Στα αχαρτογράφητα νερά της Γάζας: Δύο διεθνολόγοι εξηγούν πώς φτάσαμε από τον πόλεμο στην εκεχειρία

Η κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ και τον στρατιωτικό βραχίονα της Χαμάς, της ισλαμιστικής παράταξης που κυβερνά τη Λωρίδα της Γάζας, τέθηκε επίσημα σε εφαρμογή στις 02:00 τα ξημερώματα της περασμένης Παρασκευής, 11 ημέρες αφότου ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες (10η Μαΐου) μεταξύ των δυο πλευρών.

Αφότου ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες, τη 10η Μαΐου, οι υγειονομικές αρχές στη Γάζα ανέφεραν 232 νεκρούς Παλαιστίνιους, ανάμεσά τους 65 παιδιά και 39 γυναίκες, καθώς και πάνω από 1.900 τραυματίες. Στο Ισραήλ οι νεκροί είναι 12 ενώ εκατοντάδες νοσηλεύονται με τραύματα μετά τις επιθέσεις με ρουκέτες που προκάλεσαν πανικό, ωθώντας κόσμο να τρέχει στα καταφύγια. Το ερώτημα που τίθεται από την έναρξη του νέου κύκλου συγκρούσεων μεταξύ των δυο πλευρών έχει να κάνει με το ποια ήταν η αφορμή, η αιτία και ποιοι παράγοντες έπαιξαν ρόλο σε αυτή τη νέα αναζωπύρωση. Η δε ανακοίνωση για κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ και τη Χαμάς στο κατά πόσον είναι δυνατή η εξεύρεση λύσης το μεσανατολικό καθώς και ποιος είναι ο ρόλος χωρών στην κρίση αυτή. Ωστόσο, παρά την εκεχειρία που επήλθε - μετά και τις προσπάθειες και τις εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας - και οι δύο πλευρές έχουν διαμηνύσει πως θα ανταποδώσουν εάν η συμφωνία παραβιαστεί από την άλλη πλευρά. Και κάπως έτσι μπαίνει το ερώτημα για το πόσο σταθερή και διαρκείας θα είναι η κατάπαυση πυρός η οποία θα είναι υπό την επίβλεψη της Αιγύπτου η οποία μεσολάβησε για να κλειστεί η συμφωνία και η οποία ενημέρωσε πως θα αναπτύξει δύο αντιπροσωπείες για να επιτηρούν την εφαρμογή της.

Μια συνολική διευθέτηση

Το μεγάλο ζήτημα ωστόσο είναι κατά πόσο θα επαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις για την συνολική διευθέτηση του Παλαιστινιακού είχε ζητήσει με δηλώσεις του ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική Ζοζέπ Μπορέλ. Ο κ. Μπορέλ στις αρχές της εβδομάδα αφού αναγνώρισε το δικαίωμα του Ισραήλ σε αυτοάμυνα, τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει ότι η μόνιμη ειρήνη και ασφάλεια στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη απαιτεί μια πραγματική πολιτική λύση, διότι «μόνο μια πραγματική πολιτική λύση μπορεί να φέρει ειρήνη». Προς αυτή την κατεύθυνση στρέφεται και το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας μετά και τη δημόσια δήλωση του επικεφαλής της Αμερικανικής Διπλωματίας, Άντονι Μπλίνκεν λίγες ώρες αφού τέθηκε σε ισχύει η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός ότι θα κάνει περιοδεία στη Μέση Ανατολή «τις προσεχείς ημέρες. Οι συναντήσεις θα έχουν σκοπό ο αμερικανός ΥΠΕΞ και οι συνομιλητές του «να εργαστούν μαζί για την οικοδόμηση καλύτερου μέλλοντος για τους Ισραηλινούς και για τους Παλαιστινίους», ανέφερε νωρίτερα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ σε ανακοίνωση Τύπου που δημοσιοποίησε.







Οι λόγοι της σύγκρουσης

Ο Πολιτικός Επιστήμονας και Διεθνολόγος Θόδωρος Τσίκας εξηγεί στο politis.com.cy, πως στο περίπλοκο τοπίο της Μέσης Ανατολής είναι δύσκολο να ξεδιαλύνει κανείς τον ρόλο διαφόρων παραγόντων, και να αποφύγει μονομερείς εκτιμήσεις. Αν και σημειώνει πως πολλές φορές θύτες και θύματα εναλλάσσονται στους ρόλους τους εντούτοις τοποθετεί τους λόγους της νέας έντασης σε συγκεκριμένα σημεία.

