Περιφρόνηση δικαστικών αποφάσεων χωρίς τιμωρία

Το φαινόμενο δεν είναι σημερινό: Ξεκάθαρες και αδιαμφισβήτητες δικαστικές αποφάσεις που έρχονται να αποκαταστήσουν το δίκαιο και τη νομιμότητα, που δεν αφήνουν περιθώρια άλλης ερμηνείας και επιλογής παρά συμμόρφωσης, καταλήγουν στον κάλαθο των αχρήστων. Μαζί και οι όποιες ελπίδες των πολιτών για απόδοση δικαιοσύνης που παραμένει στα χαρτιά, καταγεγραμμένη σε μια πολυσέλιδη δικαστική απόφαση.

Τα φαινόμενα ανομίας και περιφρόνησης ακυρωτικών αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου που αφορούν, κυρίως, διορισμούς, προαγωγές, μεταθέσεις, αποσπάσεις, διαθεσιμότητες, αποστρατείες κ.ά. εξακολουθούν να παρατηρούνται ένεκα της απουσίας κυρώσεων στην κείμενη νομοθεσία. Παρόλο που η παράγραφος 5 του άρθρου 146 του Συντάγματος υποχρεώνει κάθε όργανο, αρχή και πρόσωπο σε ενεργό συμμόρφωση προς τις ακυρωτικές αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου, εντούτοις, δεν υπάρχει νομοθεσία που να καθορίζει τις κυρώσεις που δύνανται να επιβληθούν από το Ανώτατο Δικαστήριο στις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης. Γεγονός που οδηγεί ευθέως στην αμφισβήτηση της αξιοκρατίας και στο τέλος στην καταβολή υπέρογκων αποζημιώσεων από πλευράς της Δημοκρατίας. Τα παραδείγματα πολλά, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση των 59 αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς που υποχρεώθηκαν στο παρελθόν σε πρόωρη αφυπηρέτηση, ορισμένοι από την ηλικία των 47 χρόνων χωρίς μετρήσιμα κριτήρια, για έναν και μοναδικό λόγο: Να τύχουν προαγωγής οι υφιστάμενοί τους. Αυτοί, λοιπόν, οι αξιωματικοί, με την εκπαραθύρωσή τους από το στράτευμα προσέφυγαν στο Ανώτατο Δικαστήριο προσβάλλοντας την απόφαση της υποχρεωτικής αποστράτευσής τους από το Ανώτατο Συμβούλιο Κρίσεων, στο οποίο προεδρεύει ο εκάστοτε υπουργός Άμυνας και συμμετέχουν ως μέλη ο αρχηγός της Ε.Φ. και δυο υπουργοί που ορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Το Ανώτατο Δικαστήριο δικαίωσε τους αξιωματικούς, επιβεβαιώνοντας το παράνομο της διαδικασίας που ακολουθήθηκε. Επέστρεψαν στην ενεργό υπηρεσία για να αποστρατευτούν ευθύς αμέσως από το Ανώτατο Συμβούλιο Κρίσεων. Προσέφυγαν ξανά στο Ανώτατο Δικαστήριο για να δικαιωθούν και πάλι για τους ίδιους λόγους. Επέστρεψαν στην Ε.Φ. για να αποστρατευτούν για τρίτη συνεχή φορά, διότι, στο μεταξύ τις θέσεις τους στην ηγετική πυραμίδα της Ε.Φ. κατέλαβαν υφιστάμενοί τους. Τα «σπασμένα» από αυτές τις αυθαιρεσίες που συνοδεύονταν από διάτρητες νομικά αποφάσεις τα πλήρωσαν, τελικά, οι φορολογούμενοι πολίτες και όχι οι υπουργοί που παρανομούσαν. Συγκεκριμένα, το κράτος υποχρεώθηκε σε εξώδικο συμβιβασμό καταβάλλοντας στους εν λόγω αξιωματικούς, το 2019, αποζημιώσεις και μισθούς συνολικού ύψους €4 εκατ.

Συζητούν εδώ και μια 20ετία

Οι προσπάθειες για νομοθετική ρύθμιση του θέματος άρχισαν από το 2003 και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα.

