Αναμνήσεις του Κατακλυσμού από τη Μόρφου

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Η καλή μας φίλη Cristalla Kart θυμάται την πόλη της τη Μόρφου και τις αναμνήσεις που συνδέονται με τη γιορτή του Κατακλυσμού… Στη σελίδα που έχει δημιουργήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τίτλο «I love Morphou», συνοπτικά, κάπως έτσι θυμάται εκείνες τις μέρες:

Οι διακοπές μας στην θάλασσα άρχιζαν την Δευτέρα του Κατακλυσμού.

«Η ημέρα του κατακλυσμού πόσα μας αθυμίζει…

ούλα καλά που είχαμε, στην μνήμη μας γυρίζει»

Από το πρωί οι περβολάρηδες ξεκινούσαν τις διατρήσεις στα περβόλια να τρέξει άφθονο το νερό. Στις γειτονιές βγαίναμε όλοι μικροί και μεγάλοι με «σίκλες» και με «λάστιθα» για να «πιτσικλίσουμε» ο ένας τον άλλο. Μετά βέβαια ξεκινούσαμε για το Ξερό για το καθιερωμένο πρώτο «βούττημαν» στην θάλασσα.

Κάποτε στο παρελθόν... Άποψη από τον Ξερό.

Η διαδρομή

Σαν κινηματογραφική ταινία έρχεται στην θύμηση ή όλη διαδρομή προς το Ξερό και προς τα κέντρα του Ποταμού του Κάμπου, διαδρομή που την επαναλαμβάναμε καθημερινά για όλο το καλοκαίρι και που τόσο μας χαροποιούσε. Μια διαδρομή που ήταν γεμάτη ιστορία. Από το σπίτι μου ακολουθούσαμε τον δρόμο της Έπαυλης, δηλαδή την οδό 28ης Οκτωβρίου. Αυτή μας περνούσε από την είσοδο της Έπαυλης με τα θαυμάσια θολωτά πεύκα. Εκεί πολλοί Μορφίτες πήγαιναν περίπατο τα καλοκαιρινά απογεύματα για να ξεκουράσουν τη ματιά και την ψυχή τους μέσα στην δροσιά και στο πράσινο. Απέναντι αυτής της εισόδου ήταν τα σπίτια της Ντέλλας Τσιγγαρίδη, πιο πάνω του καθηγητή Παπασάββα και μετά ήταν τα περβόλια του Δημόπουλου, του λεγόμενου Φαρούκ. Απέναντι ακριβώς ήταν το συσκευαστήριο και τα γραφεία της Σ.Ο.Δ.Ε.Μ. (Συνεργατικός Οργανισμός Διαθέσεως Εσπεριδοειδών Μόρφου)

Μόλις έβγαινες στον κύριο δρόμο προς το Ξερό και σε σύντομο χρονικό διάστημα έβρισκες την έξοδο για το χωριό Νικήτα. Το χωριό γιόρταζε στις 15η Σεπτεμβρίου όπου γινόταν πανηγύρι στη χάρη του Αγίου Νικήτα. Η εκκλησία του μένει σήμερα κλειστή και σφραγισμένη.

Αμέσως μετά την έξοδο του Νικήτα μπαίναμε στο χωριό Πραστειό. Πρώτο στα αριστερά είναι το σπίτι της «κουμέρας» της μητέρας μου της λεγόμενης Ξανθής. Η Ξανθή είχε ένα μοναδικό κήπο γεμάτο τριαντάφυλλα όλων των χρωμάτων, και πάντα μας έκοβε ένα μπουκέτο για να πάρουμε μαζί μας. Έξω από το Πραστειό, μέσα στα περιβόλια, στην τοποθεσία Μπάρατζη, ήταν παλιά κτισμένο το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Η γιαγιά μου θυμούμαι ότι για κατάρα έλεγε: «Αα που να σε κρούσει η κουφή του Πάρατζιη». Όπως διάβασα αργότερα, το μοναστήρι είχε ερημωθεί για χρόνια αλλά το 1954 οι κάτοικοι από το Λειβάδι Πάφου μεταφέρθηκαν από τους Άγγλους σε νέο οικισμό που ονομάστηκε Νέο Λειβάδι, οπότε ανακαίνισαν την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και τη λειτούργησαν το 1955. Τώρα τίποτε δεν υπάρχει από αυτό το μοναστήρι.

