Προτάσεις και εισηγήσεις που θα καταστήσουν ακόμα πιο ισχυρό, λειτουργικό και αποτελεσματικό το θεσμικό πλαίσιο που προστατεύει τους εργαζόμενους που καταγγέλλουν πράξεις διαφθοράς στον εργασιακό τους χώρο καταθέτει μέσω του «Π» ο πρόεδρος της Επιτροπής κατά της Διαφθοράς του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου κ. Ορέστης Νικήτας.
Η επίμαχη νομοθεσία τέθηκε σε εφαρμογή στις 4/2/2022, τιτλοφορείται ως «ο περί της Προστασίας Προσώπων που Αναφέρουν Παραβάσεις του Ενωσιακού και Εθνικού Δικαίου Νόμος του 2022» και σκοπό έχει να λύσει τη σιωπή εργαζομένων του δημόσιου, του ευρύτερου δημόσιου τομέα και του ιδιωτικού τομέα που γνωρίζουν πράγματα και καταστάσεις αλλά φοβούνται να μιλήσουν για πράξεις διαφθοράς στον χώρο εργασίας τους. Η υπό αναφορά νομοθεσία για τους πληροφοριοδότες (whistleblowers) στους χώρους εργασίας απαγορεύει οποιαδήποτε εκδικητική ενέργεια εναντίον τους από τους εργοδότες, τους προϊσταμένους ή τους συναδέλφους τους και προβλέπει ισχυρά μέτρα στήριξης και προστασίας, συμπληρώνοντας τα δικονομικά και φυσικά μέτρα προστασίας που προβλέπονται για τους μάρτυρες και συνεργαζόμενους με τη Δικαιοσύνη που εντάσσονται στο πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων.
Με δηλώσεις του στον «Π», ο Πρόεδρος της Επιτροπής κατά της Διαφθοράς του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου κ. Ορέστης Νικήτας υποδεικνύει την ανάγκη να καθοριστεί στην κείμενη νομοθεσία μια αρμόδια αρχή η οποία θα έχει την εποπτεία, την επιβολή και την αξιολόγησή της καθώς και την τήρηση ενός ενιαίου αρχείου καταγγελιών. Εξίσου σημαντική είναι και η εισήγηση του κ. Νικήτα να επεκταθεί η δωρεάν νομική αρωγή και στους εργαζόμενους - πληροφοριοδότες που καταγγέλλουν πράξεις διαφθοράς.
Οι εισηγήσεις
Ειδικότερα, ο πρόεδρος της Επιτροπής κατά της Διαφθοράς του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου κ. Ορέστης Νικήτας σε δηλώσεις του στον «Π» επεσήμανε τα εξής:
1 Ο νόμος για την προστασία των πληροφοριοδοτών στους χώρους εργασίας είναι ένα πολύ σημαντικό νομοθέτημα το οποίο πρέπει να λειτουργήσει σωστά διότι οι υποθέσεις διαφθοράς λόγω της φύσης τους έρχονται στο φως πολλές φορές από πληροφοριοδότες οι οποίοι έχουν ιδία γνώση των γεγονότων συνήθως ως εκ της θέσεώς τους. Γι' αυτόν τον λόγο η στήριξη και η προστασία τους από την πολιτεία πρέπει να είναι ισχυρή και αδιαμφισβήτητη ούτως ώστε οι πολίτες όχι μόνο να μην φοβούνται να καταγγέλλουν παραβάσεις αλλά και να ενθαρρύνονται.
2 Η κείμενη νομοθεσία θα μπορούσε να βελτιωθεί σε κάποια σημεία. Πρόκειται για έναν περίπλοκο νόμο με πολλές πρόνοιες και διαδικασίες. Σχετικές οδηγίες προς τους εργοδότες και τους εργοδοτούμενους για τις πρόνοιες του νόμου είναι αναρτημένες στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως. Παρά ταύτα, θεωρώ απαραίτητο να συνταχθούν Κανονισμοί βάσει του νόμου και να εισαχθούν τυποποιημένα έγγραφα υποβολής αναφοράς - καταγγελίας για απλοποίηση της διαδικασίας.
