Συγκλονιστικές μαρτυρίες από παιδιά που μεγάλωσαν σε προσφυγικούς οικισμούς

Ο πόνος του βίαιου ξεριζωμού, η αγωνία για το που θα βρουν προσωρινό κατάλυμα μέχρι την επιστροφή στα σπίτια τους, οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν κατά τις πρώτες ημέρες στην προσφυγιά που έγιναν μήνες, χρόνια, οι πίκρες, αλλά και οι χαρές που έζησαν στους καταυλισμούς, όπως γέννες και γάμοι, μένουν βαθιά χαραγμένα στις αναμνήσεις και το είναι των προσφύγων.

Η στέγαση των χιλιάδων προσφύγων που εκδιώχθηκαν βίαια το 1974 από τις περιουσίες τους αποτέλεσε μία μεγάλη πρόκληση για την Κυβέρνηση η οποία κλήθηκε να διαχειριστεί τις συνέπειες της Τουρκικής εισβολής, μεταξύ άλλων, οικονομικές, και κοινωνικές.

Οι πρόσφυγες, αναγκάστηκαν να βρουν προσωρινή στέγη όπου μπορούσαν, σε συγγενείς, αλλά και σε χώρους προσωρινής φιλοξενίας που τους παραχωρήθηκαν από την Κυβέρνηση.

Πολλοί έμειναν για χρόνια σε αντίσκηνα σε προσφυγικούς καταυλισμούς, όπου αντιμετώπιζαν αμέτρητες δυσκολίες λόγω έλλειψης υποδομών, ιδιαίτερα όταν έβρεχε, όπως αναφέρουν καθημερινά δημοσιεύματα στον Τύπο της εποχής. Αντίσκηνα που παρασύρονταν από σφοδρούς ανέμους, πλημμυρισμένοι οικισμοί από τις βροχές, αιτήματα μεταξύ άλλων, για βελτίωση των στεγαστικών συνθηκών, επίσπευση εργασιών για παραχώρηση ηλεκτρικού ρεύματος, νερού και κατασκευή αποχωρητηρίων στους καταυλισμούς, αλλά και χορήγησης επιδόματος ενοικίου για να μπορέσουν να φύγουν από εκεί.

Η ανέγερση των οικιστικών μονάδων, πολυκατοικιών και οικιών, στους κυβερνητικούς οικισμούς εκτοπισθέντων άρχισε το 1975 και συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως του Υπουργείου Εσωτερικών, ενώ κάποιες οικιστικές μονάδες ανεγέρθηκαν ή αναδομήθηκαν και την περίοδο μεταξύ 2006-2011.

«Οι οικιστικές μονάδες παραδίδονταν με την αποπεράτωσή τους στους δικαιούχους, σύμφωνα με τις ανάγκες», ανέφερε το Υπουργείο στο ΚΥΠΕ. Η δε τιτλοποίηση των οικιστικών μονάδων στους οικισμούς άρχισε το 2006.

Πολλοί πρόσφυγες παρέμειναν χρόνια σε καταυλισμούς μέχρι να τους δοθεί οικία σε συνοικισμό ή να τελειώσουν την οικοδόμηση του σπιτιού τους σε περιοχή αυτοστέγασης.

«Αυτά που βλέπουμε σε ταινίες, εμείς τα ζήσαμε»

Τις συνθήκες στις οποίες έζησε ο ίδιος και η οικογένειά του, στον καταυλισμό προσφύγων στο Δασάκι της Άχνας για περίπου έξι χρόνια, από τον Αύγουστο του 1974 μέχρι και το 1980 που μετακόμισαν σε σπίτι που έκτισαν στη Δρομολαξιά μέσω του σχεδίου αυτοστέγασης, αφηγήθηκε στο ΚΥΠΕ ο Μιχάλης Μιχαήλ από την Αμμόχωστο.

«Ήμουν 11 χρονών όταν φύγαμε από την Αμμόχωστο στη δεύτερη εισβολή, μπήκαμε σε ένα αυτοκίνητο γνωστού του πατέρα μου, 12-14 άτομα, ένα βαν, και πήγαμε στα περβόλια της Τέρτζαινας, όπως ονομάζονταν, έξω από την πόλη προς το 4 Μίλι, κοντά στις Βάσεις των Άγγλων», είπε ο κ. Μιχαήλ.

