«Υπάρχουν άτομα που προτιμούν τον καθετηριασμό από το να αλλάξουν συνήθειες»

Άγχος, κάπνισμα, αλκοόλ και ανθυγιεινή διατροφή αποτελούν τις κυριότερες αιτίες των καρδιαγγειακών νοσημάτων και κυρίως εμφραγμάτων. Παρόλο που οι ειδικοί προειδοποιούν συνεχώς οι Κύπριοι πολίτες δεν φαίνεται να είναι πρόθυμοι να αλλάξουν τις συνήθειές τους, ακόμη και μετά τον καθετηριασμό. Αυτά ανέφερε μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του στον «Π» ο επεμβατικός καρδιολόγος Μαρίνος Χαραλάμπους. Ο ίδιος μίλησε και για τι σημαίνει επεμβατική καρδιολογία, τα οφέλη που έχει στον ασθενή, αλλά και για τα συμπτώματα ενός εμφράγματος, το οποίο δεν προκαλεί πάντα πόνο στο στήθος.

Τι είναι η επεμβατική καρδιολογία;

Πρόκειται για μια υποειδικότητα της καρδιολογίας. Πέραν της ειδικότητας της καρδιολογίας, o επεμβατικός καρδιολόγος έχει κάνει επιπλέον χρόνια εκπαίδευσης ούτως ώστε να πραγματοποιεί διαδερμικές επεμβάσεις για να διορθώσει στενώσεις των αρτηριών της καρδιάς (στεφανιαίες αρτηρίες), βαλβιδοπάθειες (στενώσεις ή ανεπάρκειες των βαλβίδων της καρδιάς) και κάποιες συγγενείς καρδιοπάθειες σε ενήλικες. Ο επεμβατικός καρδιολόγος μπορεί να διορθώσει αυτά τα προβλήματα διαδερμικά, χωρίς να χρησιμοποιήσει νυστέρι. Ο καθετηριασμός καρδιάς είναι μια επέμβαση κατά την οποία ένας καθετήρας (πλαστικό σωληνάκι) τοποθετείται είτε στο χέρι, στην κερκιδική αρτηρία, είτε στο πόδι στη μηριαία αρτηρία. Μέσα από αυτό τον καθετήρα μπορείς να φτάσεις στην περιοχή που θέλεις και να ανοίξεις μια αρτηρία που έχει στένωση ή να αντικαταστήσεις ή να επιδιορθώσεις μια βαλβίδα.

Τα οφέλη

Πώς γίνεται η επιλογή του αν θα γίνει από το πόδι ή από το χέρι η επέμβαση;

Η πλειοψηφία των επεμβάσεων που αφορά τις αρτηρίες της καρδιάς, σήμερα, γίνεται από την κερκιδική αρτηρία. Για αντικατάσταση βαλβίδων ή θεραπεία συγγενών καρδιοπαθειών συνήθως χρειάζεται πρόσβαση από τη μηριαία αρτηρία λόγω του ότι ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται είναι μεγαλύτερης διαμέτρου και η αρτηρία του χεριού είναι πιο μικρή. Προτιμάται ωστόσο η κερκιδική αρτηρία, και οι λόγοι αφορούν κυρίως την άνεση του ασθενή, ο οποίος δεν θα χρειαστεί να παραμείνει ξαπλωμένος μετά την επέμβαση, ενώ υπάρχουν και άλλα οφέλη όπως είναι το μειωμένο ρίσκο αιμορραγίας. Παλαιότερα, η πλειοψηφία των επεμβάσεων γίνονταν από τη μηριαία αρτηρία. Τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει αυτό. Το 2014 δημοσιεύσαμε σχετική μελέτη με δεδομένα από την Κύπρο, η οποία έδειξε ότι η ίδια κερκιδική αρτηρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια για να πραγματοποιηθούν καθετηριασμοί καρδιάς περισσότερες από μία φορά, αν χρειαστεί.

