Οι συνθήκες εργασίας σήμερα και οι απαιτήσεις που δημιουργούνται σε ένα σπίτι με τον ερχομό ενός, δύο, τριών παιδιών… καθιστούν εξαιρετικά δύσκολους τους ρόλους που καλούνται να φέρουν εις πέρας οι γονείς: αυτόν της μητέρας και του πατέρα στο σπίτι και του επαγγελματία στη δουλειά. Τα δεδομένα στην Κύπρο, κυρίως, για τις γυναίκες εργαζόμενες παραμένουν ακόμη ένας δύσκολος συνδυασμός, προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ καριέρας και οικογένειας. Αυτό που συνήθως γίνεται είναι να θυσιάζεται η καριέρα και να δίνεται προτεραιότητα στα παιδιά. Αρχές του χρόνου τέθηκε σε εφαρμογή ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο που στόχο έχει, ακριβώς, να διευκολύνει τους εργαζόμενους γονείς και να προστατεύσει τη μητρότητα και την πατρότητα κατά τη διάρκεια της εργασιακής σχέσης. Τα μέτρα που αποφασίστηκαν και περιλήφθηκαν στη νέα νομοθεσία, η οποία τέθηκε σε εφαρμογή αρχές του τρέχοντος έτους, κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Χρειάζεται, όμως, να γίνουν περισσότερα για την εξισορρόπηση του ρόλου των εργαζόμενων γονέων στην οικογένεια και ιδίως των εργαζόμενων γυναικών εξαιτίας των πολλαπλών τους ρόλων στη σύγχρονη κοινωνία.
Η διευθύντρια του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού του Υπουργείου Οικονομικών κ. Έλενα Οικονομίδου Αζίνα εξέδωσε την περασμένη Πέμπτη και απέστειλε στην κρατική μηχανή έναν χρήσιμο οδηγό που αποτελεί ανάλυση της νέας νομοθεσίας η οποία τέθηκε σε εφαρμογή αρχές του 2023 αναφορικά με τις άδειες που δικαιούνται οι εργαζόμενοι γονείς, ποιες είναι πληρωμένες και ποιες απλήρωτες αλλά με επίδομα. Πρόκειται για έναν εύχρηστο οδηγό ο οποίος εφαρμόζεται και στον ιδιωτικό τομέα.
Ειδικότερα, οι βασικές πρόνοιες του περί Αδειών για την Ισορροπία μεταξύ της Επαγγελματικής και Ιδιωτικής Ζωής Νόμου έχουν ως εξής:
1. Άδεια πατρότητας
* Το δικαίωμα σε άδεια πατρότητας παραμένει στις δύο εβδομάδες με δυνατότητα λήψης της μέσα στην περίοδο που αρχίζει την εβδομάδα του τοκετού ή της υιοθεσίας και λήγει μετά την παρέλευση δύο εβδομάδων από την ημερομηνία λήξης της περιόδου της άδειας μητρότητας. Το δικαίωμα σε δύο εβδομάδες άδειας πατρότητας υφίσταται και στην περίπτωση τοκετού που απολήγει στη γέννηση νεκρού τέκνου.
* Σε περίπτωση που η μητέρα αποβιώσει πριν ή κατά τη διάρκεια του τοκετού ή και κατά τη διάρκεια της μητρότητας, το δικαίωμα σε άδεια πατρότητας αυξάνεται κατά τόσες εβδομάδες όσες και οι εναπομείνασες εβδομάδες άδειας μητρότητας που θα δικαιούτο η μητέρα αν δεν είχε αποβιώσει. Η εν λόγω ρύθμιση ισχύει και στην περίπτωση που η μητέρα που απεβίωσε δεν θεμελιώνει δικαίωμα σε παροχή επιδόματος μητρότητας αλλά ο πατέρας θεμελιώνει δικαίωμα σε παροχή επιδόματος πατρότητας.
* Εργαζόμενος ο οποίος προτίθεται να ασκήσει το δικαίωμα σε άδεια πατρότητας προειδοποιεί γραπτώς τον εργοδότη του δύο εβδομάδες πριν από την έναρξη της άδειας πατρότητας. Σε περίπτωση έκτακτου ή απρόβλεπτου τοκετού ενημερώνει τον εργοδότη αμέσως και όχι αργότερα από την ολοκλήρωση του τοκετού.
2. Γονική άδεια
* Το δικαίωμα σε γονική άδεια παραμένει στις 18 εβδομάδες για κάθε τέκνο και για κάθε γονέα ξεχωριστά και μπορεί να ασκηθεί μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας ή πατρότητας, ανάλογα με την περίπτωση, μέχρι τη συμπλήρωση του 8ου έτους της ηλικίας κάθε τέκνου νοουμένου ότι ο εργαζόμενος γονέας έχει συμπληρώσει συνεχή απασχόληση διάρκειας έξι μηνών στον ίδιο εργοδότη.
* Για τις περιπτώσεις υιοθεσίας, το δικαίωμα σε γονική άδεια μπορεί να ασκηθεί μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας ή πατρότητας, ανάλογα με την περίπτωση, και για περίοδο οκτώ ετών από την ημερομηνία της υιοθεσίας νοουμένου ότι το τέκνο δεν θα έχει συμπληρώσει μέχρι τότε το 12ο έτος της ηλικίας του.
