Κύπριοι της διασποράς: Κλέι Κωνσταντίνου - Από τον Καραβά στο Οβάλ Γραφείο και στο Air Force One 

Γράφει ο Παύλος Κ. Παύλου*

Όταν η διάσημη Ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι ρώτησε τον Μακάριο, πώς εξηγεί το γεγονός ότι αυτός, ένας ηγέτης μικρού σε μέγεθος νησιού, άγνωστου και αδύναμου, είναι αναγνωρίσιμος και πασίγνωστος σε όλο τον κόσμο, ο Αρχιεπίσκοπος έδωσε την εξής απάντηση: «Το μέγεθος του ρόλου δεν εξαρτάται κατ’ ανάγκην από το μέγεθος της σκηνής».

Φαίνεται πως αυτή η εξήγηση που υπόθηκε και από άλλους, σε συνδυασμό με την υποσυνείδητη τάση κάθε μικρού, άσημου, άγνωστου και συχνά περιθωριοποιημένου και ταπεινού την καταγωγή ανθρώπου, που ζει και δραστηριοποιείται σε μεγάλες και δυναμικές κοινωνίες, επενεργεί τελικά δημιουργικά και ενισχύει την ενδόμυχη επιθυμία του, να ξεχωρίσει, αποδεικνύοντας ότι σε τίποτε δεν υστερεί. Παρά, λοιπόν, το μικρό μας μέγεθος και την πολύ μικρή επιρροή που ασκούμε στη διεθνή σκηνή, δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι, σε όποια χώρα της γης κι αν βρεθείς, θα συναντήσεις έστω και έναν Κύπριο. Και στις πλείστες των περιπτώσεων, αυτή η άλλη Κύπρος που ζει και δραστηριοποιείται στα ξένα, μας κάμνει να νοιώθουμε υπερηφάνεια και χαρά, επειδή ανέθρεψε παιδιά που πρόκοψαν, έκαμαν λαμπρές σπουδές, διακρίθηκαν ως επιστήμονες, καταξιώθηκαν επαγγελματικά, επιβλήθηκαν κοινωνικά, αναδείχθηκαν πολιτικά.

Είναι περήφανοι πολίτες στις νέες πατρίδες τους, αλλά βαθιά στην ψυχή, την καρδιά και τη σκέψη τους ελλοχεύει ο έρως της μικρής πατρίδας, η ζωντανή φλόγα που καίει με το οξυγόνο των ακατάλυτων δεσμών με τη ρίζα, το χώμα, το νερό, τις μυρωδιές και τ’ αρώματα που κουβαλούν μέσα τους από τα βάθη των αιώνων. Γι’ αυτό τους αξίζει η μνεία, η αναγνώριση, ένα απλό ευχαριστώ. Είναι το μόνο που ζητούν.

Κελλάκι, Νέα Υόρκη, Καραβάς, ξανά Νέα Υόρκη, Νέα Υερσέη

«Γνωρίστε τον Clay Constantinou, έναν επιδραστικό δικηγόρο, έναν έμπειρο διπλωμάτη και έναν ακούραστο πολιτικό, με μια καριέρα που είναι τόσο εντυπωσιακή όσο και διαφοροποιημένη», γράφει το έγκυρο περιοδικό Business News, της πολιτείας New Jersey, όπου ζει, με τη φωτογραφία του στο εξώφυλλο και τον τίτλο Global Vision. Παρουσιάζοντας τους κύριους σταθμούς της επιτυχημένης σταδιοδρομίας του, το περιοδικό τονίζει ότι «με πάνω από 35 χρόνια νομικής εμπειρίας, η εξειδίκευσή του Clay Constantinou εκτείνεται σε επιχειρηματικές συναλλαγές, εταιρικά και εμπορικά θέματα, δικαστικές διαφορές, δημόσια οικονομικά, τραπεζικό και διοικητικό δίκαιο. Σήμερα, καθώς συνεχίζει το ταξίδι του, αποτελεί φωτεινό παράδειγμα ηγεσίας και επαγγελματισμού».

