Μισή οκά στάχτη:Ένα θλιβερό ντοκουμέντο Έλληνα Εβραίου του Άουσβιτς

Το περιοδικό Der Spiegel σε ρεπορτάζ με τίτλο «Μισή οκά στάχτη» και υπότιτλο «Ένα συγκινητικό, θλιβερό ντοκουμέντο μπορεί για πρώτη φορά να διαβαστεί: οι σημειώσεις ενός κρατούμενου, που ανήκε στους Sonderkommando του στρατοπέδου συγκέντρωσης Auschwitz», αναφέρεται στο επιστημονικό επίτευγμα δύο Ρώσων ερευνητών, που με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνολογικών δυνατοτήτων μπόρεσαν να “διαβάσουν” δυσανάγνωστα ιστορικά ντοκουμέντα Ελληνα Εβραίου, κρατουμένου στρατοπέδου συγκέντρωσης στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που είχαν ανακαλυφθεί στις αρχές της δεκαετίας του ΄80.

Όπως σημειώνεται, η εργασία στην ομάδα των «Sonderkommando» του Auschwitz ανήκε στη χειρότερη εργασία που μπορούσε να κάνει άνθρωπος εις βάρος άλλων ανθρώπων. Τα SS υποχρέωναν Εβραίους κρατουμένους να βοηθούν άλλους Εβραίους να βγάζουν τα ρούχα τους έξω από τους θαλάμους αερίων. Τα μέλη των Kommandos έπρεπε να αφαιρούν τα χρυσά δόντια και να ξυρίζουν τα μαλλιά των νεκρών, προτού αυτοί ταφούν σε μαζικούς τάφους ή καούν σε κρεματόρια. Λίγους μήνες αργότερα οι ίδιοι κρατούμενοι της ομάδας των Sonderkommando εκτελούνταν και αντικαθίσταντο από άλλους. Από περίπου 2200 άτομα επέζησαν περί τους 100. Ορισμένοι κρατούμενοι κατέγραφαν τα βιώματά τους κι έθαβαν ή έκρυβαν τις σημειώσεις τους με την ελπίδα να βρεθούν κάποια μέρα.

Δύο Ρώσοι ερευνητές κατάφεραν τώρα να αποκρυπτογραφήσουν τις σημειώσεις του Marcel Nadjari, Εβραίου εμπόρου από τη Θεσσαλονίκη. Κομμουνιστές αντάρτες είχαν κρύψει τον Nadjari από τους Γερμανούς κατακτητές, όμως τελικά έπεσε στα χέρια των διωκτών του στην Αθήνα το 1944 κι στάληκε στο Auschwitz. Οι σημειώσεις του είχαν βρεθεί πριν από χρόνια σε ανασκαφές κοντά στο πρώην κρεματόριο ΙΙΙ του στρατοπέδου. Δύο Ρώσοι, ο ιστορικός Pavel Polian και ο ειδικός εφαρμογών πληροφορικής Alexander Nikitjajew κατάφεραν να “διαβάσουν” με τη βοήθεια ηλεκτρονικού προγράμματος επεξεργασίας εικόνας πλήρως το μέχρι τώρα δυσανάγνωστο κείμενο, όπως αναφέρουν σε άρθρο τους στην τελευταία έκδοση επιθεώρησης για τη σύγχρονη ιστορία.

Ο Nadjari το είχε γράψει, κυρίως στα Ελληνικά, τον Νοέμβριο του 1944. Ζητά απ’ όποιον βρει τις σημειώσεις να τις παραδώσει σε μία διπλωματική αντιπροσωπεία της Ελλάδας προκειμένου να καταλήξουν σε φίλους και συγγενείς του. Στο κείμενο περιγράφει, μεταξύ άλλων, την καύση των πτωμάτων, από την οποία απέμενε «μισή οκά στάχτη» που στο τέλος σκορπίζονταν στο ποτάμι για να χαθεί κάθε ίχνος. Όπως γράφει, ο ίδιος πολλές φορές σκέφτηκε να μπει κι εκείνος μαζί με άλλους μελλοθάνατους Εβραίους στον θάλαμο αερίων, ωστόσο αναφέρει ότι στη ζωή τον κράτησε η σκέψη της εκδίκησης για τους υπευθύνους του θανάτου των γονέων και της αδερφής του.

Οι Εβραίοι της Ουγγαρίας ήταν η τελευταία μεγάλη ομάδα κρατουμένων που έχασαν το 1944 τη ζωή τους στο Auschwitz. Ο Nadjari επέζησε, μάλλον επειδή κατάφερε να παρεισφρήσει σε μία άλλη ομάδα κρατουμένων, εκτιμά ο ιστορικός Polian. Οδηγήθηκε στο Mauthausen όπου εκτέλεσε καταναγκαστική εργασία, μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα κι αργότερα μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου και απεβίωσε το 1971 σε ηλικία 54 ετών. Οι σημειώσεις του ανακαλύφθηκαν εννέα χρόνια αργότερα.

Στον φίλο του, προς τον οποίο απευθυνόταν στις σημειώσεις του, έγραφε ότι, εάν κανείς τον ρωτήσει, να απαντήσει ότι η οικογένεια Nadjari είχε “δολοφονηθεί από τους καλλιεργημένους Γερμανούς”.