«Μείναμε δύο νύκτες κάτω από τα λεμονόδεντρα, κοιμόμασταν μέσα στις λεκάνες, είμασταν ξυπόλυτοι με τα ρούχα που φορούσαμε όταν φύγαμε. Προσπάθησαν οι Τούρκοι να μπουν στην περιοχή, έπεσε και μια ριπή αεροπλάνου κοντά μας. Δύο μέρες μετά ήρθαν οι Άγγλοι και μας είπαν ότι δεν μπορούν να μας αφήσουν εκεί και μας έβαλαν σε λεωφορεία που μας πήραν στο Δασάκι της Άχνας, όπου υπήρχαν ήδη περίπου 30,000-40,000 πρόσφυγες.

Οι Άγγλοι έδιναν στην κάθε οικογένεια ένα φτυάρι και μία τσάπα να καθαρίσουμε γύρω γύρω από τα πεύκα, αφού ήταν δάσος, για να κοιμηθούμε την νύχτα.

Μετά από καμιά εβδομάδα μας έδωσαν αντίσκηνα – μείναμε εκεί 14 άτομα, οι γονείς μου η αδελφή μου κι εγώ, συγγενείς και γνωστοί. Μετά μας έδωσαν οικογενειακά αντίσκηνα, και ένα χρόνο μετά, μας έδωσαν κρεβάτια εκστρατείας. Πλημμυρίζαμε τον χειμώνα, φοβούνταν οι γονείς μας να μην αρρωστήσουμε. Μαγειρεύαμε στα ξύλα, σε ένα καζάνι. Εμείς οι μικροί κουβαλούσαμε τα ξύλα για τη φωτιά».

«Αυτά που βλέπουμε σε ταινίες εμείς τα ζήσαμε», σημειώνει.

«Δύο-τρία χρόνια μετά μας έκαναν παράγκες και μείναμε εκεί ως το 1980. Η αδελφή μου τον γάμο της τον έκανε στο Δασάκι της Άχνας, μέσα στις παράγκες.

Για φαγητό πηγαίναμε το πρωί να πάρουμε συσσίτιο, το ίδιο και για μεσημεριανό και βραδινό, γιατί ο κόσμος δεν είχε δουλειές, δεν είχε λεφτά. Το πρωί μας έδιναν κάτι μπισκότα που ήταν πολύ ωραία, και εγώ μαζί με άλλα δύο-τρία παιδιά, τρυπώναμε κρυφά μέσα στις σκηνές που τα αποθήκευαν οι Άγγλοι και γεμίζαμε τις τσέπες μας, για να έχουμε να τρώμε.

Σχολείο πήγα την έκτη τάξη στην Ξυλοτύμπου, και γυμνάσιο στη Λάρνακα, μας έπαιρναν με λεωφορείο από τον καταυλισμό.

Δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό, μετά από τέσσερα χρόνια, έφερναν με βυτιοφόρα. Είχαν στήσει στον καταυλισμό ένα ξύλινο χώρο ντυμένο με σακούλες από καναβάτσο, όπου ήταν οι χώροι για τουαλέτες. Για μπάνιο υπήρχε ένας χώρος όπου ο καθένας έπαιρνε μαζί του μια σίκλα νερό για το μπάνιο του. Τον χειμώνα βράζαμε νερό».

Ο κ. Μιχαήλ και η οικογένειά του έφυγαν από τον καταυλισμό το 1980 όταν ήταν έτοιμο το σπίτι που έκτιζε μόνος του ο πατέρας του στη Δρομολαξιά σε οικόπεδο που τους παραχωρήθηκε από την Κυβέρνηση για αυτοστέγαση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως, οι διαχωρισμοί των οικοπέδων για αυτοστέγαση άρχισαν το 1976, ενώ οι αυτοστεγάσεις αυτές, έχουν δημιουργηθεί σε πολλές περιοχές σε όλες τις Επαρχίες. Συνολικά, έχουν παραχωρηθεί 14.063 οικόπεδα παγκύπρια. Ανά Επαρχία, δόθηκαν 2.843 οικόπεδα στη Λευκωσία, 2.314 στην Αμμόχωστο, 4.421 στη Λεμεσό, 3.994 οικόπεδα στη Λάρνακα και 491 στην Πάφο, αναφέρουν τα στοιχεία.

Αναμονή 10 χρόνων για σπίτι σε συνοικισμό

Ο Σωκράτης Ιωάννου, που κατοικούσε με την γυναίκα του και τον μόλις 6 μηνών γιο τους στον Ξερό όταν έγινε η εισβολή, ανέφερε στο ΚΥΠΕ, ότι αρχικά, μετά τη φυγή τους από το χωριό, έμειναν σε συγγενείς. «Μετά μας έδωσαν ένα σπίτι της επίταξης, στον Άγιο Παύλο, μέναμε η γυναίκα μου κι εγώ, τα πεθερικά και οι κουνιάδες μου. Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι, μου ζήτησαν να πληρώνω ενοίκιο και φύγαμε», είπε.