Αυτός, λοιπόν, που θα γνωρίσουμε είναι ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην καρδιά της Ευρώπης, το Λουξεμβούργο, στην κρίσιμη περίοδο που η Κύπρος κτυπούσε την πόρτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Κλεάνθης (Κλέι) Κωνσταντίου, 72 ετών σήμερα, ο οποίος γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1951. Ο άνθρωπος που συνεισέφερε σημαντικά στην προεδρική εκστρατεία του Μάικ Δουκάκη και του Γερουσιαστή και Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, που συνέβαλε αποφασιστικά στην εκλογή του Μπιλ Κλίντον (γεγονός που ο πρώην πλανητάρχης δεν ξέχασε ποτέ), με τον οποίο συσκεπτόταν στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου και ταξίδεψε μαζί του στο προεδρικό αεροσκάφος Air Force One. Που συναντήθηκε και συνεργάστηκε ως Πρύτανης της Σχολής Διπλωματίας και Διεθνών Σχέσεων του πανεπιστημίου Seton Hall με παγκόσμιους ηγέτες όπως ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και ο Σιμόν Πέρεζ, και ο αποκαλούμενος «μάγος της πολιτικής», ο πολύς Χένρι Κίσινγκερ.

Η ιστορία του λίγο πολύ ανάλογη με πολλών άλλων αποδήμων μας. Ο πατέρας του Διονύσης από το Κελλάκι Λεμεσού έφυγε από την Κύπρο στα 1923 σε ηλικία δεκατριών ετών για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τρία χρόνια αργότερα, επιβιβάστηκε σε ένα ελληνικό εμπορικό πλοίο και ταξίδεψε στον κόσμο. Ξεμπάρκαρε στην Αμερική, πόθο τότε και όνειρο πολλών. Δύσκολα στην αρχή, αλλά επέμενε. Οι Αρχές τον περιμάζεψαν, όπως τόσους άλλους μετανάστες, και τον οδήγησαν πίσω στο καράβι. Επέμενε και πάλι, και την τελευταία φορά που κατόρθωσε να ξεμπαρκάρει από το καράβι στη Νέα Υόρκη και να αρχίσει να εργάζεται, θεσπίστηκε νόμος αμνηστίας για παράνομους αλλοδαπούς που εργάζονταν και πλήρωναν φόρους. Έτσι απέκτησε νόμιμη διαμονή και έγινε Αμερικανός πολίτης. Αφηγείται ο Clay: «Ο πατέρας μου πέρασε περισσότερα από είκοσι χρόνια στις ΗΠΑ, προτού επιστρέψει στην Κύπρο και παντρευτεί τη μητέρα μου Ελένη από τον Καραβά. Δυστυχώς, δυόμιση χρόνια μετά τη γέννησή μου στη Νέα Υόρκη, η μητέρα πέθανε από καρκίνο. Ο πατέρας μου πολύ σοφά μας έφερε πίσω στα 1954, για να μας μεγαλώσει στην Κύπρο, όπου ζήσαμε για δεκαπέντε χρόνια, προτού επιστρέψουμε στις ΗΠΑ το 1968. Πήγα δημοτικό σχολείο στον Καραβά και επειδή σχεδιάζαμε να φοιτήσουμε σε πανεπιστήμιο στις ΗΠΑ, ο αδελφός μου Dino και εγώ φοιτήσαμε στην Αμερικανική Ακαδημία στη Λάρνακα. Καθώς ο Καραβάς ήταν πολύ μακριά, μέναμε στο οικοτροφείο της Σχολής. Ήταν λιτό, αλλά λάβαμε εξαιρετική μόρφωση και μάθαμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να αναλαμβάνουμε από πολύ νωρίς την προσωπική μας ευθύνη. Στον Καραβά ο πατέρας έχτισε ένα μικρό σπίτι δίπλα στο σπίτι της μητέρας μου, όπου οι παππούδες μου ήταν ακόμα ζωντανοί και η αδελφή της μητέρας μου Γιωργούλα ζούσε με τον σύζυγό της. Εκείνη την εποχή δεν είχε παιδιά και μας βοήθησε να μεγαλώσουμε ως «παρένθετη» μητέρα μας. Είχα πολύ ευτυχισμένα παιδικά χρόνια στον Καραβά, διασχίζοντας την κωμόπολη με το ποδήλατό μου, κολυμπώντας στο Mare Monte, παρακολουθώντας ταινίες στον κλειστό και υπαίθριο κινηματογράφο του Μιχαλά και πηγαίνοντας στο ζαχαροπλαστείο του Γιουτανή. Τα καλοκαίρια ο πατέρας μου μας πήγαινε στη Λεμεσό και στο Κελλάκι. Περνούσαμε πολύ χρόνο στα χωράφια όπου βοηθούσαμε στο πότισμα του μποστανιού και στη συγκομιδή ντομάτας και άλλων λαχανικών». Ο Κλέι Κωνσταντίνου έχει συγγένεια και με τον γνωστό Καραβιώτη επιχειρηματία Νίκο Σιακόλα.