Ποιο είναι το όφελος του ασθενή;

Η επεμβατική καρδιολογία προσφέρει επεμβάσεις που γίνονται χωρίς νυστέρι, και τις περισσότερες φορές χωρίς γενική αναισθησία. Επομένως ο ασθενής δεν υπόκειται στο ρίσκο του χειρουργείου ανοικτής καρδίας και επίσης μειώνεται στο ελάχιστο η περίοδος αποθεραπείας. Ο ασθενής μπορεί με κάποιους μικρούς περιορισμούς να επιστρέψει από την επόμενη κιόλας ημέρα στην καθημερινότητα και στη ρουτίνα του.

Γίνεται επιλογή των ασθενών ή όλοι οι ασθενείς μπορούν να γλυτώσουν το χειρουργείο ανοικτής καρδίας;

Η επεμβατική καρδιολογία προσφέρει μια εναλλακτική επιλογή σε σχέση με το χειρουργείο ανοικτής καρδίας. Αν υπάρχουν πάρα πολλές στενώσεις οι οποίες είναι δύσκολο να διορθωθούν με στεντ (ενδοαυλικό πρόθεμα) ή αν οι στενώσεις είναι σε σημεία που δεν μπορεί να τοποθετηθεί στεντ τότε προσφέρεται η επιλογή του ανοικτού χειρουργείου για να γίνει παράκαμψη της στένωσης, το λεγόμενο «bypass». Τα τελευταία χρόνια η διαδερμική αντικατάσταση αορτικής βαλβίδας (TAVR- Transcatheter Aortic Valve Replacement) πραγματοποιείται συχνά και αποτελεί μια εναλλακτική επιλογή της χειρουργικής αντικατάστασης αορτικής βαλβίδας. Ο επεμβατικός καρδιολόγος οφείλει να εξηγεί στον ασθενή τις επιλογές που έχει και μαζί να αποφασίζουν ποια είναι η καλύτερη λύση για τον κάθε ασθενή.

Πόση ώρα διαρκεί μια επέμβαση;

Όταν πρόκειται για διαγνωστικό καθετηριασμό η όλη διαδικασία μπορεί να πάρει λιγότερο από μία ώρα. Άλλες πιο πολύπλοκες επεμβάσεις παίρνουν περισσότερο χρόνο.

Η θεραπεία του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου πραγματοποιείται με κατεπείγον καθετηριασμό καρδιάς. Σε περιπτώσεις που η αρτηρία της καρδιάς είναι 100% κλειστή, όσο πιο γρήγορα επέμβεις τόσο το καλύτερο. Στην Αμερική υπάρχει ο κανόνας των 90 λεπτών. Αυτό σημαίνει ότι από την ώρα που φτάνει το άτομο στο Τμήμα Ατυχημάτων και Επειγόντων Περιστατικών και γίνεται το πρώτο καρδιογράφημα ή από την ώρα που τον παραλαμβάνει το ασθενοφόρο εντός 90 λεπτών πρέπει να ανοιχτεί η αρτηρία. Όχι να αρχίσεις απλά τον καθετηριασμό αλλά να έχεις ανοίξει την αρτηρία μέσα σε 90 λεπτά. Ο λόγος είναι απλός. Όση ώρα η αρτηρία είναι κλειστή η περιοχή της καρδιάς που δεν αιματώνεται (το μυοκάρδιο) παθαίνει ζημιά. Πριν την ευρεία διάδοση της επεμβατικής καρδιολογίας, η θεραπεία του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου γινόταν με θρομβόλυση (ενδοφλέβια χορήγηση μιας θρομβολυτικής ουσίας) και τις περισσότερες φορές βοηθούσε στο να ανοίξει μια αρτηρία η οποία είχε κλείσει 100%. Αυτό δεν πετύχαινε πάντα και υπήρχε μεγάλο ρίσκο αιμορραγίας στο σώμα. Στις αρχές τις δεκαετίας του '90, κλινικές μελέτες έδειξαν ότι όταν παθαίνει κάποιος έμφραγμα (ξαφνικό κλείσιμο των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς) είναι καλύτερα να γίνεται καθετηριασμός και διάνοιξη της αρτηρίας με μπαλονάκι παρά να δίνεται ενδοφλέβια θρομβόλυση. Οι μελέτες έδειξαν ότι αν ανοίξεις την αρτηρία σε λιγότερο από 90 λεπτά μειώνεται ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών. Γενικά, όσο πιο νωρίς έρθει ο ασθενής στο νοσοκομείο τόσο το καλύτερο. Όσο περισσότερος χρόνος περνά με την αρτηρία κλειστή τόσο μεγαλύτερη ζημιά προκαλείται στην καρδιά. Για τον λόγο αυτό, άτομα που έχουν συμπτώματα όπως πόνο στο στήθος δεν πρέπει να τα αγνοούν και πρέπει να ζητούν άμεσα βοήθεια.