Στην έξοδο του Πραστειού ήταν στημένες το καλοκαίρι οι «καλύφες» με τα καρπούζια για πώληση. Πάντα σταματούσαμε να αγοράσουμε «παττίσιες» από τη λεγόμενη «συμπεθερά» μας. Έτσι την αποκαλούσαμε, αφού ήδη μεταξύ σοβαρού και αστείου πρότεινε την κόρη της για τον αδελφό μου, όταν…θα μεγάλωναν! Η «συμπεθερά» πάντα μας «βούλωνε» το καρπούζι για να ξέρουμε ότι παίρναμε το καλύτερο. Η «καλύφη» αυτή ήταν κτισμένη με ξύλα και είχε και δεύτερο όροφο που ανέβαινες από ξύλινη σκάλα. Εκεί ανακάλυψα τις ιστορίες του Ταρζάν, διάσημες για εκείνη την εποχή, όπως ήταν και οι ιστορίες του Υπεράνθρωπου που εβδομαδιαία αγόραζε με ευλάβεια ο αδελφός μου.

Καλοκαιρινά κέντρα στον Ποταμό του Κάμπου. Φωτογραφία Πάμπος Σαββίδης.

Το φυλάκιο

Μετά το Πραστειό περνούσαμε έξω από το τουρκοκυπριακό χωριό Καζιβερά. Στην είσοδο του χωριού υπήρχε φυλάκιο των Ηνωμένων Εθνών και η είσοδος στο χωριό απαγορευόταν. Όπως μας διηγούνταν οι πιο μεγάλοι, οι Τούρκοι είχαν ανακόψει και πήραν αιχμάλωτους, τον γιατρό Γιάννη Μελέαγρο και ένα λεωφορείο με μαθητές που επέστρεφαν από εκδρομή. Ο Μελέαγρος ήταν παντρεμένος με την αδελφή του Τάκη Χατζηδημητρίου, την Ήβη. Γράφει ο κ. Χατζηδημητρίου για το συμβάν: «Ο γιατρός πήγαινε στην τακτική του μέρα για να δει αρρώστους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους στο νοσοκομείο της Πεντάγιας. Η είδηση ήταν τρομακτική, απαγωγές εκείνες τις μέρες σήμαιναν συμφορά. Περάσαμε όλοι την πιο φρικτή νύκτα της ζωής μας...» Τους απελευθέρωσαν την επομένη μέρα, όμως μέσα όλων μας έμεινε ένας φόβος. «Αν ξανακλείσουν τον δρόμο!» Ο αδελφός μου, και αυτός παιδί θυμάται να κάθονται όλοι οι γείτονες με φτυάρια και πέτρες στη Μόρφου και να περιμένουν την «επικείμενη» επίθεση από τους Τουρκοκύπριους των Καζιβερών. Αυτά και άλλα δεινά είχαν φέρει οι δικοινοτικές ταραχές.

Αμέσως μετά τα Καζιβερά έμπαινες στην Πεντάγυια. Στην τελευταία στροφή της Πεντάγυιας συναντούσες το υπέροχο δάσος των ευκαλύπτων. Μέσα σε αυτό το δάσος, η Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία Κ.Μ.Ε. διατηρούσε το δικό της νοσοκομείο με γιατρό τον Ρόουζ. Στο βάθος αυτού του υπέροχου δρόμου έβλεπες για πρώτη φορά τη θάλασσα. Ήταν μια από τις χαρές τις παιδικής μου ηλικίας να βλέπω στο τέλος του δρόμου για πρώτη φορά τη θάλασσα. Η αγωνία μου για πότε θα φτάσουμε στην παραλία κορυφωνόταν.

Από την παραλία αυτή και μέχρι την αποβάθρα του Ξερού, στο λεγόμενο Περιστερωνάρι, η θάλασσα αντί γαλαζοπράσινη όπως είναι τώρα, ήταν κόκκινη. Μπροστά στην παλιά αποβάθρα που κτίστηκε το 1921, τα βαγόνια που μετέφεραν το εμπόρευμα του χαλκού πολλές φορές σταματούσαν την πορεία μας προς τη θάλασσα καθώς διέσχιζαν τον δρόμο για να ανέβουν στην αποβάθρα. Για εμάς τα παιδιά αυτό ήταν το μεγαλύτερο μαρτύριο. Τόσο κοντά στη θάλασσα και τόσο μακρά ταυτόχρονα. Ο χαλκός ερχόταν από τα μεταλλεία του Μαυροβουνιού, του Απλικιού και της Σκουριώτισας, της γνωστής ως Φουκάσας. Η θάλασσα έπαιρνε το κόκκινο αυτό χρώμα από τοξικά και άλλα απόβλητα που έφταναν στο νερό. Εκείνη την εποχή όμως δεν μας απασχολούσαν τα θέματα περιβάλλοντος όπως σήμερα.