Πρώτη έγνοια οι σπουδές

Οι κατά κανόνα χωρίς σπουδές, συχνά αμόρφωτοι γονείς στα ξένα, ένα ήθελαν για τα παιδιά τους: Να σπουδάσουν, για να έχουν καλύτερες ευκαιρίες στη δουλειά και καλύτερο επίπεδο ζωής απ’ ό, τι οι ίδιοι. Ούτε και στο ζήτημα αυτό, όμως, τα πράγματα ήταν εύκολα για τα παιδιά των μεταναστών, σε εποχές μάλιστα που οι προκαταλήψεις, οι διακρίσεις και η ξενοφοβία κυριαρχούσαν στην αμερικανική και όχι μόνο κοινωνία. Γι’ αυτό, οι φερέλπιδες νέοι με ξένο πρόσημο έπρεπε να ξεπεράσουν βουνά εμποδίων για να πετύχουν. Κι ο Κλέι το έκαμε σαν έτοιμος από καιρό. Όχι τυχαία, καθιέρωσε ως μότο της ζωής του: «Να ονειρεύεσαι και να φιλοδοξείς. Να εργάζεσαι σκληρά, για να πετύχεις τους στόχους σου, μην τα παρατάς ποτέ», παραφράζοντας τα λόγια του Τσώρτσιλ στο πανεπιστήμιο Eton «Dream and aspire to reach your goals, work hard, never give up». Πέρα από τη βαθιά πίστη για διάκριση, ισχυρό όπλο στη φαρέτρα του νεαρού Κλεάνθη ήταν η αγάπη και οι δυνατότητές του στον αθλητισμό. Εργαζόμενος παράλληλα με μερική απασχόληση, έπαιζε ποδόσφαιρο και τένις στην πρώτη ομάδα του πανεπιστημίου και επίσης επιλέγηκε στη μικτή της πανεπιστημιακής κατηγορίας της Νέας Υερσέης. Να σημειωθεί ότι ο μικρός Κλεάνθης ασχολείτο με το τένις από την ηλικία των 11 ετών και κέρδισε το τουρνουά τένις της Αμερικανικής Ακαδημίας Λάρνακας.