Ειδικότερα, στις 3/4/2003 οι βουλευτές του ΔΗΚΟ κατέθεσαν πρόταση νόμου για τις κυρώσεις που θα επιβάλλονται σε κάθε όργανο, αρχή και πρόσωπο που δεν συμμορφώνονται με τις ακυρωτικές αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου. Η πρόταση νόμου συζητήθηκε σε αρκετές συνεδρίες της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών που πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα από τον Ιούνιο του 2003 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2004. Ωστόσο, οι βουλευτές της Επιτροπής Νομικών αποφάσισαν να μην προωθήσουν για ψήφιση την εν λόγω πρόταση νόμου εν αναμονή κατάθεσης σχετικού νομοσχεδίου, σύμφωνα και με την πρόθεση που στο μεταξύ είχε εκφραστεί από την εκτελεστική εξουσία. Το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή από το Υπουργείο Δικαιοσύνης τον Νοέμβριο του 2004. Κατά τη σύνταξη του νομοσχεδίου λήφθηκαν υπόψη οι απόψεις και οι προβληματισμοί που είχαν τεθεί ενώπιον της Επιτροπής Νομικών στο στάδιο της μελέτης της πρότασης νόμου. Η συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή άρχισε στις 18/11/2004 και ολοκληρώθηκε στις 10/11/2005, έναν χρόνο μετά. Οι βουλευτές της Επιτροπής Νομικών, θεωρώντας ότι η προτεινόμενη ρύθμιση θα συμβάλει σημαντικά στην εφαρμογή της αρχής της χρηστής διοίκησης, στην περιφρούρηση της αρχής του κράτους δικαίου και στη διασφάλιση του κύρους της δικαστικής εξουσίας, εισηγήθηκαν με σχετική έκθεση που κυκλοφόρησαν στις 22/11/2005 στην ολομέλεια της Βουλής την ψήφιση τού υπό αναφορά νομοσχεδίου σε νόμο. Στα μερικά 24ωρα που μεσολάβησαν μέχρι την πραγματοποίηση της συνεδρίας της ολομέλειας του Σώματος, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και η Νομική Υπηρεσία απέσυραν άρον – άρον το νομοσχέδιο χωρίς να δίνονται εξηγήσεις. Λέχθηκε απλώς από μέρους τους ότι, θα δημιουργηθούν μεγάλα προβλήματα με την ψήφιση του νομοσχεδίου που οι ίδιοι συνέταξαν και κατέθεσαν στη Βουλή για ψήφιση!

Προεκλογική δέσμευση Αναστασιάδη

Η κατάθεση νομοσχεδίου στη Βουλή για συμμόρφωση της διοίκησης με τις δικαστικές αποφάσεις περιλαμβανόταν στα θεσμικά νομοσχέδια που δεσμεύτηκε να καταθέσει στο πρόγραμμα διακυβέρνησής του ο Νίκος Αναστασιάδης το 2013. Το επίμαχο νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή παραμονές της εκπνοής της θητείας του κ. Αναστασιάδη, και συγκεκριμένα στις 3/1/2018, και τιτλοφορείτο ως «ο περί Συμμόρφωσης της Διοίκησης προς τις Δικαστικές Αποφάσεις που Εκδίδονται Δυνάμει του Άρθρου 146 του Συντάγματος Νόμος». Σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Δικαιοσύνης Ιωνά Νικολάου, που συνέταξε το επίμαχο νομοσχέδιο, «η συμμόρφωση με τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτέλεσε μια από τις βασικές προτεραιότητες και κύριες δεσμεύσεις του προγράμματος διακυβέρνησης του Προέδρου Αναστασιάδη στο πλαίσιο αποκατάστασης της αξιοκρατίας και ενίσχυσης της λογοδοσίας».

Το εν λόγω νομοσχέδιο παραπέμφθηκε στην Επιτροπή Νομικών της Βουλής. Κατά τη συζήτηση των προνοιών του σχετικού νομοσχεδίου αναδείχθηκαν διάφορα νομικά και πρακτικά προβλήματα και μετά από γνωμάτευση της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης απέσυρε το νομοσχέδιο από τη Βουλή, ανέλαβε να μελετήσει ξανά το θέμα και να επανέλθει.