Απαντώντας στο ερώτημα από που ξεκίνησε η ένταση ο κ. Τσίκας αναφέρει πως «η ένταση στην Ιερουσαλήμ ξεκίνησε από την προσπάθεια των Ισραηλινών να διώξουν από τα σπίτια τους Παλαιστινίους στην αραβική συνοικία της Ανατολικής Ιερουσαλήμ Σέϊχ Τζάρα, ώστε να φτιάξουν εβραϊκό οικισμό, μια πάγια πολιτική του πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου». Επιχειρείται όπως εξηγεί με απλά λόγια, να φτιαχτούν εβραϊκοί οικισμοί στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη, παράνομες πολιτικές που καταδικάζει ο ΟΗΕ. Αυτό επί Νετανιάχου, είχε ενισχυθεί με την ενθάρρυνση του προηγούμενου Αμερικανού προέδρου, υπερσυντηρητικού Ντόναλντ Τραμπ.







Οι παλαιστινιακές εκλογές

Ο δεύτερος παράγοντας έντασης, σύμφωνα με τον Πολιτικό Επιστήμονα, έχει να κάνει με τις παλαιστινιακές εκλογές, που είχαν προκηρυχθεί, αλλά ακυρώθηκαν γιατί το Ισραήλ δεν επέτρεψε να μετάσχουν οι Παλαιστίνιοι κάτοικοι της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Όπως σημειώνει ο κ. Τσίκας, ο πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, ανέβαλε τις εκλογές, γεγονός που εξόργισε την Χαμάς, η οποία ούτως ή άλλως είναι σε αντιπαράθεση με την Παλαιστινιακή Αρχή του Αμπάς, καθώς θεωρούσε ότι θα πάρει καλά ποσοστά. Και θέλοντας να δείξει πως είναι πιο "πατριωτική" από την (μετριοπαθέστερη οργάνωση) Φατάχ της οποίας ηγείται ο Αμπάς, η Χαμάς αντέδρασε ρίχνοντας εκατοντάδες πυραύλους από τη Γάζα σε εβραϊκές πόλεις, σε όλο το νότιο Ισραήλ, αλλά και στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ, σε μη στρατιωτικούς στόχους.

«Ξαφνικά δηλαδή, ενώ υπήρχε το πρόβλημα των εξώσεων στην Αν. Ιερουσαλήμ, η εξτρεμιστική ισλαμο-φασιστική παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς (και η ακόμα πιο ακραία, Ισλαμική Τζιχάντ) επιτίθεται κατά αμάχων. Ο Νετανιάχου αρπάζει την ευκαιρία και ξεκινά αεροπορικές επιδρομές, ενώ δεν είναι καν εκλεγμένος πρωθυπουργός. Όσο δεν μπορεί να σχηματιστεί κυβέρνηση, τελεί χρέη υπηρεσιακού πρωθυπουργού, την ώρα που δικάζεται για υπόθεση διαφθοράς. Με άλλα λόγια, ο Νετανιάχου προσπαθεί να παρατείνει τη θητεία του μέσω αυτής της κρίσης», συμπληρώνει ο κ. Τσίκας εξηγεί.







Η ατμόσφαιρα και το βαθύτερο πρόβλημα

Όπως εξηγεί ο κ. Τσίκας, τα αίτια είναι βαθύτερα υπενθυμίζοντας πως η Χαμάς έχει καταλάβει πραξικοπηματικά την Λωρίδα της Γάζας, μετά την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων και των Εβραίων εποίκων το 2005. «Με την βοήθεια του Ιράν και της ακραίας οργάνωσης των "Αδελφών Μουσουλμάνων" της Αιγύπτου, εξαπολύει κατά καιρούς πυραυλικές επιθέσεις στο Ισραήλ. Από την άλλη πλευρά, ο Αμπάς που εδρεύει στην Δυτική Όχθη, τηρεί τις Συμφωνίες του Όσλο μεταξύ Ισραήλ και Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης-PLO (1993, 1995), μας θυμίζει ο κ. Τσίκας. Ο Αμπάς και η PLO διαπραγματεύονται για να δημιουργηθεί παλαιστινιακό κράτος στα σύνορα του 1967. Αυτό πρέπει να δεχτεί το Ισραήλ. Αυτό λένε οι Συμφωνίες του Όσλο. Αυτό στηρίζει όλη η διεθνής κοινότητα. Η Χαμάς δεν δέχεται όμως τις Συμφωνίες αυτές. Άρα οι στόχοι της είναι σε πλήρη αντίθεση με όλες τις άλλες παλαιστινιακές οργανώσεις και της νόμιμης εκπροσώπησης του παλαιστινιακού λαού.