Στους πανεπιστημιακούς αγώνες είχε ένα σημαντικό ρεκόρ νικών για τέσσερα χρόνια, ενώ στην τελευταία χρονιά ήταν αήττητος και μπήκε στο “Hall of Fame” του πανεπιστημίου, το οποίο αργότερα τον τίμησε στο ετήσιο εορταστικό δείπνο ως «εξαιρετικό απόφοιτο της χρονιάς». Πήρε το πρώτο του πτυχίο από το New Jersey City University, για να ακολουθήσουν άλλα δύο από τη Νομική Σχολή του Seton Hall και στη συνέχεια από τη Μεταπτυχιακή Σχολή Νομικής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Είναι Διδάκτωρ Ανθρωπιστικών Γραμμάτων, honoris causa, του New Jersey City University. Με την αποφοίτησή του από τη νομική σχολή πέρασε τις εξετάσεις του δικηγορικού συλλόγου, δημιούργησε το δικό του δικηγορικό γραφείο και αργότερα έλαβε πτυχίο LLM. Με την επιστροφή του από τη διπλωματική υπηρεσία, ο Κωνσταντίνου ίδρυσε τη Σχολή Διπλωματίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Seton Hall. Το εντυπωσιακό βιογραφικό του περιλαμβάνει επίσης τη θητεία του ως Ανώτερος Σύμβουλος του US Trustee, of the Federal District Court. Με αυτή την ιδιότητα βοήθησε στην ανάκτηση άνω των 250 εκατομμυρίων δολαρίων για εξαπατημένους μετόχους σε μία από τις μεγαλύτερες διεθνείς πράξεις απάτης. Είναι νυμφευμένος με την Eileen και έχουν δύο παιδιά.

Πρέσβης των ΗΠΑ στο Λουξεμβούργο

Αναμφίβολα η σημαντικότερη στιγμή στη σταδιοδρομία του Κλέι Κωνσταντίνου ήταν ο διορισμός του από τον πρόεδρο Κλίντον κατόπιν έγκρισης της Γερουσίας στη θέση πρέσβη των ΗΠΑ στο Λουξεμβούργο τον Ιούλιο του 1994, όπου παρέμεινε μέχρι τον Απρίλιο του 1999. Τι άλλο μπορεί να θεωρηθεί ως μοναδική επιτυχία για ένα μετανάστη από μια μικρή και άσημη χώρα, από το να καταξιωθεί, να εκπροσωπεί τη μεγάλη και πανίσχυρη χώρα των ΗΠΑ σε μια ξένη χώρα; Η συντριπτική πλειονότητα των πρεσβευτών των ΗΠΑ είναι διπλωμάτες καριέρας. Μερικοί πρεσβευτές είναι άτομα που ο Πρόεδρος γνωρίζει προσωπικά και διορίζει. Έχοντας συνεργαστεί στενά με τον πρόεδρο Κλίντον στην προεδρική του εκστρατεία συμβάλλοντας αποφασιστικά στην εκλογή του, ο Κλέι επιλέγηκε στην τιμητική θέση του πρέσβη. Διατηρώντας πρόσβαση στον Πρόεδρο, κατόρθωσε να διευθετήσει την πρώτη στην ιστορία συνάντηση Λουξεμβούργιου πρωθυπουργού