Το 1978, η τριμελής οικογένεια μετακόμισε σε καταυλισμό με παράγκες στον Στρόβολο, κοντά στο Λύκειο Κύκκου Β’.

«Μας έδωσε άδεια ο Κύκκος (Μητρόπολη), όσοι μπορέσουν να κτίσουν προσωρινά παράγκα. Κτίσαμε, με 500 λίρες μια κάμαρη, μια κουζίνα και μια τουαλέτα», ανέφερε ο κ. Ιωάννου. Έμειναν εκεί για έξι χρόνια περίπου, περιμένοντας να δοθεί στην οικογένεια σπίτι προσφυγικό. Αρχές του 1979 γεννήθηκε το δεύτερο παιδί της οικογένειας, κορίτσι. Τα πρώτα της βήματα τα έκανε στον καταυλισμό.

Ο γιος του κ. Ιωάννου, Σωτήρης, ο οποίος έζησε τα παιδικά του χρόνια στη γειτονιά με τις παράγκες, αφηγήθηκε στο ΚΥΠΕ τις εμπειρίες του. «Ήταν καλές εποχές, είμασταν μικροί δεν σκεφτόμασταν την κατάσταση. Είχε εκεί πολλά παιδιά στην ηλικία μου, είχαμε τους φίλους μας, φτιάξαμε γήπεδο να παίζουμε μπάλα, πηγαίναμε περπατητοί όλοι μαζί στο 1ο Δημοτικό Στροβόλου, διασχίζαμε τα χωράφια, ήταν όλο χωράφια τότε, και βρισκόμασταν το απόγευμα και παίζαμε. Είχαμε φτιάξει και μια ομάδα και παίζαμε ποδόσφαιρο με παιδιά από άλλες γειτονιές», είπε. «Είχε ο Κύκκος φάρμα και δέντρα, και πηγαίναμε συχνά και παίζαμε, γυρίζαμε στα περβόλια».

Σημείωσε ότι αρχικά μόνο μια οικογένεια είχε τηλεόραση, και επειδή οι ιδιοκτήτες συχνά την έβγαζαν έξω στη βεράντα για να παρακολουθήσουν τα προγράμματα, όλα τα παιδιά μαζεύονταν και έβλεπαν κρυφά και αυτά. «Τότε, το μόνο κανάλι που υπήρχε ήταν το ΡΙΚ», είπε.

Ανέφερε ότι θυμάται ακόμη ότι κόβονταν τα κλαδιά των ευκαλύπτων που υπήρχαν παντού στη γειτονιά και έπεφταν πάνω στις τσίγκινες στέγες των παραγκών με κρότο. «Είχαμε πολύ συχνά τέτοια περιστατικά», είπε σημειώνοντας πως δεν υπήρξαν όμως τραυματισμοί.

Ο κ. Ιωάννου και η οικογένεια του μετακόμισαν από την παράγκα το 1984 όταν τους δόθηκε σπίτι στο συνοικισμό Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Λακατάμια, σύμφωνα με τον γιο του, Σωτήρη, ο οποίος ανέφερε ότι, οι περισσότερες οικογένειες που ζούσαν σε εκείνες τις παράγκες, μεταφέρθηκαν στον ίδιο συνοικισμό ή στον διπλανό.

«Το σημαντικό είναι η παρέα αυτή που ζήσαμε κάποια χρόνια εκεί, παραμένει η παρέα μας ως τώρα. Όσα χρόνια και να περάσουν, όποτε συναντηθούμε, η πρώτη μας κουβέντα είναι για τις παράγκες», είπε.

Η προσωρινή κατοικία μετά τον ξεριζωμό, στεγάζει ακόμη γενεές προσφύγων

Από τις 13,635 οικιστικές μονάδες στους 66 προσφυγικούς οικισμούς, πέραν του 95% ανήκει σε πρόσφυγες 1ης, 2ης, 3ης και 4ης γενιάς, αναφέρουν τα ίδια στοιχεία από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, ενώ ένα μικρό ποσοστό είναι μεταγενέστεροι αγοραστές των διαμερισμάτων, Κύπριοι μη εκτοπισθέντες ή/και υπήκοοι ξένων χωρών, οι οποίοι αγόρασαν τα διαμερίσματα από τους αρχικούς δικαιούχους ή τους κληρονόμους τους μετά την τιτλοποίησή τους, αναφέρθηκε στο ΚΥΠΕ.