Αυτοί που κερδίζουν στη Μέση Ανατολή

Ισραήλ και Χαμάς μετά από κάθε αναζωπύρωση μετρούν απώλειες ζωών και ζημιές. Υπάρχουν όμως κάποιοι που κερδίζουν από τη μη επίλυση του μεσανατολικού;

Σύμφωνα με τον κ. Τσίκα, κερδίζουν οι ακραίοι μέσα στις δύο πλευρές ενώ ταυτόχρονα ενισχύονται όλες οι ακραίες φωνές, οργανώσεις και δυνάμεις μέσα στον αραβικό και  ευρύτερα στον μουσουλμανικό κόσμο, που θέλουν σύγκρουση με την Δύση. Η εθνικιστική Δεξιά και τα κόμματα των υπερορθόδοξων Εβραίων στο Ισραήλ, που ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει αξιόπιστος συνομιλητής στην παλαιστινιακή πλευρά. Στην αντίπερα, σημειώνει, κερδίζουν οι ισλαμιστικές εξτρεμιστικές οργανώσεις της παλαιστινιακής πλευράς, που θεωρούν ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη με το Ισραήλ, και στοχεύουν στην καταστροφή του. Ταυτόχρονα, όπως εξηγεί ο διεθνολόγος, ωφελείται το Ιράν που επίσης έχει διακηρυγμένο στόχο την καταστροφή του Ισραήλ και ενισχύει τόσο την Χαμάς, όσο και κυρίως την ακραία σιιτικη οργάνωση Χεζμπολάχ του Λιβάνου που εξαπολύει πυραυλικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Επίσης το Ιράν ενισχύει με αυτό τον τρόπο τον ανταγωνισμό του «ναι» την Σαουδική Αραβία και τα μετριοπαθή αραβικά κράτη που πρόσφατα συνήψαν συμφωνίες με το Ισραήλ, ισχυριζόμενο ότι αυτά προδίδουν την υπόθεση του παλαιστινιακού λαού.







Ο Ερντογάν και η προσπάθεια να ηγηθεί σουνιτικού Ισλάμ

Μεγάλη σημασία στην όλη κατάσταση που επικρατεί στη Μέση Ανατολή παίζει και η στάση του Τούρκου πρόεδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν η πολιτική του οποίου εδώ και χρόνια έχει στόχο να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου, ιδιαιτέρως του σουνιτικού Ισλάμ. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι πρόσφατη δημοσκόπηση του έγκυρου Arab Barometer τον αναδεικνύει πιο δημοφιλή ηγέτη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σε τέσσερις από έξι χώρες της έρευνας ο τούρκος ηγέτης έχει σαφές προβάδισμα: οι χώρες αυτές είναι το Μαρόκο, η Ιορδανία, η Αλγερία και η Τυνησία.