3 Θεωρώ βασικό και πολύ σημαντικό να οριστεί μία ανεξάρτητη αρχή η οποία θα είναι υπεύθυνη για την εποπτεία, την επιβολή και την αξιολόγηση του σχετικού νόμου καθώς και της τήρησης ενιαίου αρχείου καταγγελιών. Το παρόν νομικό πλαίσιο θεωρώ ότι θα δημιουργήσει σύγχυση και θα είναι δυσλειτουργικό εφόσον ερμηνεύει τον όρο «αρμόδια αρχή» ως ακολούθως: σημαίνει υπηρεσία, αρχή, οργανισμό, υπουργό, υφυπουργό, τμήμα, συμβούλιο, έφορο ή επίτροπο που βάσει του ενωσιακού ή του εθνικού δικαίου παραλαμβάνει αναφορές (καταγγελίες) στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ή έχει υπό την ευθύνη του την εποπτεία ή/και τη διερεύνηση πράξεων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος νόμου καθώς και οποιαδήποτε άλλη αρχή, υπηρεσία, οργανισμό ορίζεται ως τέτοια με διάταγμα του Υπουργικού Συμβουλίου.
4 Ο ορισμός μιας ανεξάρτητης αρχής θα ενδυναμώσει τον θεσμό της προστασίας των πληροφοριοδοτών, θα υπάρχει μια ενιαία αντιμετώπιση και στρατηγική καθώς επίσης και δυνατότητα ενιαίας συλλογής πληροφοριών και δεδομένων έτσι ώστε να μπορεί να γίνεται η σωστή αξιολόγηση της εφαρμογής και αποτελεσματικότητας του εν λόγω σημαντικού νομοθετήματος. Επίσης, θα αυξήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στη λειτουργία του συστήματος ενθαρρύνοντας με αυτόν τον τρόπο τη χρήση της διαδικασίας αναφοράς χωρίς φόβο. Τέλος, παρόλο που ο νόμος καθιστά ποινικό αδίκημα την παράβαση των προνοιών του νόμου από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, θα ήταν θεμιτό η ανεξάρτητη αρχή να μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα στις περιπτώσεις στις οποίες δεν τηρούνται οι πρόνοιες του νόμου για γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή του, εφόσον μια ποινική διαδικασία μπορεί να είναι χρονοβόρα. Η ανεξάρτητη αρχή θα μπορούσε να οριστεί από υφιστάμενους θεσμούς, όπως η νεοσύστατη ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς την οποία θεωρώ και καταλληλότερη.
5 Θα πρέπει να παρέχεται δωρεάν νομική συμβουλή και στήριξη όχι μόνο στον πληροφοριοδότη αλλά και σε αυτόν που προτίθεται να αναφέρει παραβίαση στην αρμόδια αρχή ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση. Επίσης, η δωρεάν νομική υποστήριξη δεν πρέπει να περιορίζεται σε πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με τις διαδικασίες και τα μέσα έννομης προστασίας που είναι διαθέσιμα για την προστασία έναντι αντιποίνων και τα δικαιώματά του ως προνοείται στον παρόντα νόμο αλλά να επεκτείνεται και στη νομική εκπροσώπηση του πληροφοριοδότη στα αρμόδια δικαστήρια.
6 Η θέσπιση του νόμου αποτελεί το πρώτο σημαντικό βήμα αλλά είναι απαραίτητο να αξιολογείται σε τακτά διαστήματα για βελτίωσή του. Επίσης, πρέπει να διεξαχθεί εκστρατεία ενημέρωσης προς τους πολίτες ώστε να μην φοβούνται να αναφέρουν παραβάσεις του ενωσιακού δικαίου και της εθνικής νομοθεσίας. Στην τελική ανάλυση, η σωστή εφαρμογή του νόμου και η προστασία των πληροφοριοδοτών είναι ουσιαστικής σημασίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς, την προαγωγή της διαφάνειας και τη βελτίωση της λειτουργίας του δημοκρατικού συστήματος. Μόνο με την έμπρακτη διασφάλιση ότι οι πληροφοριοδότες μπορούν να αναφέρουν παραβάσεις χωρίς να ανησυχούν για αντίποινα ή διακρίσεις θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε τον αγώνα κατά της διαφθοράς και να βελτιώσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στις δημόσιες υπηρεσίες και στις θεσμικές δομές.
