«Η αποστασιοποίηση από την εκπαίδευση μπορεί να αφήσει νέους πιο ευάλωτους σε αντικοινωνικές συμπεριφορές»

Της Νεκταρίας Χατζηχριστοδούλου

Αυξάνονται τα ποσοστά παραβατικότητας των νέων, μαζί όμως αυξάνονται και οι επιπτώσεις στις ζωές τους. Ο "Π" μίλησε με ειδικούς, με αφορμή τα τελευταία περιστατικά βίας.

Σύμφωνα με τον Γιώργο Πογιατζιή, εκπαιδευτικό ψυχολόγο, τα αιτήματα για διαχείριση περιστατικών νεανικής παραβατικότητας έχουν αυξηθεί σημαντικά μετά την πανδημία. Όπως αναφέρει, πολλοί ανήλικοι παραβάτες αντιμετωπίζουν δυσκολία στον έλεγχο της συμπεριφοράς τους και την κατανόηση των συνεπειών των πράξεών τους και «συχνά δρουν χωρίς συνείδηση των πιθανών συνεπειών». Επιπρόσθετα, μπορεί να αντιμετωπίσουν προκλήσεις στο σχολείο που ενδέχεται να περιλαμβάνουν χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, απουσία συμμετοχής ή ενδιαφέροντος και συγκρούσεις με τους εκπαιδευτικούς ή τους συμμαθητές τους. «Αυτή η αποστασιοποίηση από την εκπαίδευση», επισημαίνει ο κ. Πογιατζιής, «μπορεί να τους αφήνει πιο ευάλωτους σε αντικοινωνικές συμπεριφορές».

Οικογενειακά προβλήματα

Είναι συνηθισμένο ότι ανήλικοι με παραβατική συμπεριφορά έχουν έντονα προβλήματα στην οικογένεια, «μπορεί να υπάρχει απουσία στήριξης, επικοινωνίας ή σταθερότητας, καθώς και θέματα όπως κακοποίησης ή αμέλειας». Προσθέτει δε ότι «η ανεπαρκής ή αρνητική επικοινωνία και η έλλειψη κατανόησης και συμπόνιας μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση και την αναπτυξιακή πορεία ενός νεαρού ατόμου».

Ψυχικά προβλήματα

Σύμφωνα με τον κ. Πογιατζίη, διαταραχές διάθεσης, η αντίδραση, το άγχος ή η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα, μπορούν να συμβάλουν στην αντικοινωνική συμπεριφορά. Επίσης, η κατάχρηση ουσιών μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη και την κρίση, να επιτείνει την επιθετικότητα και να προάγει την αντικοινωνική συμπεριφορά.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στη ζωή των εφήβων είναι ιδιαίτερα σημαντικός και πολυδιάστατος. Ο κ. Πογιατζιής ανέφερε πως, πέρα από την παροχή γνώσεων, οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν πολλαπλούς ρόλους στη ζωή των νέων, όπως εκείνου του συμβούλου και του μέντορα. «Πρέπει να αναπτύσσουν την ακαδημαϊκή/σχολική επιτυχία, την αυτοπεποίθηση και την κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών τους». Σύμφωνα με τον ίδιο, εκπαιδευτικοί με υψηλή επαγγελματική δεοντολογία και ευαισθητοποίηση στις ψυχοκοινωνικές ανάγκες των μαθητών τους, μπορούν να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τις συμπεριφορές κινδύνου, προωθώντας την ισορροπημένη ανάπτυξη της προσωπικότητας και την κατανόηση των κοινωνικών κανόνων και των συνεπειών των πράξεών τους.

Σημάδια παραβατικής συμπεριφοράς

Υπάρχουν διάφοροι πρακτικοί δείκτες που μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς να αναγνωρίσουν τα πρώιμα στάδια της παραβατικής συμπεριφοράς στα παιδιά τους. Ο κ. Πογιατζιής ανέφερε μερικούς, όπως η συχνή παράβαση κανόνων, οι αλλαγές στην συμπεριφορά, η παράβαση του νόμου, η επιθετικότητα και τα προβλήματα στο σχολείο.