Οι σφοδρές ρητορικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ και των ΗΠΑ και η μεροληπτική θέση της Άγκυρας στην παρούσα κρίση στην Μέση Ανατολή δεν προκαλούν έκπληξη. Η αλληλεγγύη με τους Παλαιστινίους υπογραμμίζει την αξίωση του Ερντογάν να είναι ο αδιαφιλονίκητος προστάτης και ηγέτης των Μουσουλμάνων της περιοχής και ανά τον κόσμο. Όπως εξηγεί στον «Π» Πολιτικός Επιστήμονας Διεθνολόγος Θόδωρος Τσίκας, ο Ταγίπ Ερντογάν πέραν από τις συμμαχίες τις οποίες συνήψε, βρήκε και δυο κύριος αντιπάλους σημαντικές χώρες στον αραβικό κόσμο. Την Σαουδική Αραβία, που πάντα είχε σημαντικό ρόλο, αλλά και την Αίγυπτο, μετά την ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου Μόρσι των "Αδελφών Μουσουλμάνων", από το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Αλ Σίσι. Όπως εξηγεί ο κ. Τσίκας «η κρίση στο Ισραήλ και στην Γάζα δίνει μια ευκαιρία στον Ερντογάν να επανέλθει στην πολιτική αυτή. Πρώτον, διότι η κυβέρνηση του είχε και έχει δεσμούς με την ακραία ισλαμιστική παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς, που έχει καταλάβει πραξικοπηματικά την Γάζα μετά την αποχώρηση του ισραηλινού στρατού και των Εβραίων εποίκων το 2005. Στο πλαίσιο αυτό, στελέχη της Χαμάς που διώκονται για τρομοκρατικές πράξεις στο Ισραήλ, έχουν βρει φιλοξενία τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία». «Η Αίγυπτος», συμφωνα με τον κ. Τσίκα, είχε πάντα σημαντικό ρόλο στο Παλαιστινιακό ζήτημα. Είναι η μεγαλύτερη χώρα του αραβικού κόσμου. Αλλά και συνορεύει με το Ισραήλ, γεγονός που την καθιστά απαραίτητη σε κάθε διευθέτηση. Ειδικά δε η Λωρίδα της Γάζας, ήταν αιγυπτιακό έδαφος που κατακτήθηκε από το Ισραήλ στον πόλεμο του 1967. Λόγω των συνόρων της με τη νότια πλευρά της Λωρίδας της Γάζας ασκεί έλεγχο στο ποιος και τι μπαίνει στην περιοχή ή βγαίνει από την περιοχή αυτή, αφού τα υπόλοιπα σύνορα της Γάζας ελέγχονται αυστηρά από το Ισραήλ. Επειδή έχει μετριοπαθή πολιτική, και είναι η πρώτη αραβική χώρα που συνήψε ειρήνη και διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, θεωρείται αξιόπιστος συνομιλητής τόσο από το Ισραήλ, όσο και από τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.»



Η κρίση στο Παλαιστινιακό και συμπεράσματα για το Κυπριακό

Διευθυντής του ΚΥΚΕΜ και Υποψήφιος Βουλευτής Λεμεσού με την ΕΔΕΚ Χρήστος Ιακώβου εξηγεί πως η μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς αποτελεί επανάληψη του παρελθόντος όπως το έχουμε γνωρίσει μετά την κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας το 2000.

Η κρίση αναδεικνύει κενά και παραλείψεις που άφησαν πίσω τους σε βάθος χρόνου οι προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος, τα οποία  προσφέρεται για την εξαγωγή χρησίμων συμπερασμάτων για το Κυπριακό. Αυτό κρίνεται αναγκαίο γιατί διάφορες πτυχές της μακράς αραβοϊσραηλινής διένεξης για τον έλεγχο της Παλαιστίνης έχουν μεγάλες ομοιότητες με αντίστοιχες πτυχές του Κυπριακού.

Η συμφωνία του Όσλο (1993) εισήγαγε διπλωματικώς, για πρώτη φορά στην ιστορία του παλαιστινιακού ζητήματος, την πολιτική βούληση για αμοιβαία αναγνώριση των δύο εθνικών κινημάτων, καθώς επίσης και την προθυμία τους να επιλυθεί το ζήτημα με πολιτικά μέσα. Παρά την τότε διάχυτη αισιοδοξία για έναρξη μίας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή, λίγα χρόνια αργότερα έχει εκδοθεί το πιστοποιητικό θανάτου της πολυδιαφημισμένης Συμφωνίας.