Οι περισσότεροι οικισμοί, 22, με 6.952 οικιστικές μονάδες βρίσκονται στην επαρχία Λευκωσίας, 14 στη Λεμεσό (2.947 οικιστικές μονάδες), 13 στην επαρχία Λάρνακας με 3.320 οικιστικές μονάδες, 10 στην επαρχία Πάφου με 284 οικιστικές μονάδες και επτά στην επαρχία Αμμοχώστου με 132 οικιστικές μονάδες.

Σε ερώτηση του ΚΥΠΕ για το πόσοι πρόσφυγες διαμένουν στους οικισμούς, το Υπουργείο ανέφερε ότι δεν είναι δυνατόν να λεχθεί ο ακριβής αριθμός των ατόμων που διαμένουν στους προσφυγικούς οικισμούς, δεδομένου ότι η σύνθεση του κάθε νοικοκυριού τροποποιείται.

Με τα χρόνια όμως, τα κτήρια και ιδιαίτερα οι πολυκατοικίες παρουσίασαν πολλά προβλήματα με τους κάτοικους να ζητούν μια λύση.

Σχέδιο «κτίΖΩ»

Σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη το Σχέδιο «κτίΖΩ», το οποίο, σύμφωνα με την λειτουργό Τύπου του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών στο Υπουργείο Εσωτερικών, Μαργαρίτα Κυριάκου, «αποτελεί την πιο δραστική παρέμβαση του Κράτους στον τομέα της στέγασης στα τελευταία 50 χρόνια, από τότε που κλήθηκε να ανταποκριθεί στην ανάγκη μαζικής στέγασης των εκτοπισθέντων μετά την εισβολή».

Σημείωσε ότι, το Σχέδιο εξαγγέλθηκε από την Κυβέρνηση Νίκου Χριστοδουλίδη στις 7 Απριλίου 2023, «με κύριο στόχο την οριστική επίλυση του προβλήματος» στις 358 πολυκατοικίες που βρίσκονται στους προσφυγικούς οικισμούς παγκύπρια.

«Όραμα του Υπουργείου Εσωτερικών και της Κυβέρνησης είναι να διασφαλίσει αξιοπρεπείς και ασφαλείς συνθήκες διαβίωσης για τους εκατοντάδες συνανθρώπων μας», ανέφερε. Το Σχέδιο, πρόσθεσε, «αποτελεί προτεραιότητα της Κυβέρνησης ως μέρος της υπό διαμόρφωση στεγαστικής στρατηγικής της, η οποία φιλοδοξεί να εκσυγχρονίσει πολιτικές και προγράμματα με κεντρικό άξονα τη σύσταση ενός Ενιαίου Φορέα Στέγασης».

Η κ. Κυριάκου ανέφερε ότι, στο πλαίσιο του Σχεδίου «κτίΖΩ», 245 πολυκατοικίες έχουν κριθεί ότι είναι σε ικανοποιητική κατάσταση, 70 πολυκατοικίες παρουσιάζουν προβλήματα και χρήζουν συντήρησης, ενώ 43 πολυκατοικίες αντιμετωπίζουν στατικά ζητήματα και η επιδιόρθωση τους κρίνεται ως μη βιώσιμη και οικονομικά ασύμφορη.

«Η υλοποίηση του Σχεδίου έχει αρχίσει με προτεραιότητα την εκκένωση και την κατεδάφιση 20 πολυκατοικιών που έχουν κριθεί από τους ειδικούς ως άμεσης επικινδυνότητας και ακαταλληλότητας», είπε. Ανέφερε ότι οι δικαιούχοι των 183 διαμερισμάτων σε αυτές τις πολυκατοικίες έχουν ήδη ενημερωθεί για τις πρόνοιες του Σχεδίου και έχουν αρχίσει την εκκένωση των διαμερισμάτων τους και την υποβολή των δηλώσεων ενδιαφέροντος συμμετοχής.

«Εκτιμάται ότι πριν το τέλος του 2023, θα αρχίσει η ανέγερση των πρώτων πολυκατοικιών, με ορίζοντα ολοκλήρωσης της αναδόμησης τους τα 2 έτη», είπε η κ. Κυριάκου. Πρόσθεσε ότι έχουν ήδη εξεταστεί πέραν των 40 αιτήσεων για συμμετοχή ενώ ο αριθμός διαφοροποιείται συνεχώς και εκτιμάται ότι ο αριθμός των αιτήσεων θα αυξηθεί τις επόμενες εβδομάδες.