Νέο νομοσχέδιο στα σκαριά

Σύμφωνα με την ενημέρωση που έτυχε προ ημερών η Βουλή από την υπουργό Δικαιοσύνης κ. Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού του υπουργείου της για το έτος 2024, το Υπουργείο Δικαιοσύνης ετοίμασε νέο νομοσχέδιο που θα ρυθμίζει το θέμα της συμμόρφωσης της Διοίκησης με τις δικαστικές αποφάσεις, το οποίο διαβίβασε για σχόλια στον Γενικό Εισαγγελέα.

Η επιβολή κυρώσεων

Η όποια νομοθετική ρύθμιση προωθηθεί και εν τέλει ψηφιστεί σε νόμο, θα πρέπει να καθορίζει τη διαδικασία συμμόρφωσης με τις δικαστικές αποφάσεις και, παράλληλα, να δίνει τη δυνατότητα στα δικαστήρια να επιβάλλουν κυρώσεις στην περίπτωση που οποιοδήποτε όργανο, αρχή ή πρόσωπο παραβιάζει την υποχρέωση της ενεργούς συμμόρφωσης προς ακυρωτική απόφαση που εκδίδεται από το δικαστήριο. Αυτές οι κυρώσεις μπορεί να είναι χρηματικές ποινές, οι οποίες, να αυξάνονται για κάθε μέρα συνέχισης της άρνησης συμμόρφωσης με την ακυρωτική δικαστική απόφαση. Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης που αποσύρθηκε από τη Βουλή με σκοπό την αναθεώρηση του, προέβλεπε την πειθαρχική δίωξη του κάθε αρμόδιου υπαλλήλου σε περίπτωση που αποδεικνυόταν ότι, η παράλειψη συμμόρφωσης με ακυρωτική δικαστική απόφαση έγινε με δόλο ή βαριά αμέλεια ή με σκοπό να προσπορίσει ο υπάλληλος στον εαυτό του ή σε άλλον υπάλληλο παράνομο όφελος. Το νομοσχέδιο προέβλεπε την επιβολή της πειθαρχικής ποινής της αναγκαστικής αφυπηρέτησης ή της απόλυσης.

Η πρόταση νόμου Περδίκη - Λιλλήκα

Στην προσπάθειά τους να καλύψουν το νομοθετικό κενό που υπάρχει, οι πρώην βουλευτές Γιώργος Περδίκης και Γιώργος Λιλλήκας κατέθεσαν στις 21/10/2016 σχετική πρόταση νόμου. Προτείνοντας κυρώσεις στο αρμόδιο προς συμμόρφωση όργανο, αρχή ή πρόσωπο από χρηματικό πρόστιμο που δεν υπερβαίνει τις €5.000 μέχρι και φυλάκιση 12 μηνών. Πρόσθετα, εισηγούνταν όπως το Ανώτατο Δικαστήριο επιβάλλει πρόστιμο που δεν υπερβαίνει τα €500 την ημέρα για κάθε μέρα που συνεχίζει η περιφρόνηση του δικαστηρίου. Στην αιτιολογική τους έκθεση σημείωναν τα εξής οι κ.κ. Περδίκης και Λιλλήκας: «(...) με την ψήφιση της πρότασης νόμου προστατεύεται και νομοθετικά το κύρος της δικαστικής εξουσίας προς ικανοποίηση και του κοινού περί δικαίου αισθήματος που δεν δέχεται να διαφεύγει της τιμωρίας η διοίκηση, μη συμμορφούμενη σε δικαστικές αποφάσεις». Η επίμαχη πρόταση νόμου εκκρεμεί προς συζήτηση ενώπιον της Επιτροπής Νομικών της Βουλής.

Οι δικαστές ζήτησαν νόμο από το 2001

Για την ανάγκη θέσπισης νομοθεσίας που να προβλέπει ποινές στις περιπτώσεις περιφρόνησης δικαστικών αποφάσεων υποδεικνύεται και σε σχετική επιστολή του Ανώτατου Δικαστηρίου προς τη Βουλή ημερομηνίας 15/10/2001. Συγκεκριμένα, στην εν λόγω επιστολή αναφέρεται ότι, το Ανώτατο Δικαστήριο εισηγείται τη θέσπιση νομοθεσίας ως επακόλουθο σχετικής νομολογίας του Ανώτατου Δικαστηρίου που θα αποσκοπεί στην τιμωρία αυτών που περιφρονούν τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου που εκδίδονται με βάση το άρθρο 146 του Συντάγματος.