Τα συμπτώματα

Εκτός από πόνο στο στήθος ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να θορυβήσουν τους πολίτες;

Ο πόνος στο στήθος και η οξεία δύσπνοια είναι χαρακτηριστικά συμπτώματα. Πολλοί ασθενείς όμως και ανάμεσά τους πολλές γυναίκες, δεν αισθάνονται πόνο στο στήθος. Έχει αποδειχθεί μέσα από έρευνες, ότι γυναίκες οι οποίες παθαίνουν έμφραγμα μπορεί να παρουσιάσουν συμπτώματα που δεν παραπέμπουν σε έμφραγμα (π.χ. ζαλάδα, ναυτία) και να μην αισθάνονται το χαρακτηριστικό σύμπτωμα του πόνου στο στήθος. Γι’ αυτό οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο να περάσουν ένα έμφραγμα που δεν έχει διαγνωστεί εγκαίρως. Υπάρχουν επίσης άτομα που λένε για παράδειγμα ότι δεν πονούν αλλά μπορεί να αισθάνονται ένα βάρος στο στήθος, γεγονός που έχει να κάνει και με το πόσο αντέχει τον πόνο το άτομο, πώς τον αντιλαμβάνεται, πώς τον περιγράφει και πώς τον διαχειρίζεται. Οι διαβητικοί επίσης, μπορεί να μην αισθάνονται πόνο στο στήθος γιατί οι νευρικές απολήξεις που πάνε στο στήθος καταστρέφονται από τον διαβήτη, και αυτό δεν τους επιτρέπει να αντιληφθούν πόνο στο στήθος .

Είναι όλοι οι καθετηριασμοί καρδίας επείγοντα περιστατικά;

Όχι, δεν είναι όλοι οι ασθενείς που χρήζουν άμεσης επέμβασης. Εκτός από τον ασθενή που έρχεται στα επείγοντα με έμφραγμα, είναι και εκείνοι που λόγω διαφόρων συμπτωμάτων, κάνουν τεστ κοπώσεως ή υπερηχογράφημα καρδιάς (Echo), εντοπίζεται ότι υπάρχει πρόβλημα και παραπέμπονται για καθετηριασμό για να εντοπιστεί αν έχουν αρτηρίες που έχουν σημαντικές στενώσεις. Σημαντικές στενώσεις θεωρούνται αυτές που είναι πάνω από 70%. Αυτοί οι καθετηριασμοί πραγματοποιούνται ως προγραμματισμένες επεμβάσεις και όχι ως επείγοντα περιστατικά.

Άρα γίνεται η επέμβαση για να προλάβεις το έμφραγμα;

Όχι ακριβώς. Γενικότερα τα στεντ τα τοποθετούμε για δύο λόγους. Όταν πάθεις έμφραγμα, η τοποθέτηση στεντ είναι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσεις την αρτηρία ανοικτή, άρα ο πρώτος λόγος είναι για να θεραπεύσουμε το έμφραγμα. Ο δεύτερος λόγος είναι για τα συμπτώματα. Τα αντιστηθαγχικά φάρμακα μπορεί να βοηθήσουν κάποιον που έχει πόνο στο στήθος (στηθάγχη) αλλά τις περισσότερες φορές όταν υπάρχει μια αρτηρία που έχει στένωση περισσότερο από 70 % και δεν τοποθετηθεί στεντ, τότε ο ασθενής συνεχίζει να έχει συμπτώματα. Μέχρι τώρα δεν έχει αποδειχθεί ότι η τοποθέτηση στεντ προλαμβάνει εμφράγματα.