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Σταυρινίδη, αναπληρωτή καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, τα σημάδια για μια αντικοινωνική συμπεριφορά εμφανίζονται στα παιδιά περίπου στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και εκδηλώνονται με εκφοβιστικές, αντιδραστικές εναντιωματικές και προσβλητικές συμπεριφορές. Ενώ, στα αρχικά και στα μεσαία στάδια της εφηβείας από 11- μέχρι και 15 ετών, υπάρχει έξαρση αυτής της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, «συνήθως αυτές οι συμπεριφορές τείνουν να μειώνονται σε παιδιά που πλησιάζουν προς την ενηλικίωση, αλλά όχι πάντα». Προσθέτει πως, «για αυτό παραμένει μια ομάδα νεαρών στο τέλος της εφηβείας που συμμετέχουν σε περιστατικά βίας στα γήπεδα, σε ζημιές και σε καβγάδες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται χουλιγκανισμός και οπαδική βία».

Σημαντική η ενσυναίσθηση

Οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να χτίσουν θετικά ψυχολογικά αντισώματα όταν είναι τα παιδιά τους μικρά παρά να τρέξουν να σώσουν αυτές τις άσχημες συμπεριφορές που θα εμφανιστούν. Όπως επισήμανε ο κ. Σταυρινίδης, οι γονείς για να προλάβουν την παραβατική συμπεριφορά των παιδιών τους πρέπει να τους καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση, «να καλλιεργήσουν τη συμπόνια, την κατανόηση των προβλημάτων των άλλων, για να μπορούν να μπαίνουν στη θέση του άλλου που νιώθει άσχημα». Προσθέτει, δε, πως «έρευνες δείχνουν ότι αυτό λειτουργεί πολύ προστατευτικά, ένα παιδί δεν θα κάνει εύκολα κακό σε ένα άλλο παιδί που θα νιώθει τα συναισθήματα του και θα τον συμπονά», και τόνισε ότι «αυτά τα χαρακτηριστικά πρέπει να καλλιεργηθούν στα παιδιά από την ηλικία των 4-5 ετών».

Σύμφωνα με τον κ. Σταυρινίδη, οι γονείς δεν πρέπει να ψάχνουν τρόπους για να γίνουν τέλειοι γονείς. «Δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς, το ζήτημα είναι να αποφύγουν τις υπερβολές. Ένα παιδί χρειάζεται να το προστατεύεις, αλλά όχι να είσαι υπερπροστατευτικός, ούτε να το οριοθετείς».

Ο κ. Σταυρινίδης ανέφερε πως τα παιδιά από μικρή ηλικία πρέπει να κάνουν φίλους. «Η κοινωνικοποίηση είναι πολύ σημαντική, οι υγιείς φιλίες λειτουργούν πολύ προστατευτικά». Επίσης, επισήμανε ότι δεν επηρεάζουν εξατομικευμένα, είτε η οικογένεια είτε οι φίλοι, αλλά είναι ένας συνδυασμός πραγμάτων. «Όλα λειτουργούν παράλληλα. Οι κακές φιλίες μπορεί να έχουν κακή επιρροή, ιδιαίτερα στην εφηβεία όπου οι νέοι έχουν την ανάγκη να ταυτιστούν με μια ομάδα συνομήλικών τους».

Βοήθεια από ψυχολόγο

Εάν παρατηρήσετε οποιεσδήποτε παραβατικές συμπεριφορές στο παιδί σας, είναι σημαντικό να ζητήσετε τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχολόγου. Σύμφωνα με τον κ. Πογιατζιή, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της συμπεριφοράς του παιδιού και να δώσουν συμβουλές και υποστήριξη για το πώς να αντιμετωπίσετε την κατάσταση.