Με τη Συμφωνία του Όσλο έγινε ευρέως γνωστός ο όρος «εποικοδομητική ασάφεια» (constructive ambiguity), τον οποίο πρωτοχρησιμοποίησε ο Χένρι Κίσσινγκερ τη δεκαετία του 1970, για να εξηγήσει τα μεταβατικά στάδια στην επίλυση διεθνών διενέξεων. Με τη Συμφωνία του Όσλο επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί από τον ΟΗΕ στη διεθνή διπλωματία ένα υπόδειγμα για την επίλυση συγκρούσεων, μέσω ενός μεταβατικού σταδίου, σύμφωνα με το οποίο τα ευαίσθητα θέματα θα καλύπτονται από επικοδομητική ασάφεια και θα επιλύονται σταδιακά στο μέλλον. Παρόμοιο μοντέλο επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί και στην Κύπρο το 2004, με το σχέδιο Ανάν.  Τι πήγε, όμως, λάθος και το Όσλο άλλαξε άρδην το τοπίο στο Παλαιστινιακό; Η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί τόσο στην ουσία της συμφωνίας όσο και στον τρόπο που εφαρμόστηκε. Το Όσλο δημιουργούσε ένα μεταβατικό στάδιο πέντε ετών μέσα στο οποίο θα εγκαθίστατο μία Παλαιστινιακή Αυτοδιοίκηση, η οποία θα διαπραγματευόταν μία τελική συμφωνία σχετικά με τη δημιουργία ανεξαρτήτου παλαιστινιακού κράτους. Σήμερα γίνεται ξεκάθαρο ότι δεν επήλθε από την αρχή το ελάχιστο της αμοιβαίας κατανόησης των κεφαλαίων που άφηνε ανοικτά το Όσλο, δηλαδή εκείνα που αφορούσαν τα Ιεροσόλυμα, τους πρόσφυγες, τους εποίκους και το εδαφικό. Τα κεφάλαια αυτά είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις παραστάσεις που έχουν αμφότερες πλευρές για το περιβάλλον ασφαλείας μετά τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Αυτό δημιούργησε μία μόνιμη εντύπωση ότι στο τέλος το Ισραήλ θα έδιδε και οι Παλαιστίνιοι θα έπαιρναν. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε αυτούς που υπέγραψαν τη συμφωνία του Όσλο, εκ μέρους του Ισραήλ, επιρρεπείς σε κατηγορίες από τους διαφωνούντες ότι ξεπουλούσαν τις νίκες του Ισραήλ στους αραβο-ισραηλινούς πολέμους, καλλιεργώντας ένα πλαίσιο υπόσκαψης των κυβερνήσεων όταν θα διαπραγματεύοντο θέματα ουσίας με τους Παλαιστινίους. Αποκορύφωμα αυτής της νοοτροπίας που κυριάρχησε σε μερικούς κύκλους εντός της ισραηλινής συμφωνίας ήταν η δολοφονία το 1995 του αρχιτέκτονα της ειρηνευτικής συμφωνίας και τότε πρωθυπουργού, Γίτζχακ Ράμπιν. Η δολοφονία εκείνη απεδείχθη μοιραία και στρατηγικής σημασίας για την ανατροπή της ειρηνευτικής διαδικασίας. Έκτοτε η ισχυρή πολιτική ομάδα που στήριξε την ειρηνευτική συμφωνία του Όσλο όχι μόνο δεν ανέκαμψε αλλά ακολούθησε μία πορεία ραγδαίας και εντυπωσιακής απαξίωσης.

Στην πορεία, τόσο η ισραηλινή πολιτική ηγεσία όσο και ο Αραφάτ πίστευαν ότι εξήντλησαν όλα εκείνα τα περιθώρια υποχωρήσεων για την προσέγγιση μίας συμφωνίας, επικαλούμενοι ερμηνείες πίσω από την εποικοδομητική ασάφεια. Στο τέλος, καμία πλευρά δεν θεωρούσε το Όσλο ως δεσμευτικό, καταστρέφοντας την ψυχολογική δυναμική για μια τελική συμφωνία. Η παλαιστινιακή πλευρά παρεβίασε τη Συμφωνία σε τακτικό επίπεδο. Το Ισραήλ παρεβίασε τη συμφωνία σε στρατηγικό επίπεδο. Τελικώς, το Όσλο δεν δρομολόγησε επίλυση της σύγκρουσης αλλά αναδόμησε τη σύγκρουση και την έθεσε σε άλλη βάση, απλά ήταν θέμα χρόνου πότε η βία θα επανερχόταν στην επιφάνεια. Η συμφωνία του Όσλο αποτελεί σήμερα ένα παράδειγμα αποτυχημένης διπλωματίας, ιδιαιτέρως στην πτυχή της ασφάλειας, που θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στις μελλοντικές προσπάθειες επίλυσης διαφορών, συμπεριλαμβανομένου και του Κυπριακού.