Η περίπτωση της Κύπρου

Θεωρείς ότι τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που παθαίνουν έμφραγμα ή αυξάνονται οι επεμβάσεις που γίνονται;

Ένας από τους λόγους που αυξάνονται οι επεμβάσεις που γίνονται κάθε χρόνο, είναι ότι υπάρχει περισσότερη αναγνώριση των ασθενών οι οποίοι χρειάζονται καθετηριασμό. Επίσης, στην Κύπρο ένας από τους λόγους που αυξήθηκαν οι επεμβάσεις τα τελευταία χρόνια είναι η έναρξη της λειτουργίας του ΓεΣΥ και η μεγάλη διαθεσιμότητα σε εργαστήρια καθετηριασμών σε σχέση με το παρελθόν. Τώρα υπάρχουν σε παγκύπρια βάση εννέα εργαστήρια καθετηριασμών.

Επομένως, το ΓεΣΥ έχει βοηθήσει στο να έχουν άμεση πρόσβαση οι ασθενείς.

Σίγουρα. Η πρόσβαση γενικότερα σε υπηρεσίες υγείας είναι κάτι που πρέπει να παρέχεται σε όλους τους ασθενείς. Είναι καλό να υπάρχει, δεν σημαίνει ότι πρέπει να την καταχρόμαστε όμως. Υπάρχουν άτομα που προτιμούν να κάνουν καθετηριασμό παρά να αλλάξουν για παράδειγμα τις διατροφικές τους συνήθειες. Πίνουν, καπνίζουν, τρώνε ανθυγιεινά και μετά θέλουν να κάνουν καθετηριασμό γιατί έτσι νομίζουν ότι μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι. Ο καθετηριασμός καρδιάς πρέπει να πραγματοποιείται μόνο μετά από σύσταση καρδιολόγου και μόνο αν υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις για να γίνει.

Υπάρχουν άτομα που μετά τον καθετηριασμό συνεχίζουν να έχουν τις ίδιες ανθυγιεινές συνήθειες;

Πολλές φορές συμβαίνει αυτό. Το στεντ, χρειάζεται περίπου έξι μήνες για να γίνει ένα με τον οργανισμό, οπότε χρειάζεται προσοχή. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ο ασθενής να ακολουθεί πιστά τη φαρμακευτική αγωγή που του δίνει ο γιατρός του, μιας και ο κίνδυνος να κλείσει ένα στεντ ξαφνικά, ιδιαίτερα τους πρώτους 6-12 μήνες είναι σημαντικός. Αν το άτομο αλλάξει συνήθειες και ακολουθήσει έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, τότε μπορεί να περάσει ολόκληρη του τη ζωή χωρίς να χρειαστεί να κάνει ξανά καθετηριασμό και χωρίς να χρειαστεί ξανά στεντ. Αν ένας ασθενής συνεχίζει να καπνίζει ή δεν ακολουθεί υγιεινή διατροφή, το πιο πιθανόν είναι ότι θα αναπτύξει περαιτέρω στενώσεις και το στεντ μπορεί να κλείσει με κίνδυνο για τη ζωή του. Το πιο σημαντικό για τον ασθενή είναι να ακολουθεί έναν υγιεινό τρόπο ζωής.

*Ο Μαρίνος Χαραλάμπους είναι επεμβατικός καρδιολόγος με πολυετή εκπαίδευση και εμπειρία στην Αμερική (Νέα Υόρκη). Διετέλεσε επίκουρος καθηγητής σε ιατρικές σχολές της Αμερικής (Νέα Υόρκη και Φιλαδέλφεια). Είναι επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και επικεφαλής του Εργαστήριου Καθετηριασμών στο Νοσοκομείο Υγεία στη Λεμεσό.