Καμία έγνοια για πρόληψη αυτοκτονιών - Ξεχασμένη στα συρτάρια της Επιτροπής Υγείας η Εθνική Στρατηγική

Στη λίστα των εναπομεινάντων θεμάτων της Επιτροπής Υγείας της Βουλής, υπάρχει και ένα θέμα με τίτλο «Θεσμοθέτηση εθνικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση των αυτοκτονιών στην Κύπρο». Η τελευταία φορά μάλιστα που συζητήθηκε το εν λόγω θέμα ήταν το 2019. Η πανδημία, αλλά και ο στόχος για υγειονομικές αρχές στο ΓεΣΥ, έβαλαν σε δεύτερη μοίρα την κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου. Την ίδια στιγμή που οι αριθμοί μεγαλώνουν και κανείς δεν μιλάει, με την πανδημία να αυξάνει τα περιστατικά αυτοχειρίας και οι αριθμοί που έχουμε στη διάθεσή μας να μην αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα. Η προσπάθεια των προσώπων του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος να αποτρέψει τον κοινωνικό στιγματισμό, έχει ως αποτέλεσμα την υποκαταγραφή των γεγονότων, με την πολιτεία να συνεχίζει να προσπαθεί να κρύψει το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Κι όλα αυτά, την ώρα που, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, κάθε 40 δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος αυτοκτονεί, με τον ΠΟΥ να το θεωρεί ως ένα μείζον ζήτημα, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.

40 κάθε χρόνο

Με βάση τα στοιχεία από τη Μονάδα Παρακολούθησης Υγείας, την τελευταία δεκαετία, 428 άνθρωποι έχουν θέσει τέρμα στη ζωή τους. Σύμφωνα με τη Μονάδα, μέχρι το 2022, τα στατιστικά στοιχεία που υπήρχαν στην Κύπρο για τις αυτοκτονίες έδειχναν ένα πολύ μικρό ποσοστό, και αυτό επειδή δεν είχε αρχίσει ακόμη η συστηματική καταγραφή των εν λόγω περιστατικών. Σημείο-καμπή για την αύξηση των αυτοκτονιών στη χώρα μας ήταν το 2008, με τους αυτόχειρες να φτάνουν τους 42, ενώ το υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών παρατηρήθηκε το 2013, περίοδος έξαρσης της οικονομικής κρίσης, με 45 συμπολίτες μας να οδηγούνται στην αυτοκτονία. Έκτοτε, ο αριθμός των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών κυμαίνεται από 36 μέχρι 40 κάθε χρόνο. Το πρόβλημα δεν έχει να κάνει με τους αριθμούς που καταγράφονται, αλλά με εκείνους που αποκρύπτονται, με τους ειδικούς να σημειώνουν ότι σε μια τόσο κλειστή κοινωνία, όπως είναι η κυπριακή, μέχρι και σήμερα είναι ταμπού το να παραδεχθεί κανείς ότι έκανε απόπειρα αυτοκτονίας ή ότι κάποιο μέλος της οικογένειάς του έχει αυτοκτονήσει. Όπως ανέφερε στον «Π» ο πρόεδρος της Ψυχιατρικής Εταιρείας Κύπρου δρ Λάμπρος Σαμαρτζής, ένας από τους λόγους που στη χώρα μας δεν έχουν επαρκή στοιχεία, τόσο για τις αυτοκτονίες όσο και για τις απόπειρες, είναι αυτό το στίγμα που υπάρχει σε σχέση με τα ψυχικά νοσήματα. Σημαντικό ρόλο κατέχει και η σχέση των Κυπρίων με τη θρησκεία, με τον δρα Σαμαρτζή να επισημαίνει ότι από τη στιγμή που η θρησκεία δεν αποδέχεται την αυτοκτονία, τότε υπάρχουν οικογένειες που επιλέγουν να κρύψουν αυτό το τραυματικό για εκείνους γεγονός.

Ελλειπή δεδομένα

Ερωτηθείς κατά πόσον η πρόληψη και η δημιουργία μιας Εθνικής Στρατηγικής θα μπορούσε να βοηθήσει στο να «προληφθεί» το κακό, ο δρ Σαμαρτζής σημείωσε ότι εννέα στις δέκα αυτοκτονίες θα μπορούσαν να προληφθούν, σε θεωρητικό καθαρά επίπεδο, δεδομένου δηλαδή ότι το κοινωνικό κράτος λειτουργεί τέλεια και ότι όλοι οι φορείς κάνουν τα μέγιστα για να μην φτάνει κανείς στο απονενοημένο διάβημα. Αναφερόμενος στην Εθνική Στρατηγική για πρόληψη των αυτοκτονιών, ο δρ Σαμαρτζής επεσήμανε ότι στο παρόν στάδιο έχει αρχίσει η προσπάθεια συγγραφής της, υπό την εποπτεία των Ψυχιατρικών Υπηρεσιών. Πρόβλημα αποτελεί ωστόσο το γεγονός ότι δεν μπορούμε να είμαστε ακριβείς για τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στην αυτοκτονία, όταν αποκρύπτονται δεδομένα. Το ίδιο ισχύει και με τις απόπειρες αυτοκτονίας, αφού δεν υπάρχει κάποιο αρχείο που να καταγράφει τα δεδομένα των ασθενών αυτών. Όσον αφορά τις απόπειρες, επεσήμανε ότι δεν φτάνουν όλοι οι αυτόχειρες στο νοσοκομείο, και έτσι δεν υπάρχουν δεδομένα. Οι άνθρωποι αυτοκτονούν επειδή αισθάνονται αβοήθητοι, επεσήμανε ο ίδιος, για να συμπληρώσει ότι εάν έχουμε στη διάθεσή μας δεδομένα για τις αυτοκτονίες, αλλά και για τις απόπειρες αυτοκτονίας που γίνονται κάθε χρόνο, τότε θα είναι πιο εύκολο να γίνουν κάποιες στοχευμένες δράσεις. Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, ευπαθείς ομάδες σε τέτοια θέματα είναι οι έφηβοι και γενικότερα οι νέοι, συμπέρασμα που δεν μπορεί να εξαχθεί με ακρίβεια στην περίπτωση της Κύπρου, λόγω του ότι δεν υπάρχουν δεδομένα.

