσφυγες καθώς το πρόβλημα των εκτοπισμένων πληθυσμών εξαπλωνόταν σε όλο τον κόσμο. Το άρθρο 1 της σύμβασης καθορίζει ότι πρόσφυγας είναι ένα άτομο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή σ' αυτήν. Σύμφωνα με τη σύμβαση, υπεύθυνες για την προστασία των προσφύγων είναι οι χώρες υποδοχής. Οι 139 χώρες που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Γενεύης είναι υποχρεωμένες να τηρήσουν τους όρους της. Σημειώνεται πως εκατομμύρια «οικονομικών» ή άλλων μεταναστών τα τελευταία χρόνια επωφελήθηκαν από τη βελτίωση στην επικοινωνία για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή σε άλλες χώρες, κατά κύριο λόγο δυτικές. «Δεν θα πρέπει ωστόσο να συγχέονται με τους πρόσφυγες, οι οποίοι τρέπονται σε φυγή φοβούμενοι για τη ζωή τους και όχι απλώς για οικονομικούς λόγους. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα με δύο διαφορετικούς τρόπους - τα θέματα των προσφύγων να αντιμετωπίζονται μέσω των διαδικασιών ασύλου και να διαχωρίζονται από τα προβλήματα της μετανάστευσης», υποδεικνύει η UNHCR.