στο Οβάλ Γραφείο, γεγονός που εκτιμήθηκε πολύ. Πρώτο μέλημα, ασφαλώς, για κάθε Αμερικανό πρέσβη είναι η προώθηση των συμφερόντων της χώρας του. Κι αυτό έκαμε ο κ. Κωνσταντίνου. Δεν θα μπορούσε, όμως, να διαγράψει τη χώρα καταγωγής του και το μεγάλο της πρόβλημα. Αναφέρει: «Ο Πρόεδρος και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ γνώριζαν πολύ καλά τη σχέση και το ενδιαφέρον μου για την Κύπρο και ζητούσαν τις απόψεις μου. Στάλθηκα επίσης σε επίσημη αποστολή στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και αργότερα, είχα την ευκαιρία να ενημερώσω τον πρόεδρο Κλίντον ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ θα ήταν μεγάλο όφελος για όλους, καθώς θα έφερνε ειρήνη και ευημερία στην περιοχή. Το 1997, κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής ΗΠΑ-ΕΕ που πραγματοποιήθηκε στον Λευκό Οίκο, είχα την τιμή να συμμετάσχω στο γεύμα εργασίας. Όταν το γεύμα είχε σχεδόν τελειώσει και ο πρόεδρος Κλίντον ρώτησε αν υπήρχε κάτι άλλο να συζητήσουμε, επιστράτευσα αρκετό θάρρος και είπα, κύριε Πρόεδρε, με την άδειά σας...Μπορούσα να αισθανθώ όλους να με κοιτάζουν, εκτός από τον Πρόεδρο που είπε, προχωρήστε Clay. Είπα: Κύριε Πρόεδρε, όπως γνωρίζετε, τους επόμενους μήνες θα αποφασιστεί η ένταξη της Κύπρου και θέλω απλώς να επισημάνω ότι αυτό θα φέρει ειρήνη και ευημερία στην περιοχή, θα εκτονώσει πιθανές συγκρούσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας και θα ανοίξει την πόρτα για πιθανή ένταξη και της Τουρκίας στην ΕΕ. Η συνάντηση τελείωσε σύντομα, πλησίασα τον Πρόεδρο και είπα: Ελπίζω να μην ξεπέρασα τα όριά μου. Εκείνος απάντησε: Όχι, ήσουν εντάξει. Ο πρωθυπουργός Γιούνκερ χαμογελώντας είπε: Ο Κλέι δεν είναι μόνο ένας καλός πρεσβευτής των ΗΠΑ, αλλά και ένας σπουδαίος πρεσβευτής της Κύπρου. Ο πρόεδρος Κλίντον απάντησε: Ίσως, αλλά μου αρέσει. Έβαλε το χέρι του γύρω από τον ώμο μου και περπάτησε μαζί μου έξω από το δωμάτιο. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ αυτό». Αυτό το γεγονός μαρτυρεί ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις μετρούν, και δη σημαντικά μερικές φορές, και στην πολιτική σκηνή. Ο Κλέι Κωνσταντίνου έχει πολλά να αφηγηθεί γι’ αυτό το θέμα…