Δεν έχουμε δομές

Με βάση τα δεδομένα που υπάρχουν διεθνώς, οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στην αυτοκτονία δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Σύμφωνα με τον δρα Σαμαρτζή, σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να λαμβάνεται υπόψη εάν το άτομο έχει ιστορικό σοβαρής απόπειρας αυτοκτονίας, αν υπάρχει διάγνωση ψυχικής νόσου, η ηλικία του ατόμου και το περιβάλλον στο οποίο ζει. Σημαντικό ρόλο παίζει και το εάν το άτομο αυτό νοσεί από κάποιου είδους χρόνια, ανίατη, επώδυνη, σωματική νόσο, αλλά και το αν έχει στη διάθεσή του μέσο για να επιχειρήσει να αυτοκτονήσει, με τον δρα Σαμαρτζή να σημειώνει ότι στην Κύπρο υπάρχει πρόβλημα όσον αφορά την οπλοκατοχή και την ευκολία στην πρόσβαση, είτε μιλάμε για στρατιωτικό είτε για οποιουδήποτε άλλου είδους όπλο. Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας είναι η απουσία δομών φιλοξενίας ατόμων μετά τη νοσηλεία τους στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας. Σύμφωνα με τον δρα Σαμαρτζή, στη χώρα μας υπάρχουν οι λεγόμενες ενδιάμεσες δομές, καθώς και οι πολυθεματικές ομάδες που εργάζονται σ ’αυτές, αλλά είναι υποστελεχωμένες και ασχολούνται κυρίως με τα πιο βαριά περιστατικά. Ο ίδιος μάλιστα αναφέρθηκε στη σημασία που έχει η συνέχιση της παρακολούθησης και της θεραπείας των ατόμων αυτών, μετά τη νοσηλεία, μιας και πάντα υπάρχει ενδεχόμενο να υποτροπιάσουν.

Θέμα εκπαίδευσης

Εξίσου σημαντικό είναι και το να αλλάξει αυτή η «αντιψυχιατρική» κουλτούρα που υπάρχει στη χώρα, η οποία αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα στο να ζητήσει βοήθεια το άτομο και να μπορέσει να ελέγξει κατά κάποιο τρόπο μια διαταραχή. Μέχρι και σήμερα, η ψυχική διαταραχή συνδέεται με στίγμα, ανέφερε ο δρ Σαμαρτζής, για να προσθέσει ότι εξαιτίας αυτής της κατάστασης, πολλές φορές χάνεται πολύτιμος χρόνος. Για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, είναι σημαντικό να εκπαιδευτούν οι πολίτες, από νεαρή ηλικία, με τον δρα Σαμαρτζή να σημειώνει ότι σ’ αυτό το κομμάτι κατέχει σημαντικό ρόλο τόσο το οικογενειακό περιβάλλον, όσο και το σχολείο, το οποίο οφείλει να διδάξει στους μαθητές ότι πρέπει να εμπιστεύονται την επιστήμη και ότι η ψυχιατρική είναι μια ειδικότητα όπως όλες οι άλλες ειδικότητες που υπάρχουν στην ιατρική. Όπως αν έχεις σωματικό πόνο θα απευθυνθείς στον προσωπικό σου γιατρό, το ίδιο πρέπει να συμβεί και στην περίπτωση που το άτομο έχει ψυχικό πόνο ή δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει μια κατάσταση που του προκαλεί άγχος.

«Είναι μαγκιά, όχι ντροπή»

Στο κομμάτι της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης των πολιτών για θέματα ψυχικής υγείας, μπορεί να βοηθήσει και η νεοσυσταθήσα ομάδα «Αντιφών». Πρόκειται για το Παρατηρητήριο Ψυχικής Υγείας «Αντιφών», το οποίο συλλέγει δεδομένα για την κατάσταση που επικρατεί στην Κύπρο και στοχεύει στην ενημέρωση των πολιτών, με απώτερο σκοπό την εξάλειψη του στίγματος που υπάρχει. Το Παρατηρητήριο ιδρύθηκε από άτομα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, με την πρόεδρό του Πόλυ Γρηγορά να σημειώνει σε πρόσφατες δηλώσεις της ότι αυτός που νοσεί, μπορεί να καταλάβει πολύ καλύτερα τις ανάγκες του. Η ίδια μάλιστα επεσήμανε ότι δεν είναι ντροπή να ζητάς βοήθεια, αλλά μαγκιά.