Σε αυτή την παραλία του Ξερού φυτρώνουν κάθε Μάιο τα περίφημα αθάνατα, μικρά μοβ λουλουδάκια που σαν τα βλέπουμε μας θυμίζουν το «Μίλημα με τα λουλούδια» του Κωστή Παλαμά. Δεν τα πτοεί η κατοχή, ούτε οι διάφορες παράνομες «εργασίες» εκεί στην παραλία. Πάντα έρχονται να δώσουν το δικό τους παρών και να ομορφύνουν το τόπο μας.

«Για να σας γγίξω αμαρτωλά δεν τ’ άπλωνα το χέρι,

λουλούδια, ό,τι πιο έμορφο είναι και πιο μακριά·

εσείς για μένα η μουσική που ανέγγιαχτη τ’ αέρι φέρνει

από δρόμον άυλον ολόισια στην καρδιά»

Λίγο πιο πάνω, μια πινακίδα δείχνει αριστερά και λέει Λεύκα. Δεξιά και αριστερά αυτού του δρόμου κτίστηκαν γύρω στο 1936 μικρά σπιτάκια για τους εργάτες της Κ.Μ.Ε. (Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρείας). Αν συνεχίσεις την ανηφόρα θα βρεθείς στη Λεύκα που είναι περιτριγυρισμένη από λόφους, ένας ισχυρός και απροσπέλαστος θύλακας. Από εδώ εκδιώχθηκαν το 1958 όλοι οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της. Πολλοί ήρθαν και κατοίκησαν στη Μόρφου. Εδώ βρίσκεται και η Παναγία της Ατζεντούς (δηλαδή που σε απαλλάσσει από τους πόνους (τις τζιεγκές) με τη βρύση της, όπου οι κοπέλες της Λεύκας έπλεναν το πρόσωπό τους και ζητούσαν από την Παναγία να δουν στο όνειρό τους αυτόν που θα παντρεύονταν. Παλιά οι Ελληνοκύπριοι ταξίδευαν στη Λεύκα και αγόραζαν πραμάτειες. Εκεί ήταν και το διοικητικό κέντρο πριν να μεταφερθεί στη Μόρφου. Εδώ ερχόταν και η αδελφή της γιαγιάς μου Αγάθη να βρει την ξακουστή μάγισσα Λεμά για να της πει ποιον θα παντρευτεί η κόρη της. Αυτά στο παρελθόν. Η Λεύκα είχε γίνει τη δεκαετία του 1960 απροσπέλαστη. Ήταν για εμάς μια άλλη άγνωστη χώρα.

Στο Καραβοστάσι βρίσκαμε το κέντρο «Καλαμιές». Εκεί στην παραλία, ο μάστρε-Βασίλης Σιακαλλής μαστόρεψε την πρώτη «Αργώ». Στο ύψωμα αριστερά οι Σόλοι με το αμφιθέατρό τους δέσποζαν της περιοχής. Το Ελληνικό Γυμνάσιο Μόρφου πρωτοστάτησε και ανέβασε στους Σόλους, με μεγάλη επιτυχία, αρχαίες τραγωδίες.

Καθώς μπαίνουμε στον Ποταμό του Κάμπου, ολόκληρα δένδρα από «φούλι ινδιάνικο» μοσχομυρίζουν και μας καλωσορίζουν. Πελώριες παπουτσοσυκιές (φραγκόσυκα) κτίζουν «τοίχους» δίπλα στον δρόμο και μας συνοδεύουν μέχρι τα καλοκαιρινά κέντρα του Σιάχουρου, του Γιαννή και του Ττοουλή. Εκεί στον Σιάχουρο παρκάρουμε κάτω από τον βράχο όπου πάνω είναι σμιλεμένες φωλιές περιστεριών. Όλα μαζί πετούν ψηλά πάνω από τη θάλασσα σε υπέροχους σχηματισμούς. Κάτω από τους ευκαλύπτους κάθομαι να ακούσω στο jukebox παλιά λαϊκά τραγούδια. «Βαφτίζομαι» ξανά στην αγαπημένη μου θάλασσα. Η μέρα τελειώνει. Παίρνουμε όλοι κουρασμένοι αλλά χαρούμενοι τον δρόμο της επιστροφής. Σπίτι μας!! Πόσο μας συγκινεί αυτή η λέξη εμάς τους Πρόσφυγες.

Αύριο είναι καινούργια μέρα, όμως εμείς θα μείνουμε για πάντα εγκλωβισμένοι στα παλιά, εκεί στη Μόρφου.