* Για τις περιπτώσεις τέκνου με αναπηρία το δικαίωμα για λήψη γονικής άδειας επεκτείνεται μέχρι τη συμπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας του τέκνου.
* Στην περίπτωση χήρου γονέα ή μονογονέα, είτε λόγω αφαίρεσης της γονικής μέριμνας από τον άλλο γονέα είτε μη αναγνώρισης του τέκνου από αυτόν, η διάρκεια της γονικής άδειας επεκτείνεται στις 23 εβδομάδες.
* Το δικαίωμα σε γονική άδεια είναι ατομικό και αμεταβίβαστο για κάθε γονέα με εξαίρεση τη δυνατότητα μεταβίβασης εννέα εβδομάδων από το υπόλοιπο της γονικής άδειας του ενός γονέα στο υπόλοιπο της άδειας του άλλου γονέα νοουμένου ότι η περίοδος γονικής άδειας που μεταβιβάζεται αφορά περίοδο γονικής άδειας για την οποία δεν παρέχεται επίδομα γονικής άδειας.
Η γονική άδεια δύναται να λαμβάνεται τμηματικά με ελάχιστη διάρκεια μίας ημέρας και μέγιστη διάρκεια πέντε εβδομάδων ανά τέκνο ανά ημερολογιακό έτος και δύναται μετά από σχετική αίτηση του εργαζόμενου να χορηγείται εναλλακτικά με ευέλικτο τρόπο (αντί σε συνεχόμενες μέρες) που να εξυπηρετεί τον ίδιο και την εργασία του. Επισημαίνεται ότι σε περίπτωση λήψης γονικής άδειας σε μεμονωμένες ημέρες ο εργαζόμενος θεωρείται ότι εξάντλησε μία βδομάδα γονικής άδειας μόλις συμπληρώσει πέντε εργάσιμες ημέρες αν εργάζεται στη βάση πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας και έξι εργάσιμες ημέρες αν εργάζεται στη βάση εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας.
Ο εργαζόμενος που προτίθεται να ασκήσει το δικαίωμα γονικής άδειας θα πρέπει να προειδοποιεί τον προϊστάμενο ή τον εργοδότη του τρεις εβδομάδες πριν από την ημερομηνία έναρξης της γονικής άδειας, ενημερώνοντάς τον για την ημερομηνία έναρξης και λήξης της εν λόγω άδειας. Σε ειδικές περιπτώσεις που απαιτείται η άμεση λήψη γονικής άδειας, η περίοδος προειδοποίησης μπορεί να μειωθεί. Στην περίπτωση που ο εργαζόμενος αιτείται τη χορήγηση γονικής άδειας με ευέλικτο τρόπο, προσδιορίζει το είδος της ευελιξίας που επιθυμεί να κάνει χρήση αλλά και το μέρος της γονικής άδειας που επιθυμεί να λάβει με ευέλικτο τρόπο.
Χωρίς απολαβές αλλά με επίδομα
Η περίοδος απουσίας του κάθε εργαζόμενου με γονική άδεια είναι χωρίς απολαβές. Δικαιούται, όμως, να λαμβάνει για κάθε τέκνο επίδομα γονικής άδειας από τις Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων ως ακολούθως:
* Το επίδομα γονικής άδειας δύναται να καταβάλλεται σε δικαιούχους με ελάχιστη περίοδο μίας ημέρας και μέγιστη περίοδο ως ακολούθως: Από 16/12/2022 μέχρι 31/12/2023 τρεις εβδομάδες τον χρόνο, από 1/1/2024 μέχρι 31/12/2024 τέσσερις εβδομάδες τον χρόνο και από 1/1/2025 και μετά πέντε εβδομάδες τον χρόνο.
* Σε περίπτωση παιδιού με αναπηρία, η καταβολή του επιδόματος γονικής άδειας επεκτείνεται κατά τέσσερις εβδομάδες νοουμένου ότι το παιδί έχει πιστοποιηθεί από το Σύστημα Αξιολόγησης Αναπηρίας του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρία ως άτομο με σοβαρή αναπηρία ή με μέτρια νοητική αναπηρία και έξι εβδομάδες εφόσον το παιδί έχει πιστοποιηθεί ως άτομο με ολική αναπηρία.
Στις περιπτώσεις παιδιών με αναπηρία, το επίδομα καταβάλλεται μέχρι το 18ο έτος της ηλικίας τους.
3. Άδεια φροντίδας
Εισάγεται νέα πρόνοια η οποία προβλέπει το δικαίωμα χορήγησης στον εργαζόμενο άδειας φροντίδας ώστε να παρέχει προσωπική φροντίδα ή υποστήριξη σε συγγενή ή πρόσωπο που κατοικεί στο ίδιο νοικοκυριό με τον εργαζόμενο και το οποίο έχει ανάγκη σημαντικής φροντίδας ή υποστήριξης για σοβαρό ιατρικό λόγο. Ως «συγγενής» ορίζεται παιδί, μητέρα, πατέρας, σύζυγος και περιλαμβάνει συμβίο με τον/την οποίο/α έχει συνάψει πολιτική συμβίωση.
Ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα στη λήψη άδειας φροντίδας, χωρίς αποδοχές, πέντε εργάσιμων ημερών ανά έτος εφόσον τεκμηριωθεί η ανάγκη προς τούτο. Η εν λόγω άδεια δύναται να λαμβάνεται εφάπαξ ή τμηματικά και ο υπάλληλος οφείλει να ειδοποιήσει τον προϊστάμενο ή τον εργοδότη του έγκαιρα για τη λήψη της προσκομίζοντας κατάλληλο ιατρικό πιστοποιητικό.
4. Απουσία για λόγους ανωτέρας βίας
Παραμένει το δικαίωμα του εργαζόμενου για απουσία από την εργασία του χωρίς αποδοχές για επτά εργάσιμες ημέρες ανά έτος για λόγους ανωτέρας βίας που συνδέονται με οικογενειακούς λόγους οι οποίοι αφορούν ασθένεια ή ατύχημα που καθιστούν απαραίτητη την άμεση φροντίδα προσώπου από τον εργαζόμενο. Η εν λόγω άδεια δύναται να λαμβάνεται τμηματικά ή εφάπαξ και ο υπάλληλος οφείλει να ειδοποιήσει τον προϊστάμενο ή τον εργοδότη του αμέσως μόλις επισυμβεί το γεγονός που επιβάλλει την απουσία του.
5. Ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας
Περιλήφθηκε νέα ρύθμιση στην κείμενη νομοθεσία σύμφωνα με την οποία εργαζόμενος, ο οποίος είναι γονέας τέκνου μέχρι οκτώ ετών ή είναι φροντιστής, έχει δικαίωμα να ζητήσει ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας για λόγους φροντίδας δεδομένου ότι έχει συμπληρώσει συνεχή υπηρεσία έξι μηνών στον ίδιο εργοδότη. Ο προϊστάμενος ή ο εργοδότης λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις υπηρεσιακές ανάγκες όσο και τις ανάγκες του εργαζόμενου έχει δικαίωμα να εγκρίνει το αίτημα και να συμφωνήσει με τον εργαζόμενο την περίοδο εφαρμογής των ρυθμίσεων, να αναβάλει ή να απορρίψει το αίτημα και είναι υποχρεωμένος να ενημερώσει γραπτώς τον υπάλληλο για την απόφασή του εντός ενός μηνός από την υποβολή του αιτήματος, και, σε περίπτωση αναβολής ή απόρριψης, να αιτιολογήσει την απόφασή του.
Σε σχέση με την πιο πάνω πρόνοια, αναφέρεται ότι η ρύθμιση ευέλικτων μορφών απασχόλησης στη δημόσια υπηρεσία είναι σε εκκρεμότητα. Ο τρόπος της εφαρμογής ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας, πέραν του ευέλικτου ωραρίου που εφαρμόζεται στις πλείστες υπηρεσίες του Δημοσίου θα ρυθμιστεί μεταγενέστερα και με βάση τα πορίσματα της μελέτης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Όσον αφορά τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, υπάρχουν αρκετές επιχειρήσεις οι οποίες υιοθέτησαν για παράδειγμα την τηλεργασία που περιλαμβάνεται στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης.
6. Δεν επηρεάζονται εργασιακά δικαιώματα
Η κείμενη νομοθεσία καθιστά σαφές ότι η λήψη άδειας πατρότητας, γονικής άδειας, άδειας φροντίδας και άδειας για λόγους ανωτέρας βίας δεν διακόπτουν το συνεχές της απασχόλησης των εργαζομένων και δεν επηρεάζουν δυσμενώς κεκτημένα δικαιώματα ή υπό κτήση δικαιώματά τους, ούτε το δικαίωμά τους σε προαγωγή ή την επάνοδό τους στην εργασία ή τις αποδοχές και τα ωφελήματά τους. Ως εκ τούτου, ο χρόνος απουσίας του εργαζόμενου από την εργασία του με άδεια πατρότητας, γονική άδεια, άδεια φροντίδας και άδεια για λόγους ανωτέρας βίας λογίζεται υπηρεσία για σκοπούς προαγωγής, για τον υπολογισμό της ετήσιας άδειας ανάπαυσης και της χορήγησης προσαύξησης, καθώς και για τον υπολογισμό των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων. Σε ό,τι αφορά τον υπολογισμό 13ου μισθού, αυτός δεν επηρεάζεται από την άδεια πατρότητας και τη γονική άδεια, ωστόσο αναφορικά με την άδεια ανωτέρας βίας και άδεια φροντίδας ενδεχομένως αυτός να επηρεαστεί, εάν συμψηφιστεί με τυχόν άλλη άδεια απουσίας χωρίς απολαβές που επηρεάζει τον 13ο μισθό και η συνολική περίοδος της απουσίας υπερβαίνει τις 15 ημέρες για το συγκεκριμένο ημερολογιακό έτος.