Πίσω στον κατεχόμενο Καραβά

Επισκέφθηκε τον Καραβά για πρώτη φορά μετά την εισβολή του 1994. Λέει: «Δεν ξέχασα ποτέ τον Καραβά. Λίγο αφότου έγινα Πρέσβης, ζήτησα τη βοήθεια της πρεσβείας των ΗΠΑ για να τον επισκεφθώ. Η πρεσβεία μού διέθεσε έναν ακόλουθο και ένα αυτοκίνητο. Νομίζω ότι μπορώ να περιγράψω καλύτερα το συναίσθημά μου ως σουρεαλιστικό και γλυκόπικρο. Το μόνο καλό συναίσθημα που ένιωσα ήταν ότι τίποτα δεν άλλαξε. Το κουρείο όπου κουρευόμουν ήταν ακόμα εκεί, το ποδηλατάδικο, ακόμα και οι φούρνοι. Ήθελα να επισκεφθώ το σπίτι που μεγάλωσα, αλλά πριν το κάνω, πέρασα από την Ευαγγελίστρια, την Αγία Ειρήνη και το νεκροταφείο, όπου ο πατέρας μου έφερε το σώμα της μητέρας μου για να ταφεί. Ήμουν απογοητευμένος όταν είδα το νεκροταφείο κατεστραμμένο με τους περισσότερους σταυρούς σπασμένους. Επισκέφθηκα επίσης το Mare Monte και απογοητεύτηκα που το είδα απεριποίητο. Η τελευταία μου στάση ήταν στο σπίτι μου, όπου με υποδέχτηκαν ένα νεαρό, μάλλον τρομαγμένο τουρκοκυπριακό ζευγάρι από την Καντού Λεμεσού και η δεκάχρονη κόρη τους. Δεν μιλούσαν ελληνικά ή αγγλικά και ο ακόλουθος της πρεσβείας δεν μιλούσε τουρκικά. Μπόρεσα με κάποιο τρόπο να επικοινωνήσω μαζί τους χρησιμοποιώντας κάποιες τουρκικές φράσεις που γνώριζα και προσπάθησα να καθησυχάσω τις ανησυχίες τους. Τα επόμενα χρόνια πήγα άλλες τέσσερεις φορές, οδηγώντας μόνος μου και επισκεπτόμενος πάντα τα ίδια μέρη. Μαζί μου έφερα τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου, την Jennifer και τον Dan, για να δουν πού μεγάλωσα. Κάθε φορά που επισκεπτόμουν τον Καραβά, έβλεπα ότι όλο και περισσότερα κτήρια χτίζονταν. Στην τελευταία μου επίσκεψη, δεδομένης της υπερβολικής και αλόγιστης οικοδομικής έκτασης γύρω από τον Καραβά, δυσκολεύτηκα να βρω τον δρόμο. Έκτοτε δεν επέστρεψα ξανά». Ρωτήσαμε τον Κλέι Κωνσταντίνου ποιες είναι τώρα οι σκέψεις του, πενήντα χρόνια μετά την εισβολή. Είπε: «Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι πενήντα χρόνια μετά, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί λύση. Υπήρξαν πολλές χαμένες ευκαιρίες. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεώρησαν ότι υπήρχε έλλειψη βούλησης για λύση, από την ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή πλευρά, αλλά και από την πλευρά της Τουρκίας. Επίσης, πολλά μέλη της ΕΕ θεώρησαν ότι ξόδεψαν πάρα πολύ χρόνο στο Κυπριακό χωρίς επαρκή αποτελέσματα και ότι είχαν άλλες προτεραιότητες. Ωστόσο, η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ είναι το σημαντικότερο επίτευγμα και αποτελεί μεγάλο καταλύτη για μια πιθανή λύση. Η αναβάθμιση επίσης των σχέσεων Αμερικής – Ελλάδας – Κύπρου έχει τεράστια σημασία. Η Κύπρος δεν θεωρείται πλέον παρίας, όπως αναφερόταν μερικές φορές. Η Κύπρος και η Ελλάδα θεωρούνται πλέον παράγοντες που έχουν σημαντική πολιτική και οικονομική περιφερειακή συμβολή και πέραν αυτής. Αυτό έχει σίγουρα εξαιρετικό αντίκτυπο για μια διαρκή και βιώσιμη λύση του κυπριακού προβλήματος».

Αναγνώριση, Τιμές

Ο Κλέι Κωνσταντίνου τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Η ζωή και η καριέρα του αποτελούν απόδειξη της δέσμευσής του στο δίκαιο, τη διπλωματία και τη δημόσια υπηρεσία. Σήμερα, καθώς συνεχίζει το ταξίδι του, αποτελεί φωτεινό παράδειγμα ηγεσίας και επαγγελματισμού. Εξακολουθεί να ασκεί με επιτυχία τη δικηγορία, στη μεγάλη και διακεκριμένη δικηγορική εταιρεία Wilentz στο New Jersey. Η προσωπικότητα και η προσφορά του πρέσβη Κωνσταντίνου αναγνωρίστηκαν, μεταξύ άλλων, από το American Hellenic Institute, με το American Hellenic Heritage and Public Service Award, to Ellis Island Medal of Honor και τιμητικά ψηφίσματα του Αμερικανικού Κογκρέσου, της Γερουσίας και της Βουλής του Νιου Τζέρσεϋ. Του απονεμήθηκε επίσης το Μετάλλιο Εξαίρετης Προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας και το Μετάλλιο Αποστόλου Βαρνάβα της Κυπριακής Εκκλησίας.

*Δημοσιογράφος